PRELIMINARY STATEMENT TETUM

Size: px
Start display at page:

Download "PRELIMINARY STATEMENT TETUM"

Transcription

1 Misaun Observasaun Eleitoral husi Uniaun Europeia TIMOR-LESTE, Eleisaun Prezidensial no Lejislativa, 2017 DEKLARASAUN PRELIMINARIU DAHULUK 22 Marsu 2017 Timor-Leste organiza eleisaun prezidensial ne ebé la o ho diak no hakmatek Sumáriu Autoridade eleitoral Timor nian hatudu sira nia abilidade hodi organiza eleisaun ba dahuluk la ho asistensia internasional. Husi rejistu ba votante no kandidatu sira to o ba votasaun, kontajen no tabulasaun rezultadu, autoridade ne e halo tuir prosedimentu hotu ho maneira ne ebé transparenti no garante ne ebé sufisienti. Votante sira ezerse sira nia direitu hodi vota ho segredu, livre husi naran interferênsia ruma no hala o iha ambienti hakmatek. Votasaun barak liu hala o ho transparênsia no hala o tuir prosedimentu, maske nune e, kontrolu ba tinta ne ebé labele hamoos iha votante sira nia liman fuan mak sai hanesan salva guarda úniku ida hodi kontra duplu vitasaun la hala o ho sistematiku. Iha balansu jeneru ne ebé diak iha kompozisaun membru estasaun votasaun. Iha mos prezensa ajenti husi kandidatu sira iha estasaun votasaun hotu, no obzervador UE nian nota katak prezensa ajentu FRETILIN nian mak barak liu. Prosesu kontajen hala o ho diak no kredivel, maske nune e, ladun halo tuir rekijitu atu fahe kopia protokolu rezultadu ba ajenti kandidatu hotu no atu taka rezultadu eleisaun iha sentru votasaun hotu. Kuadru legal fornese baze adekuada ba implementasaun eleisaun demokrátiku, inklui oportunidade sufisienti ba eleitor no kandidatu sira atu hatama keixa no petisaun ruma, maibe introdusaun alterasaun ba lei eleitoral ne ebé tarde hamosu situasaun laiha serteza no hamenus konfiansa. Redusaun iha kompetensia Komisaun Nasional ba Eleisaun (CNE), no limitasaun juíze sira atu bele roma petisaun kontra rezultadu, la kontribui ba aumentu supervizaun no transparênsia iha prosesu eleitoral. Orgaun Jestaun Eleitoral rua (CNE, no Sekretariadu Tékniku ba Administrasaun Eleitoral, STAE) hatudu kompetensia iha sira nia kapasidade jestaun no fornese eleisaun ida ne ebé administra ho diak no inkluzivu. Laiha restrisaun ruma ba direitu atu vota, no iha aseitasaun jeral ba inkluzaun no konfiabilidade ba rejistu eleitor sira. MOE UE nian nota katak sesaun formasaun ba ofisial eleitorsl sira hala o ho kualidade ne ebé la hanesan iha nasaun laran, no partisipasaun iha kolokiu edukasaun votante ladun barak no la sufisienti, maske informasaun ne ebé fornese jeralmente ezatu no util. Prosesu kampaña maioria hakmatek no kandidatu sira bele uza sira nia liberdade atu halibur hamutuk, fo sira nia espresaun no bele halo muvimentu ho livre. Partidu polítiku iha munisipiu balun asina paktu (akordu) ida hodi promove eleisaun ne ebé la o ho hakmatek. Limité gastu ba kampaña ne ebé laiha hamosu disparidade boot iha gastu entre kandidatu FRETILIN no konkorenti sira seluk. Kontrariu ho Konstituisaun no kuadru regulatóriu, iha obzervasaun katak funsionáriu estadu sira halo kampaña ba FRETILIN, no Prezidenti Repúblika hetan krítiku husi partidu polítiku balun tamba hari i partidu ida durante ninia mandatu.

2 Pájina 2 husi 10 Iha respeitu ba liberdade espresaun durante kampaña eleitoral, inklui iha mídia. Reforma eleitoral dadaun ne e separa tiha CNE husi ninia kompetensia supervizaun mídia, no delega fali ba Governu, ne ebé kontradiz ho prinsipiu internasional katak orgaun supervizaun mídia tenki independenti husi interferênsia polítiku. Televizaun estadu nian oferese kobertura ne ebé balansu ba kampaña eleitoral, maibe MOE UE nian nota katak televizaun ne e la fornese notísia eleisaun ruma durante loron eleisaun. Liu tan, radio estadu nian fo tempu aprezentasaun ne ebé la hanesan ba kandidatu sira. Mídia privadu ne ebé MOE UE monitoriza jeralmente aprezenta balansu iha sira nia kobertura, ho esepsaun hirak hanesan Diário Nacional no, liu-liu, Radio Maubere, ne ebé oferese tempu aprezentasaun ne ebé laiha balansu, favorese liu kandidatu Lú-Olo. Deklarasaun ida ne e halo molok komplesaun prosesu eleisaun, inklui tabulasaun rezultadu no jestaun ba keixa no petisaun ruma. Misaun nia avalliasaun final sei refleta observasaun ba faze prosesu ne ebé seidauk kompleta, inklui rekomendasaun ba posibilidade atu hadi a prosesu ba eleisaun hirak iha futuru, ne ebé sei oferese ba konsiderasaun ba autoridade Timor nian no grupu interesadu hirak seluk. Informasaun fundu Identifikasaun preliminar Iha loron 20 Marsu, povu Timor ba estasaun votasaun hodi bele hili Prezidenti Repúblika ida ba dala haat iha konstituenti nasional ida no iha lista ne ebé uninominal ba periódu tinan lima nia laran. Kandidatu prezidensial na in rua deit husi kandidatu na in walu mak konkore hanesan reprezentante partidu polítiku, antigu Prezidenti Parlamentu Francisco Guterres ( Lú-Olo ) husi partidu FRETILIN (Frenti Revolusionária Timor-Leste Independenti) no Ministru Edukasaun António da Conceição husi Partidu Demokrátiku (PD). Maske nune e, maske kandidatu balun husi kandidatu na in nee seluk iha ligasaun ba partidu polítiku, sira konkore hanesan kandidatu independenti. Kandidatu sira ne e mak António Maher Lopes, Amorim Vieira, José António de Jesus das Neves, José Luis Guterres, Maria Ângela Freitas da Silva (kandidatu feto mesak ida), no Luís Alves Tilman. Kandidatu husi FRETILIN hetan apoiu husi Xanana Gusmão, lider husi Kongresu Nasional ba Rekonstrusaun Timor (CNRT). Partidu rua ne e hanesan unidade governu ida hafoin reestruturasaun governu iha tinan Prezidenti Taur Matan Ruak la kandidata fali nia aan maibe sei lidera Partidu Libertasaun Popular (PLP), ne ebé sei compete iha eleisaun parlamentar ne ebé sei hala o iha tinan ida ne e nia klaran. Kuadru Legal Timor-Leste hanesan membru husi Nasoens Unidas no ratifika ona tratadu internasional ne ebé relevante tebes relasiona ho direitu umanu no liberdade fundamental. Konstituisaun garante liberade no direitu hirak ne e no kuadru legal nasional ne ebé governa eleisaun prezidensial fornese baze adekuada hodi bele hala o eleisaun demokrátiku. Iha ona alterasaun barak ba lei eleitoral, inklui alterasaun durante periódu eleitoral atual. introdusaun alterasaun ba lei eleitoral ne ebé tarde hamosu situasaun laiha serteza no hamenus konfiansa ba kuadru legal. Evita mudansa ba kuadru legal eleitoral iha periódu imidiata molok loron eleisaun sei konstitui prátika lejislativa ne ebé diak no sai hanesan salva guarda importante ida tamba bele tulun atu garante estabilidade no prediktabilidade legal.

3 Pájina 3 husi 10 Sempre ho inisiativa Governu nian, Parlamentu Nasional halo debate kona-ba no puxa aprovasaun ba alterasaun oi-oin iha lei eleitoral. Iha loron 22 Fevereiru, hafoin anúnsiu definitiva ba kandidatu prezidensial, aprova no aplika alterasaun dalima ba Lei No. 7/2006 ba Eleisaun Prezidenti Repúblika. Maske mudansa ne e barak liu relasiona ho atualizasaun ba lei hodi reflete introdusaun votasaun iha nasaun seluk/rai liur, reforma fundamental ida mak sai baze ba kompetensia Governu nian atu regula Lei No. 7/2006. Oras ne e Governu regula ona, inter alia, aprezentasaun kandidatu, kampaña eleisaun, funsionamentu sentru votasaun, prosedimentu ba kontajen no tabulasaun rezultadu, no kobertura mídia ba eleisaun. Alterasaun ida ne e kria inkoerênsia ho artigu 8 husi Lei No. 5/2006 ba Orgaun Administrasaun Eleitoral (tuir alterasaun ne ebé halo tiha ona iha fulan Jullu 2016), ne ebé estabelese Komisaun Nasional ba Eleisaun (CNE) ninia kompetensia atu aprova regulamentu kona-ba prosesu iha leten. Alterasaun ne e kontraditoriu no hamosu fali kompetensia ba CNE ne ebé tuir lolos nia labele ezerse iha eleisaun prezidensial. Nune e mos, alterasasaun iha 2016 ba Lei No. 5/2006 viola ona siguransa pozisaun ne ebé afeta demisaun komisáriu CNE no redusaun ba kompozisaun CNE nian husi na in 15 ba na in hitu. Alterasaun ne e mos hapara tiha nomeiasaun reprezentante sosiedade sivil ba CNE, no fo kompetensia ba Parlamentu Nasional atu hili Prezidenti CNE. Desizaun polítiku nivel altu hodi halo alterasaun hirak ne e hamosu ona CNE ida ne ebé politizada ho mandatu supervizaun menus, ne ebé durante ne e seidauk obzerva hanesan aspetu ne ebé prejudika implementasaun eleitoral. Nune e mos, redusaun ba kompetensia no imfluensia husi orgaun jestaun eleisaun la kontribui ba hametin supervizaun independensia no transparênsia iha prosesu eleitoral. Administrasaun Eleitoral Eleisaun prezidensial 2017 nian hanesan eleisaun dahuluk ne ebé Orgaun Jestaun Eleitoral Timor nian (EMB) mak hala o mesak/ EMB Komisaun Nasional ba Eleisaun (CNE) no Sekretariadu Tékniku ba Administrasaun Eleitoral (STAE) ne ebé iha mandatu supervizaun jeral no implementa kompetensia ne e respetivamente, transmiti konfiansa iha sira nia kapasidade jestaun no oferese eleisaun ida ne ebé administra ho diak no ikluzivu. Preparasaun ba Eleisaun Jeralmente EMB halo preparasaun ba eleisaun tuir tempu ne ebé termina tiha ona. STAE bele estabelese estasaun votasaun hamutuk 969, maske aprosimadamente un kintu (1/5) husi estasaun hirak ne e klasifika hanesan estasaun ne ebé susar atu asesu. Iha dezenvolvimentu pozitivu ida, provizaun legal ba votasaun iha rai liur/nasaun seluk hanesan prosesu ne ebé implementa ba dahuluk ba sidadaun Timor oan sira ne ebé hela iha rai seluk, nune e estabelese ona sentru votasaun tolu iha Australia (Darwin no Sydney) no Portugal (Lisboa). Alein de imprimi lista votante, STAE iha ninia koperasaun ho impresaun nasional, produz ona suratahan vota hamutuk 800,000 ho efikaz. To o loron 14 Marsu, haruka ona material sensitivu ba eleisaun nian ba Sydney, Darwin, Lisboa, enklave Oecusse, no armazen hirak iha munisipiu, suratahan vota hirak ne e fahe tuir Suku no sentru votasaun hodi bele distribui liu tan. Suratahan vota no material eleitoral ne ebé haruka tuir tempu ba nasaun laran tomak, hanesan teste importante ida, ne ebé STAE kompleta ona profesionalmente.

4 Pájina 4 husi 10 Tuir prátika diak internasional nian, lei eleitoral permite votasaun movel ba votante sira ne ebé rejista ona, iha ospital no prizaun iha loron eleisaun. Aloka ona estasaun votasaun movel walu (ospital neen no prizaun rua) ba instituisaun hirak ne e, ne ebé identifika votante sira no sei informa sira nia lista votante ba STAE iha loron 20 nia laran molok loron eleisaun. Polisia no funsionáriu públiku ne ebé hala o knaar iha loron eleisaun bele vota iha sira nia fatin hala o knaar wainhira sira rejista ona. Rejistu Eleitor Laiha restrisaun deskriminatóriu ka injustifikadu ba direitu atu vota. Figura final ba rejistu eleitor nian hamutuk ema na in 744,613, inklui eleitor elijibel na in 1,762 ne ebé kompleta ona idade maioria, tinan 17, wainhira tama ba loron eleisaun. Feto sira kompostu pursentu 48.3 husi total númiru votante ne ebé rejistu ona. Rejistu votante iha estranjeiru ka rai liur hamutuk sidadaun na in 889 iha Australia no na in 510 iha Portugal. Reprezentante EMB nivel munisipiu hato o sira nia preokupasaun kona-ba falta informasaun husi autoridade nivel Suku relasiona ho votante ne ebé mate tiha ona. Maske nune e, iha nivel konfiansa diak ba inklusividade no konfiabilidade ba baze dadus votante nian husi STAE, ne ebé kontinua sai inventáriu kompreénsivu tebes ba populasaun adultu iha nasaun laran. Rejistu Kandidatu Kriteria ba elijibilidade kandidatu ba eleisaun prezidensial la o tuir obrigasaun internasional ba eleisaun demokrátiku no la inklui restrisaun deskriminatóriu ka esesivu ruma. Tribunal Rekursu iha funsaun ba selesaun kandidatu prezidensial hodi haree sira nia rekijitu elijibilidade. Kandidatu tenki kaer sidadaun orijinal, pelumenus ho idade tinan 35, no propoin mínimu votante na in 5,000. Tempu ikus liu ba submisaun kandidatura ba Tribunal Rekursu mak loron 5 Fevereiru Rejistu kandidatu kompleta iha loron 18 Fevereiru, no Tribunal la rejeita aplikasaun ruma. Formasaun ba Pesoal Votasaun STAE fo ona formasaun ba pesoal estasaun votasaun hamutuk na in 9,440, ho iventu kordenasaun ne ebé hala o iha nivel Suku, dalabarak ho partisipasaun husi reprezentante polisia nasional (PNTL), administrador munisipiu, sefi Suku no organizasaun sosiedade sivil hanesan Belun, Organizasaun La os Governu (OLG) nasional ne ebé monitoriza insidenti violentu durante periódu molok eleisaun. MOE UE nota mos atrazu iha transferênsia pagamentu ba edifisiu munisipiu STAE nian. Situasaun ne e nesesita reorganizasaun oráriu ba formasaun pesoal votasaun sira, ne ebé hala o husi loron 9-14 Marsu, no difikuldade balun ba pesoal sira ne ebé iha kompromisu nafatin. Sesaun formasaun hala o ho kualidade ne ebé ladun hanesan iha nasaun laran tomak, iha tempu balun, formasaun formal liu tiha no ladun iha material instrutivu. Adisionalmente, STAE fo mos formasaun ba ofisial Teknolojia Informasaun (IT) no diretor munisipiu sira, ho diretor munisipiu sai hanesan prezidenti ba sentru tabulasaun munisipiu nian, no mos delegadu CNE nian ne ebé superviziona prosesu tabulasaun munisipiu, no diplomata Timor-oan ne ebé responsavel ba kontajen votasaun ne ebé mai husi rai liur.

5 Pájina 5 husi 10 Ajenti Kandidatu nian STAE akredita ona mazumenus ajenti kandidatu hamutuk na in 4,200 ne ebé akompaña prosesu votasaun no kontajen iha estasaun votasaun iha nasaun laran tomak. Ho ajenti liu na in 1,700, Francisco Guterres (Lú-Olo) hanesan kandidatu mesak ida ne ebé iha númiru ajenti sufisienti hodi bele kobre estasaun votasaun hotu. Lú-Olo mos hanesan kandidatu mesak ida ne ebé rejista ajenti sira hodi bele akompaña votasaun iha estranjeiru. Kandidatu balun aproveita posibilidade kolokasaun ajenti akreditadu ba sentru tabulasaun munisipiu nian. Edukasaun Sívika no Informasaun ba Votante Iha periódu molok eleisaun, CNE involve tebes iha implementasaun sesaun edukasaun sívika iha nasaun laran tomak ho konsentrasaun ba kuadru legal no kalendáriu ba eleisaun. CNE halo esforsu hodi komunika ho grupu interesadu polítiku no públiku jeral liu husi konferensia imprensa ne ebé hala o iha ninia sentru mídia iha Dili. Alein de aprezentasaun edukasaun sívika no informasaun husi CNE no STAE iha mídia nasional no radio komunidade, funsionáriu STAE sira mos promove sesaun edukasaun ba votante sira iha nivel Suku, ne ebé maske la uniforme iha ninia kontiúdu maibe kobre prosedimentu relevante. Jeralmente, formador sira hatudu lala ok professional, no informasaun ne ebé sira fahe loos no util. Maske nune e, obzervador UE sira relata katak partisipasaun iha sesaun hirak ne e sei menus, no sidadaun keixa falta informasaun iha area remota. Ambienti Kampaña Kampaña eleisaun durante semana rua hala o husi loron 3 to o 17 Marsu, tuir kedas ho periódu silensia durante loron rua. Programa kampaña hala o ho hakmatek no didiak. Husu ba kandidatu sira atu hala o kampaña ho kalma no CNE ameasa kedas termu prizaun potensial ba ofensa eleitoral hafoin mosu tiha konflitu iha Dili iha loron 3 Marsu entre apoiante juventude FRETILIN no PD ne ebé hakanek ema balun no sunu uma balun. Laiha tan insidenti sériu ruma. Partidu polítiku iha munisipiu balun asina ona paktu ida ho intensaun atu promove eleisaun hakmatek, no iha hanoin atu halo atividade ne e iha munisipiu hotu molok votasaun parlamentar iha tinan ida ne e nia klaran. Kandidatu sira bele halo kampaña ho livre, no la hasoru problema ruma iha sira nia Liberdade atu halibur hamutuk, hato o espresaun no halo muvimentu ruma. So kandidatu na in rua deit Lú Olo husi FRETILIN no António da Conceição husi Partidu Demokrátiku mak hala o kampaña boot, no konkorente sira seluk konsentra liu ba kampaña tama sai uma no sorumutuk iha nivel Suku. Maske iha planu atu hala o programa kampaña tuir kalendáriu ne ebé CNE kordena, kandidatu balun la konsege halo tuir tempu no kansela iventu barak, dalabarak tamba organizasaun ladiak no/ka limitasaun rekursu. Programa kampaña balun ladun iha substansia, no kandidatu balun halo proposta polítika no promesa ne ebé liu fali funsaun prezidensial. Karateristika ida ne ebé nota liu husi kampaña mak influensia Sefo Suku nian, ne ebé fasilita sorumutuk partidu polítiku nian ne ebé la tama iha kalendáriu CNE nian. Sorumutuk hirak ne e hetan partisipasaun diak. Desde eleisaun parlamentar iha tinan 2012, no tuir komentáriu ne ebé hakerek iha relatóriu final MOE UE nian ba Timor-Leste iha tinan 2012, alterasaun iha tinan 2016 ba Lei No.

6 Pájina 6 husi 10 3/2004 kona-ba Partidu Polítiku kria ona prinsipiu finansiamentu husi estadu ba kampaña eleisaun ho baze pagamentu dala ida deit tuir númiru votu ne ebé simu. Lejislasaun ne ebé iha la limita finansiamentu no asistensia ne ebé kandidatu sira bele hetan hanesan doasaun ka gastu ba programa kampaña. Nota mos deskrepansia finansiamentu eleisaun ne ebé disponivel ba kandidatu FRETILIN nian kompara ho konkorenti sira seluk. Wainhira presiza, bele husu justifikasaun ba limité razoavel ba gastu kampaña nian hodi bele garante konsiderasaun diak ba liberdade selesaun votante nian ka la interompe prosesu demokrátiku liu husi gastu disproporsionadu husi kandidatu ka partidu ida. Kontrariu ho Konstituisaun no kuadru regulatóriu, iha observasaun katak funsionáriu nivel altu governu no administrasaun estadu nian halo kampaña ba kandidatu FRETILIN nian. CNE hanesan orgaun supervizaun ne ebé iha knaar atu aplika provizaun konstitusional no provizaun legal, la foti asaun ruma kona-ba situasaun ida ne e ba prosesu eleitoral. Iha Oecusse, uza ona kamineti ZEESM (zona ekonomia espesial) nian hodi transporta votante sira ba tuir no fila husi iventu kampaña FRETILIN nian, asaun ida ne ebé konstitui abuzu ba rekursu estadu nian. Video promosaun ZEESM nian aprezenta durante iventu kampaña FRETILIN nian, asaun kontra bandu kona-ba utilizasaun naran no simbúlu instituisaun estadu nian durante periódu kampaña. Kriasaun partidu foun, PLP, ne ebé prezidenti oras ne e nian, Taur Matan Ruak mak atu lidera, afeta mos kampaña no konsentra atensaun ba eleisaun lejislativa tuir mai. PLP, ne ebé sei konkore iha eleisaun ba dahuluk iha tinan ida ne e, apoia kandidatu prezidensial PD, Sr. Conceição. Prezidenti hetan kritiku husi partidu polítiku balun tamba kria partidu ida wainhira sei hala o hela mandatu hanesan prezidenti. Mídia Mídia kobre kampaña eleitoral iha ambienti Liberdade imprensa, direitu ne ebé proteje ona iha Artigu 40 no 41 husi Konstituisaun Timor nian. Kondisaun finanseira ne ebé limitadu no kapasidade tékniku ne ebé la sufisientu afeta mídia privadu no komunitária barak ninia kapasidade atu fornese kobertura eleitoral estensivu. Nune e mos, iha loron eleisaun, televizaun estadu nian la fo sai kontiudu eleitoral to wainhira ofisialmente taka votasaun, signifika fornesimentu asistensia públiku ne ebé la sufisienti ba sidadaun Timor oan sira. Dekretu Governu nian No. 10/2017, promulga tiha ona iha fulan Fevereiru 2017, ne ebé reprezenta regresaun signifikante ba funsaun supervizória husi kobertura mídia ba eleisaun. Regulamentu preve STAE, iha Ministeriu Administrasaun Estatal nia okos, ho poder atu foti desizaun diskrisionária kona-ba mídia ida ne ebé mak akreditadu. CNE lakon tiha kompetensia ida ne e wainhira governu hetan autoridade potensial hodi bele interfere selesaun no bele hasai mos mídia ne ebé bele hala o kobertura ba eleisaun. Provizaun ida ne e la la o tuir prinsipiu internasional ne ebé preve orgaun supervizaun mídia hanesan orgaun independenti, imparsial no hetan protesaun husi interferênsia ruma. Mídia estadu nian, Rádio e Televisão de Timor-Leste (RTTL) oferese plataforma informasaun ne ebé util kona-ba kandidatu sira, ba votante sira, liu husi fo sai programa hirak relasiona ho eleisaun durante tempu kampaña. Mídia rua ne e aprezenta ona balansu kobertura ba kampaña eleitoral, ne ebé fahe tempu aprezentasaun ne ebé hanesan ba kandidatu na in walu ho maneira ne ebé neutru. Adisionalmente, kandidatu hotu hetan tempu aprezentasaun gratuitaa, ho produsaun husi RTTL bazeia ba informasaun no dokumentu ne ebé kandidatu sira rasik mak fornese. Maske esforsu atu involve mídia estadu

7 Pájina 7 husi 10 nian iha produsaun informasaun hirak relasiona ho kampaña ba kandidatu hotu bele konsidera razoavel tuir kondisaun finanseira ne ebé iha, Radio Timor-Leste la halo tuir rekijitu legal tamba fahe tempu aprezentasaun ne ebé la hanesan ba kandidatu hotu. Kobertura husi Radio Maubere hanesan radio privadu ba prosesu eleitoral oferese kobertura ne ebé la balansu tamba favorese liu kandidatu prezidensial FRETILIN nian, Lú-Olo, ne ebé fornese ninia tempu aprezentasaun tomak ba kampaña ida ne e, inkui notísia no analize. Radio ne e oferese informasaun limitadu ba votante sira kona-ba prosesu eleitoral tamba ladun iha liña separasaun kona-ba kampaña partidu nian no asistensia notísia. Wainhira hala o ida ne e, Radio Maubere kontra ona prinsipiu oportunidade no tratamentu hanesan ba kandidatura hotu, ne ebé estabelese tiha ona bazeia ba Dekretu Governu No. 5/2017, artigu. 6.1b, no mos prinsipiu imparsialidade, ne ebé kobre iha Dekretu Governu No. 10/2017, artigu. 7.g. Kanal ne e mos fo sai diskursu (ne ebé grava antes tiha ona) husi prezidenti Oecusse nian regularmente, nune e kontra tiha ona regra kampaña nian ne ebé deklara katak labele uza funsionáriu públiku hanesan instrumentu ba propaganda eleitoral (Dekretu Governu No. 5/2017, artigu. 6.1i). Radio Maubere mos la respeita periódu silensiu, no kontinua aprezenta anúnsiu eleitoral ba Lú-Olo. Maske Televizaun Edukasaun privadu hahuu transmisaun informasaun hirak relasiona ho eleisaun iha parte ikus husi periódu kampaña, radio ne e halo esforsu pozitivu hodi fo sai intervista ho kandidatu prezidensial iha ninia parseria ho organizasaun la os governu La o Hamutuk. Esforsu ida ne e reprezenta plataforma util ba informasaun kona-ba kandidatu sira nia programa. Programasaun Televizaun Edukasaun fo aprezentasaun neutru, no ninia kobertura kampaña mos jeralmente iha balansu diak. Radio Klibur devota distribuisaun tempu aprezentasaun ne ebé limitadu ba eleisaun prezidensial. Ninia programa notísia oituan deit mak oferese kobertura kampaña, no refere deit ba kandidatu na in neen. Ninia kobertura aprezenta ho maneira ne ebé ladun balansu, ho kandidatu José Luis Guterres hetan liu un tersu husi alokasaun tempu kompara ho kandidatu sira seluk (44%), tuir kedas Ângela Freitas (19%), no Lú-Olo (18%). Maske nune e, aprezentasaun kobertura hala o ho neutru. MOE UE nian monitoriza katak jornal hotu (Diário Nacional, Suara Timor Lorosae no Timor Post) jeralmente aprezenta kandidatu walu ne e ho maneira neutru. Maske nune e, Diário Nacional la imparsial tamba nia favorese liu Lú-Olo, hodi aloka liu un tersu husi ninia espasu ba kandidatu ne e (37%), tuir kedas António Conceição (21%) no José Luís Guterres (9%). Jornal Suara Timor Lorosae no Timor Post oferese balansu espasu ne ebé diak ba kandidatu hotu. Mídia hotu kuaze ladun aprezenta kontiúdu edukasaun ba votante ka edukasaun sívika ruma. Televizaun estadu nian fo sai episódiu tolu kona-ba drama informativu no divertidu kobre area hirak ne e, ne ebé STAE no PNUD mak produz, maibe iha faze ikus liu ona. Iha mos edukasaun sívika husi CNE. CNE hanesan orgaun supervizaun ba kampaña, la foti asaun ruma kona-ba kobertura mídia ba eleisaun, reprezenta abilidade limitadu hodi bele superviziona lala ok mídia nian durante periódu eleitoral ne ebé la efikaz.

8 Pájina 8 husi 10 Grupu Sidadaun no Observasaun STAE akredita ona organizasaun sosiedade sivil (CSO) iha maneira ne ebé inkluzivu no la o tuir tempu. Grupu obzervador nasional ne ebé partisipa iha observasaun eleisaun nian mak grupu Igreja Katólika OIPAS, Belun, RHTO-DPO (Ra es Hadomi Timor Oan Organizasaun ba Ema ho Defisiensia), Provedoria dos Direitos Humanos e Justiça, PDHJ, no grupu ONG sumbriña FONGTIL. Limitasaun fundu hamenus ona esforsu observasaun nasional nian kompara ho eleisaun iha tinan Organizasaun balun planeia atu konsentra liu ba eleisaun parlamentar. Jeneru Kandidatu feto na in ida deit, Maria Ângela Freitas da Silva, ne ebé hili atu konkore independentimente. Maske kuota ba feto na in ida iha na in tolu hadi a ona reprezentasaun jeneru iha Parlamentu Nasional ho Membru Parlamentu feto na in 25 husi na in 65 (pursentu 38), reprezentasaun boot liu iha rejiaun Ázia Pasífiku partisipasaun feto iha pozisaun lideransa iha nivel lokal, sei menus nafatin. Husi votante elijibel na in 744,613, votante feto hamutuk pursentu Munisipiu Dili no Aileu dokumenta rejistu ne ebé baisu ho pursentu 46. Munisipiu hirak seluk aprezenta balansu iha rejistu relasiona ho reprezentasaun jeneru. Feto sira nia partisipasaun iha iventu kampaña eleisaun nian la hanesan, ho balun hetan apoiador feto sorin balun (1/2) no seluk hetan partisipasaun pursentu lima ka sanulu deit. Ladun iha orador feto iha sorumutuk kampaña nian. Ema ho Defisiensia Timor-Leste seidauk ratifika Konvensaun ba Direitu Ema ho Defisiensia (CRPD) nian, maibe hetan ona presaun boot husi grupu sosiedade sivil nasional atu bele ratifika konvensaun ne e. Laiha dadus lolos kona-ba ema ho defisiensia iha Timor-Leste. Maske Sensu nasional 2010 nian identifika deit ema na in 48,000 (pursentu 4.6 husi total populasaun), Sensu 2015 nian identifika deit ema na in 35,000, hatudu momos natureza la inkluzivu husi peskiza ne e. Iha ninia relatóriu ba Orgaun Jestaun Eleisaun nian iha eleisaun Suku 2016 nian, Organizasaun Nasional ba Ema Ho Defisiensia (RHTO-DPO) rekomenda katak iha sensu hirak tuir mai governu tenki implementa Pakote Pergunta Badak hamutuk neen husi Grupu Washington ne ebé konkorda tiha ona internasionalmente, relasiona ho defisiensia. Governu presiza halibur dadus ne ebé konfiável hodi garante informasaun estatistika lolos relasiona ho númiru no distribuisaun ema ho defisiensia iha Timor-Leste. Dala ida tan, Organizasaun Nasional ba Ema Ho Defisiensia (RHTO-DPO) bele obzerva eleisaun prezidensial, ho obzervador na in 20 iha Dili. Votasaun no Kontajen Tuir kalendáriu operasional no loron ida molok eleisaun, STAE distribui ona material eleitoral sensitivu ba sentru votasaun ne ebé sei rai ho seguru durante kalan ida. Iha loron eleisaun, preparasaun hahuu hala o iha maneira ne ebé transparenti no estasaun votasaun 16 ne ebé obzerva loke tuir tempu ne ebé termina tiha ona. Obzervador UE nia vizita estasaun votasaun hamutuk 121 iha loron eleisaun. Prosedimentu ba tempu loke, votasaun no kontajen avallia no pratikamente observasaun hatudu diak tebes (2/3) ka diak (1/3).

9 Pájina 9 husi 10 Eleitor barak mak mai tuir votasaun no bele hala o sira nia direitu hodi vota ho segredu, livre husi interferênsia ruma no iha ambienti ne ebé hakmatek. Feto sira reprezenta aprosimadamente sorin balun husi pesoal votasaun no bele prosesa votante sira ho didiak. Obzervador UE nian relata ema forma barak iha oras votasaun dader nian, liu-liu iha Suku urbana. Jeralmente, votasaun hala o iha maneira ne ebé transparenti no tuir prosedimentu ho rigorozu, ho esepsaun ida deit ba kontrolu ne ebé la sistematiku ba tinta labele hamoos ba votante sira nia liman fuan molok vota, hanesan mekanizmu úniku kontra votasaun duplu. Observasaun hatudu katak iha duni ajenti kandidatu sira nian (fiskais) iha estasaun votasaun hotu. Obzervador UE nian nota prezensa disproporsionadu husi ajenti FRETILIN nian, ne ebé virtualmente kobre estasaun votasaun hotu, maibe laiha kandidatu seluk mak maneija atu garante sira nia reprezentasaun iha liu un kuartu husi estasaun votasaun ne ebé obzervador sira ba vizita ona. liu un kuartu. Iha mos prezensa obzervador nasional iha un tersu husi estasaun votasaun ne ebé obzervador UE ba vizita. Laiha rejistu keixa formal iha lokalidade votasaun ne ebé obzervador UE nian ba vizita. Prosesu kontajen hala o iha estasaun votasaun 11. Obzervador UE nian relata prosesu kontajen ne ebé hala o ho diak no kredivel. Maske nune e, ladun halo tuir rekijitu atu taka rezultadu eleisaun iha sentru votasaun hotu no fahe kopia protokolu rezultadu ba ajenti kandidatu hotu. Situasaun ne e fo impaktu ba transparênsia jeral husi prosesu eleisaun. Rezultadu husi sentru votasaun transfere kedas ba tabulasaun iha nivel munisipiu. Hanesan obzervador UE sira relata katak, iha situasaun balun, prosesu ida ne e atraza tamba problema tékniku ka interupsaun iha kalan tamba pesoal sira tenki deskansa ka haruka fali material votasaun husi area remota. Maske resepsaun ba material eleitoral no protokolu hala o iha reprezentante kandidatu no obzervador sira nia oin, kriasaun sentru tabulasaun iha munisipiu barak la permite obzervasaun besik ba protokolu dijitalizasaun rezultadu. Liu tiha oras 24 hafoin votasaun taka, STAE públika ona rezultadu provizóriu relasiona ho tabulasaun ba pursentu 95 husi sentru votasaun. MOE UE nian sei kontinua obzerva tabulasaun nasional ba rezultadu iha loron hirak tuir mai. Keixa no Ofensa Eleitoral Kuadru legal no regulamentu fornese oportunidade sufisienti ba eleitora no reprezentante kandidatu sira atu hatama keixa no petisaun durante faze hotu husi prosesu eleitoral, husi faze rejistu eleitor no kandidatu to o ba rezultadu final. Maske nune e, iha prátika, petisaun kontra desizaun Tribunal Rekursu kona-ba rezultadu final sei la posivel tamba limitasaun juíze ne ebé tur iha ne eba. To o oras ne e, CNE relata katak sira simu ona keixa balun, barak liu relasiona ho destrusaun material kampaña no asaun provokativu ne ebé hala o durante tempu kampaña. Edifisiu Ministeriu Públiku prioritiza ona investigasaun ba ofensa eleitoral, no kazu oituan deit ma koras ne e sei investiga hela. Uniaun Europeia hetan konvite husi Governu Timor-Leste atu mai obzerva eleisaun prezidensial no lejislativa 2017 nian, no UE asina Memorandu Intendimentu ida ho Governu Timor-Leste no Komisaun Nasional ba Eleisaun (CNE) iha loron 8 Fevereiru no 9 Fevereiru MOE UE nian mai ho lideransa husi Izaskun Bilbao Barandica, membru ida husi Parlamentu Europeu husi España. Misaun ne e kompostu ekipa prinsipal ida ho analista na in hitu ne ebé to o ona mai iha Timor-Leste iha loron 13 Fevereiru, no Obzervador ba Tempu Naruk (LTO) na in 16, ne ebé to o ona mai Timor iha loron 21 Fevereiru. Liu tan, misaun ne e mos hetan partisipasaun husi Obzervador Local ida ba Periódu Badak husi komunidade diplomátiku no delegasaun ida husi ema na in hitu husi Membru Parlamentu Europeia, ho lideransa husi Ana Gomes MEP husi Portugal. Jeralmente, obzervador sira mai husi Estadu membru UE 18 no mos husi Noruega.

10 Pájina 10 husi 10 MOE UE hela iha nasaun laran hodi obzerva eleisaun lejislativa no mos dezenvolvimentu hafoin eleisaun. MOE UE sei públika relatóriu final, ne ebé kompostu rekomendasaun detallu, iha fulan rua nia laran hafoin konklui prosesu eleitoral. MOE UE avallia prosesu eleitoral tomak tuir obrigasaun no kompromisu internasional ba eleisaun demokrátiku no mos bazeia ba lei Timor-Leste nian. MOE UE aprezenta ninia identifikasaun no konkluzaun independentimente no halo tuir Deklarasaun Prinsipiu Observasaun Eleisaun Internasional ne ebé asina ona iha Nasoens Unidas iha fulan Utubru Versaun ofisial husi deklarasaun preliminar MOE UE nian mak versaun Ingles Ba konsulta mídia, halo favor kontaktu Sílvia Norte, Ofisial Mídia MOE UE Tel / silvia.norte@eueom-timorleste.eu

UNIAUN EUROPEIA Misaun Peritu Eleitoral ba Timor-Leste RELATÓRIU FINAL Kontratu Espesifiku EC No. 2018/ Abril/Maiu 2018

UNIAUN EUROPEIA Misaun Peritu Eleitoral ba Timor-Leste RELATÓRIU FINAL Kontratu Espesifiku EC No. 2018/ Abril/Maiu 2018 UNIAUN EUROPEIA Misaun Peritu Eleitoral ba Timor-Leste RELATÓRIU FINAL Kontratu Espesifiku EC No. 2018/396253 Abril/Maiu 2018 UNIAUN EUROPEIA ELEISAUN LEJISLATIVA ANTISIPADA TIMOR-LESTE 12 MAIU 2018 RELATÓRIU

More information

ViolasaunAmbientalDec2018pptx

ViolasaunAmbientalDec2018pptx APRENDE HAMUTUK ESPERIÉNSIA AT KONA BA VIOLASAUN LISENSAMENTU AMBIENTÁL HUSI IMPLEMENTASAUN PROJETU BOOT SIRA IHA TIMOR-LESTE Diskusaun Nakloke iha Programa Ita ba Ita LH nia Public Fundraising. Dili,

More information

LHOxfamOJE3May2019te

LHOxfamOJE3May2019te Observasaun no Analiza ba Politika Governu Iha Jeral Estadu La o Hamutuk Dili, 3 Maiu 2019 Outline Prioridade iha livru OJE Objetivu OJE Fontes Finansiamentu OJE Sustentabilidade Fundu Petrolíferu RAEOA-ZEESM

More information

República Democrática de Timor-Leste

República Democrática de Timor-Leste República Democrática de Timor-Leste Introdusaun Prinsipiu ne ebé durante aplika ba Orsamentu Jeral Estadu presiza tama vigôr no nia implementasaun hahú iha loron 1 fulan Janeiru. Wainhira seidauk vigôr,

More information

Relatóriu Final_EA_LH2018 1

Relatóriu Final_EA_LH2018 1 La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Dom Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670-3321040 or +670-77234330 (mobile) email: laohamutuk@gmail.com Website:

More information

ETAN for UNTL

ETAN for UNTL Solidaridade ba Timor Leste husi povo EUA no rai seluk. ETAN no IFET Charlie Scheiner, UNTL, 17 Abril 2009 http://www.etan.org East Timor Action Network/U.S. Rede Aksaun Timor Leste/EUA Hahu 10 Dezembru

More information

Foti Liman Hodi Desidi & Dezenvolve Ministério da Administração Estatal Rua Jacinto Cândido Dili, Timor-Leste Phone:

Foti Liman Hodi Desidi & Dezenvolve Ministério da Administração Estatal Rua Jacinto Cândido Dili, Timor-Leste Phone: Foti Liman Hodi Desidi & Dezenvolve Ministério da Administração Estatal Rua Jacinto Cândido Dili, Timor-Leste Phone: 3317202 E-mail: komunikasaun@estatal.gov.tl Suporta hosi: Programa Apoiu Governasaun

More information

Lansamentu ba Timor-Leste nia Dokumentu Politika kona ba Fronteiras Maritimas.TETUN_FINAL

Lansamentu ba Timor-Leste nia Dokumentu Politika kona ba Fronteiras Maritimas.TETUN_FINAL DISKURSU SUA ESELÊNSIA, PRIMEIRU-MINISTRU REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE DR. RUI MARIA DE ARAÚJO NIAN BA LANSAMENTU BA TIMOR-LESTE NIA DOKUMENTU POLÍTIKA KONA BA FRONTEIRAS MARÍTIMAS Dili 29 Agostu

More information

DebateRai2Julhu2012

DebateRai2Julhu2012 Rede ba Rai Sekretariadu, Fundasaun Haburas, Rua Celestino da Silva, Farol, Dili- Timor-Leste Email: redebarai@gmail.com Telemovel: +670 7922648 Rede ba Rai nudár mahon ba Organizasaun besik 20 ne ebé

More information

CBA FAQs_TETUM

CBA FAQs_TETUM MOBILIZASAUN KOMUNITÁRIU Hapara violénsia hasoru feto liuhosi asaun komunitária PERGUNTA SIRA BAIBAIN EMA HUSU (FAQS) SETEMBRU 2017 Pergunta sira baibain ema husu (FAQs) kona-ba Nabilan nia Serbisu Mobilizasaun

More information

InflRD7te.pdf

InflRD7te.pdf Nota Informativa Kona-ba Inflasaun Iha Timor Leste Moda Inflasaun o 2010. Linha Azul iha grafiku ida- - aumentu ida- - uke média iha tinan neen tinan 2011. flasaun. Fátor prinsipál husi inflasaun mak ai-han

More information

Microsoft Word - PN 08 - National Security Policy-Making and Gender _Tetum_.d

Microsoft Word - PN 08 - National Security Policy-Making and Gender _Tetum_.d Nota Prátika 8 Jéneru no Pakote Matéria RSS Halo Polítika kona-ba Seguransa Nasionál no Jéneru KONTEÚDU Tanba sá mak jéneru ne e importante ba polítika seguransa nasionál? Oinsá mak bele integra jéneru

More information

Microsoft Word - EWER Alert - Naktuka - Tetun - Jul 10.doc

Microsoft Word - EWER Alert - Naktuka - Tetun - Jul 10.doc Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtRes) Maiu-Junhu 2010 Atividade TNI indika tensaun tamba demarkasaun fronteira seidauk rezolve iha Oe-cusse 16 Julhu 2010 Sistema AtRes (Sistema Atensaun no Responde

More information

Relatoriu Observasaun Eleisaun Prezidente 20 Marsu 2017 Final

Relatoriu Observasaun Eleisaun Prezidente 20 Marsu 2017 Final Relatóriu Monitorizasaun Insidente Violénsia Eleitorál iha Eleisaun Prezidensiál 2017 Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) Dokumentasaun NGO Belun, Kampaña no Eleisaun Prezidensiál, 20 Marsu 2017.

More information

La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: no

La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: no La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 3321040 no +670 7234330, email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org

More information

Proteje Ita no Itania bebé. Teste raan iha Ita-nia vizita prenatál primeiru Tetum (Protecting you and your baby)

Proteje Ita no Itania bebé. Teste raan iha Ita-nia vizita prenatál primeiru Tetum (Protecting you and your baby) Proteje Ita no Itania bebé. Teste raan iha Ita-nia vizita prenatál primeiru Tetum (Protecting you and your baby) Pamfletu ida-ne'e fó informasaun konaba teste raan (koko raan) ne'ebé baibain oferese no

More information

Fronteiras Marítimas iha Tasi Timor Kay Rala Xanana Gusmão Xefe Negosiador ba Delimitasaun Definitiva Fronteiras Marítimas no Reprezentante Espesial G

Fronteiras Marítimas iha Tasi Timor Kay Rala Xanana Gusmão Xefe Negosiador ba Delimitasaun Definitiva Fronteiras Marítimas no Reprezentante Espesial G Fronteiras Marítimas iha Tasi Timor Kay Rala Xanana Gusmão Xefe Negosiador ba Delimitasaun Definitiva Fronteiras Marítimas no Reprezentante Espesial Governu ba Asuntus Petroleu 1 Istória Badak Tasi Timor

More information

v Prezentasaun Sumario a. Introdusaun b. Projeto no Apoio c. Begraun informasaun no fahe informasaun d. Konkluzaun

v Prezentasaun Sumario a. Introdusaun b. Projeto no Apoio c. Begraun informasaun no fahe informasaun d. Konkluzaun v Prezentasaun Sumario a. Introdusaun b. Projeto no Apoio c. Begraun informasaun no fahe informasaun d. Konkluzaun A. Introdusaun Many Hands International nu udar ONG ida nebe mai hahu nia serbisu iha

More information

4/17/2019 Titlu Rezultadu Survey konaba Umakain Konsumu Manutolun no Na'an Manu 1/1

4/17/2019 Titlu Rezultadu Survey konaba Umakain Konsumu Manutolun no Na'an Manu 1/1 4/17/2019 Titlu Rezultadu Survey konaba Umakain Konsumu Manutolun no Na'an Manu 4/17/2019 Intro Sumariu Hodi Integra hamutuk pratika save konsumu manutolun iha kampana vasinasaun moras manu husi departementu

More information

Lei te

Lei te LEI N.º9/2017 5 de Maio ALTERASAUN BA DALA-HAT HUSI LEI N.º 6/2006, 28 DEZEMBRU (LEI ELEITORAL BA PARLAMENTU NASIONAL NIAN) Lei n.º 6/2006, 28 dezembru, estabelese prinsipius no normas balun ne ebé maka

More information

Introdusaun Prémiu Nutrisaun Prezidente Prémiu Nutrisaun Lideransa Nasionál 2015 Atu fó rekoñesimentu, motivasaun no inspirasaun ba serbisu no lideran

Introdusaun Prémiu Nutrisaun Prezidente Prémiu Nutrisaun Lideransa Nasionál 2015 Atu fó rekoñesimentu, motivasaun no inspirasaun ba serbisu no lideran Introdusaun Prémiu Nutrisaun Prezidente Prémiu Nutrisaun Lideransa Nasionál 2015 Atu fó rekoñesimentu, motivasaun no inspirasaun ba serbisu no lideransa nutrisaun di ak, Sua Eselénsia Prezidente Repúblika

More information

Fabrika Semente iha Caisido Distritu Baucau: Oportunidade no Ameasa? Mahein Nia Lian Nú. 79, 09 Juñu 2014 Relatoriu Fundasaun Mahein Nia Lian ne e sup

Fabrika Semente iha Caisido Distritu Baucau: Oportunidade no Ameasa? Mahein Nia Lian Nú. 79, 09 Juñu 2014 Relatoriu Fundasaun Mahein Nia Lian ne e sup Fabrika Semente iha Caisido Distritu Baucau: Oportunidade no Ameasa? Mahein Nia Lian Nú. 79, 09 Juñu 2014 Relatoriu Fundasaun Mahein Nia Lian ne e suporta husi povu Amerikanu liu husi Ajénsia Estadus Unidus

More information

La'o Hamutuk aprezentasaun ba ADN 18-Jul-2013 Papél Sosiedade Sivíl hodi tau matan ba Investimentu Estadu Aprezentasaun husi La o Hamutuk ba Retratu A

La'o Hamutuk aprezentasaun ba ADN 18-Jul-2013 Papél Sosiedade Sivíl hodi tau matan ba Investimentu Estadu Aprezentasaun husi La o Hamutuk ba Retratu A Papél Sosiedade Sivíl hodi tau matan ba Investimentu Estadu Aprezentasaun husi La o Hamutuk ba Retratu Anuál Ajénsia Nasionál Dezenvolvimentu RDTL nian 18 Jullu 2013 La o Hamutuk Institutu Timor-Leste

More information

LIA ULUK

LIA ULUK ESTATUTU FFS LIA DAULUK Fundasaun Foin Sãe ne ebé ho lia badak FFS ne e orgaun Juventude ne ebé maka moris iha tinan 2011. Uluk nanain Juventude ne ebé iha inisiativu atu organiza povu Timor Leste hola

More information

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU SUBMISAUN PENSAUN MENSÁL VITALÍSIA: Projetu Lei Nú. 5/III no Projet

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU SUBMISAUN PENSAUN MENSÁL VITALÍSIA: Projetu Lei Nú. 5/III no Projet JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU SUBMISAUN PENSAUN MENSÁL VITALÍSIA: Projetu Lei Nú. 5/III no Projetu Lei Nú. 9/III kona-ba Pensaun Mensál Vitalísia ba

More information

FIXA INFORMASAUN 2016 BA PÚBLIKU Timor-Leste la husu liu husi nia direitu tuir Lei Internasional. SAIDA MAK FRONTEIRAS MARÍTIMAS? Nasaun sira ne ebé t

FIXA INFORMASAUN 2016 BA PÚBLIKU Timor-Leste la husu liu husi nia direitu tuir Lei Internasional. SAIDA MAK FRONTEIRAS MARÍTIMAS? Nasaun sira ne ebé t FIXA INFORMASAUN 2016 BA PÚBLIKU Timor-Leste la husu liu husi nia direitu tuir Lei Internasional. SAIDA MAK FRONTEIRAS MARÍTIMAS? Nasaun sira ne ebé tasi haleu (kosteiru) iha direitu atu determina sira-nia

More information

Microsoft Word - judecsetesarailos_t

Microsoft Word - judecsetesarailos_t JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA DE MONITORIZAÇÃO DO SISTEMA JUDICIAL Justice Update Periodu : Dezembru 2009 Pubikasaun : Dezembru 2009 Railos Hetan Sentensa Tinan 2 Fulan 8 Tanba Simu no

More information

TransVieira

TransVieira Kandidatu PR Sr. Amorin Vieira Ema hotu iha Timor hakfodak bainhira Sr. Amorin kandidata nia an hanesan Prezidente hodi bele kandidata ho lider sira seluk iha TL. Saida mak sai hanesan motivasaun husi

More information

Microsoft Word - MAHEIN_33_OK.doc

Microsoft Word - MAHEIN_33_OK.doc Introdusaun Mahein Nian Lian Nú. 33, 27 Abril 2012 Serbisu Polisia Tránzitu no Siguransa Rodoviária 1 Serbisu polisia tranzitu no siguransa rodoviária (parajen, hein kareta fatin) hanesan serbisu ne ebé

More information

TLDPMEconomia24Jul2014te

TLDPMEconomia24Jul2014te Komentáriu Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor- Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha 2014 Setór Estratéjiku Ekonómiku 25 Jullu 2014 Konteúdu Introdusaun...1 Dezenvolvolve ekonomia sustentável no ekitavel...2

More information

Microsoft Word - SP Rede ba Rai Version for Members - reduced.docx

Microsoft Word - SP Rede ba Rai Version for Members - reduced.docx Planu&Estratéjiku&Rede&ba&Rai& 2015"2018 2 Konteúdu Introdusaun*...*3 Istoria*Rede*ba*Rai*...*3 Planu*Estratejiku*2015* *2018*...*5 Observasaun*Forsa*no*Limitasaun*Prosesu*Planu*Estratéjiku*...*6 Estrutura*Relatoriu*Ida*Ne

More information

ReJistrasaun Rai iha Timor-Leste REJISTRASAUN RAI iha Timor-Leste Análiza ba impaktu husi Sistema Nacionál de Cadastro (SNC) 120

ReJistrasaun Rai iha Timor-Leste REJISTRASAUN RAI iha Timor-Leste Análiza ba impaktu husi Sistema Nacionál de Cadastro (SNC) 120 ReJistrasaun Rai iha Timor-Leste REJISTRASAUN RAI iha Timor-Leste Análiza ba impaktu husi Sistema Nacionál de Cadastro (SNC) 120 Rede ba Rai (RbR) Copyright 2019 Rede ba Rai kompostu husi organizasaun

More information

Microsoft Word - ARKTL Constitution_Tetun.doc

Microsoft Word - ARKTL Constitution_Tetun.doc Anexu 2 ASOSIASAUN RADIO KOMUNIDADE TIMOR-LESTE (ARKTL) ASOSIASAUN RADIO KOMUNIDADE TIMOR LESTE (ARKTL) KONSTITUISAUN KÁPITULU Artígu 1 NARAN, STATUTA NO FATIN 1.1. Organizasaun nia naran: Organizasaun

More information

REVISTA SITUASAUN FEVREIRU-MARSU 2019 Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) estabelese ona iha tinan 10 liu ba, hala o servisu monitorizasaun insi

REVISTA SITUASAUN FEVREIRU-MARSU 2019 Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) estabelese ona iha tinan 10 liu ba, hala o servisu monitorizasaun insi REVISTA SITUASAUN FEVREIRU-MARSU 2019 Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) estabelese ona iha tinan 10 liu ba, hala o servisu monitorizasaun insidente violénsia ne ebé akontese loro-loron iha teritoriu

More information

Lei Tributaria fo vantajem barak liu ba kompania no emprezariu: Bainhira los mak fos bele baratu

Lei Tributaria fo vantajem barak liu ba kompania no emprezariu: Bainhira los mak fos bele baratu s INSTITUTU BA PESQUIZA/INVESTIGASAUN, ADVOKASIA NO KAMPAÑA Timor-Leste Institute for Research, Advocacy and Campaigns Add: Rua Gov. Celestino da Silva-Farol, Aldeia Lirio, Suco Motael, Vera Cruz, Dili

More information

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE Lei No. 9/ Jullu Lei Suku 1 Suku sira iha funsaun determinante iha prezervasaun husi ita nia identidade kul

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE Lei No. 9/ Jullu Lei Suku 1 Suku sira iha funsaun determinante iha prezervasaun husi ita nia identidade kul REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE Lei No. 9/2016 8 Jullu Lei Suku 1 Suku sira iha funsaun determinante iha prezervasaun husi ita nia identidade kulturál no iha mobilizasaun husi ita nia komunidade lokál

More information

Microsoft Word - Trimester Nasional - TETUM _ Final_ 14 Aug 2013

Microsoft Word - Trimester Nasional - TETUM _ Final_ 14 Aug 2013 ANALIZAA POTENSIÁL KONFLITU Trimestre XII Outubru 20122 to o Janeiru 2013 Monitorizasaunn programa AtReS (Atensaun no Responde Sedu) ba relatoriu Trimester XII, ne ebé kobre periodu Outubru 2012 to o Janeiru

More information

Estratejia Parseria País: Timor-Leste, tinan : AVALIASAUN SETÓR (SUMÁRIU): FINANSAS

Estratejia Parseria País: Timor-Leste, tinan : AVALIASAUN SETÓR (SUMÁRIU): FINANSAS Estratejia Parseria País: Timor-Leste, tinan 2011 2015 AVALIASAUN SETÓR (SUMÁRIU): FINANSAS 1 Mapa Dalan iha Setór ne e 1. Dezempeñu, Problema, no Oportunidade sira iha Setór ne e a. Atividade bankáriu

More information

Jornál Repúblika ANEKSU (Lei No.2/2016, data 3 fulan Fevereiro) Republikasaun Lei n.º 3/2004, data 14 fulan abril Lei kona-ba Partidu Polítiku sira Pa

Jornál Repúblika ANEKSU (Lei No.2/2016, data 3 fulan Fevereiro) Republikasaun Lei n.º 3/2004, data 14 fulan abril Lei kona-ba Partidu Polítiku sira Pa ANEKSU (Lei No.2/2016, data 3 fulan Fevereiro) Republikasaun Lei n.º 3/2004, data 14 fulan abril Lei kona-ba Partidu Polítiku sira Partidu polítiku sira estimula no organiza sidadaun sira nia partisipasaun

More information

Orsamentu Jerál Estadu ba tinan 2016_

Orsamentu Jerál Estadu ba tinan 2016_ DISKURSU HOSI ESELÉNSIA PRIMEIRU-MINISTRU REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE, DR. RUI MARIA DE ARAÚJO, IHA BIBAN APREZENTASAUN PROPOSTA LEI ORSAMENTU JERÁL ESTADU BA 2016 Parlamentu Nasionál Loron 1, fulan

More information

PROSESU PAGAMENTU BA IDOZUS NO NIA POTENSIALIDADE BA KONFLITU Relatóriu Polítik

PROSESU PAGAMENTU BA IDOZUS NO NIA POTENSIALIDADE BA KONFLITU Relatóriu Polítik Relatóriu Polítika IX Rua No. 5 de Farol PO Box 472 Dili, Timor-Leste +670-331-0353 www.belun.tl Dili, 18 Dezembru 2014 Autór: Constantino da Conçeição Escollano Brandão Costa Ximenes Editór Sira: Hannah

More information

Microsoft Word - RevSit Marsu 2014_Final_Tetun.doc

Microsoft Word - RevSit Marsu 2014_Final_Tetun.doc REVISTA SITUASAUN MARSU 2014 ASUNTU NE EBÉ PRESIZA TAU ATENSAUN u PNTL na in rua (2) hetan kanek wainhira halo atuasaun ba grupu KRM PNTL na in rua (2) hetan kanek wainhira halo atuasaun ba grupu Konsellu

More information

Microsoft Word - JSMPSubmisaunindultubaMoJOct_t

Microsoft Word - JSMPSubmisaunindultubaMoJOct_t JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA DE MONITORIZAÇÃO DO SISTEMA JUDICIAL Poder Prezidensiál ba Indultu no Hamenus Sentensa: Persiza Lei ida Ne ebé Klaru 1. Introdusaun Submisaun JSMP ba Ministériu

More information

BriefingBankadaDez2018te

BriefingBankadaDez2018te PIB Petróleu PIB Naun-petróleu 2013 2014 2015 2016 $4,234 (75%) $1,415 (25%) $2,591 (64%) $1,454 (36%) $1,496 (48%) $1,609 (52%) $820 (33%) $1702 (67%) Produtivu (agric.& manuf.) $306 $310 $294 $305 Reseita

More information

Microsoft Word - DISKURSU PPN 13 JUNHO 2018.docx

Microsoft Word - DISKURSU PPN 13 JUNHO 2018.docx Excelentismos - Senhor Prezidente Parlamento Nacional IV Legislatura Sesante Dr. Aniceto Longuinos Guterres Lopes, - Distinto Eis- Deputado/Deputada sira IV lezislatura nian, - Senhor Primeiru Ministru

More information

Graphic2

Graphic2 KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU SIVÍL NO POLÍTIKU KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU SIVÍL NO POLÍTIKU Tradusaun La Ofisial KONVENSAUN INTERNASIONÁL DIREITU SIVÍL NO POLÍTIKU Adotadu no

More information

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA DE MONITORIZAÇÃO DO SISTEMA JUDICIAL Aktualizasaun Justica Periodo : Maiu 2008 Edisaun:... /2008 Perspektiva Legal Konaba Klemensia Prefasiu Iha loron 23 Abril

More information

Edisaun I/2016 BOLETIN PROVEDORIA DOS DIREITOS HUMANOS E JUSTIÇA (PDHJ) PROMOVE NO PROTEJE DIREITOS HUMANOS NO PROMOVE GOVERNASAUN DI AK

Edisaun I/2016 BOLETIN PROVEDORIA DOS DIREITOS HUMANOS E JUSTIÇA (PDHJ) PROMOVE NO PROTEJE DIREITOS HUMANOS NO PROMOVE GOVERNASAUN DI AK Edisaun I/2016 BOLETIN PROVEDORIA DOS DIREITOS HUMANOS E JUSTIÇA (PDHJ) PROMOVE NO PROTEJE DIREITOS HUMANOS NO PROMOVE GOVERNASAUN DI AK PDHJ Públika Rejultadu Inisiu Monitorizasaun Ba Implementasaun Projetu

More information

7 Teste adaptasaun koto nani iha Timor-Leste Abstratu 1Armindo Moises, Luis Pereira, Antonio do Rego, Abril de Fátima, Amandio da Costa Ximenes, Tobia

7 Teste adaptasaun koto nani iha Timor-Leste Abstratu 1Armindo Moises, Luis Pereira, Antonio do Rego, Abril de Fátima, Amandio da Costa Ximenes, Tobia 7 Teste adaptasaun koto nani iha Abstratu 1Armindo Moises, Luis Pereira, Antonio do Rego, Abril de Fátima, Amandio da Costa Ximenes, Tobias Moniz Vicente, Luis Fernandes, Apolinario Ximenes, Maria Martins

More information

Microsoft Word - Module III. LIDERANSA.docx

Microsoft Word - Module III. LIDERANSA.docx MODUL III JLIDERANSA Belun Rua No. 5 de Farol PO. Box 472 Telefone: +670 3310 353 www.belun.tl 1 Lideransa iha Organizasaun... 3 A. Jeitu no lalaok lideransa... 4 B. Komunikasaun... 5 C. Transparensia...

More information

Projetu Ai-han Di ak ba Saúde Di ak liu Aileu, Baucau, Bobonaro no Covalima Sumáriu Baseline, Outubru 2018 World Vision-nia funsionariu no PSF iha Ail

Projetu Ai-han Di ak ba Saúde Di ak liu Aileu, Baucau, Bobonaro no Covalima Sumáriu Baseline, Outubru 2018 World Vision-nia funsionariu no PSF iha Ail Projetu Ai-han Di ak ba Saúde Di ak liu Aileu, Baucau, Bobonaro no Covalima Sumáriu Baseline, Outubru 2018 World Vision-nia funsionariu no PSF iha Aileu demonstra prepara ai-han-super. Foto: Suzy Sainovski/World

More information

World Bank Document

World Bank Document Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized 43480 Timor-Leste s Foin-sa e iha Krize: Analiza Situasional kona ba Opsaun Politika

More information

AtReS - Revista Situasaun - Marsu Tetun Final

AtReS - Revista Situasaun - Marsu Tetun Final REVISTA SITUASAUN MARSU 2013 ASUNTU NE EBÉ PRESIZA ATENSAUN IHA FULAN IDA NE E: Buatus Grupu 51 Kaer Aikulit at Tensaun Konflitu iha Fronteira Asaun Violénsia entre grupu arte marsiais balu TENDENSIA KONFLITU

More information

Justisa ba Timor-Leste Nafatin Obrigasaun Internasional

Justisa ba Timor-Leste Nafatin Obrigasaun Internasional La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Desenvolvimentu I/1a Rua Mozambique, Farol, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 5013 email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org Justisa

More information

Irlanda Norte ezamemédiku ba susun Ajuda ita atu deside

Irlanda Norte ezamemédiku ba susun Ajuda ita atu deside Irlanda Norte ezamemédiku ba susun Ajuda ita atu deside Saida mak kankru susun ne e? 4 Saida mak ezame-médiku ba susun? 5 Rezultadus ezame-médiku ba susun 8 Halo eskolla ida benefísius no riskus posível

More information

Microsoft Word - wjureport125_t

Microsoft Word - wjureport125_t JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA DE MONITORIZAÇÃO DO SISTEMA JUDICIAL PROVIZAUN ARTIGU 125 KODIGU PROSESU PENAL: LORI IMPLIKASAUN DILEMATIKU BA VITIMA VIOLENSIA DOMESTIKA HO APOIU HUSI: DILI,

More information

11 Efeitu adaptasaun hare variedade lokál mean ba klima no ambiente Abstratu Tobias Moniz Vicente, 14 Robert Williams Seeds of Life, 15Myrtille Lacost

11 Efeitu adaptasaun hare variedade lokál mean ba klima no ambiente Abstratu Tobias Moniz Vicente, 14 Robert Williams Seeds of Life, 15Myrtille Lacost 11 Efeitu adaptasaun hare variedade lokál mean ba klima no ambiente Abstratu Tobias Moniz Vicente, 14 Robert Williams Seeds of Life, 15Myrtille Lacoste Seeds of Life Rezultadu teste adaptivu ba hare natar

More information

Remembering the past Final Tetum

Remembering the past Final Tetum TIMOR-LESTE HANOIN-HETAN PASADU Rekomendasaun sira atu harii ho efikás Programa Nasionál ba Reparasaun no Institutu Públiku ba Memória Publikasaun Amnesty International Publikasaun dahuluk iha Fevereiru

More information

Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) ALERTA Preokupasaun Komunidade Naktuka liga ho Lia nain ne ebé Ema Deskuñesidu Oho Mate iha Fronteira Sub-di

Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) ALERTA Preokupasaun Komunidade Naktuka liga ho Lia nain ne ebé Ema Deskuñesidu Oho Mate iha Fronteira Sub-di Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) ALERTA Preokupasaun Komunidade Naktuka liga ho Lia nain ne ebé Ema Deskuñesidu Oho Mate iha Fronteira Sub-district Nitibe, District Oecussi Janeiru 2013 Durante

More information

Konta Jeral Estadu 2011

Konta Jeral Estadu 2011 DISKURSU SUA EXELÊNSIA PRIMEIRU-MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMAO NIAN IHA OKAZIAUN DEBATE KONA-BA KONTA JERAL ESTADU NIAN 2011 Parlamentu Nasional, Díli 11 Dezembru 2012 Sua Exelênsia Señor Prezidente Parlamentu

More information

Final Relatoriu Peskiza LH iha Suai

Final Relatoriu Peskiza LH iha Suai La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua D. Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670-3321040 or +670-77234330 (mobile) email: laohamutuk@gmail.com Website:

More information

LHSubPNOJE2018te

LHSubPNOJE2018te La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitoriza no Analiza Dezenvolvimentu Rua Dom Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel : +670 332 1040 Email : laohamutuk@gmail.com Sítiu : www.laohamutuk.org

More information

DISCURSO DE

DISCURSO DE DISKURSU SUA EXELÊNSIA PRIMEIRU-MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMÃO NIAN IHA OKAZIAUN APREZENTASAUN PROPOSTA LEI KONA-BA ORSAMENTU RETIFIKATIVU 2012 NIAN Parlamentu Nasional, Díli 11 Outubru 2012 Sua Exelênsia

More information

Submisaun Luta Hamutuk ba OGE 2011 ba Komisaun C

Submisaun Luta Hamutuk ba OGE 2011 ba Komisaun C INSTITUTUBAPESQUIZA/INVESTIGASAUN,ADVOKASIANOKAMPAÑA Timor LesteInstituteforResearch,AdvocacyandCampaigns Add:RuaGov.CelestinodaSilva Farol,AldeiaLirio,SucoMotael,VeraCruz,Dili EmailAdd:lutahamutuk2005@yahoo.comorlutahamutuk.timorleste@gmail.com

More information

República Democrática de Timor-Leste Orsamentu Geral Estadu 2016 Aprovadu Panorama Orsamental Livru 1 Sai sidadaun diak, sai heroi diak ba ita nia nas

República Democrática de Timor-Leste Orsamentu Geral Estadu 2016 Aprovadu Panorama Orsamental Livru 1 Sai sidadaun diak, sai heroi diak ba ita nia nas República Democrática de Timor-Leste Orsamentu Geral Estadu 2016 Aprovadu Panorama Orsamental Livru 1 Sai sidadaun diak, sai heroi diak ba ita nia nasaun Índise Parte 1: Diskursus Primeiru-Ministru...

More information

««free ««gratis ««free ««gratis ««free ««gratis ««Buletin La o Hamutuk Vol. 19, No. 1 Maiu 2018 Parabens ba Povu Timor-Leste no Membru Parlamentu no G

««free ««gratis ««free ««gratis ««free ««gratis ««Buletin La o Hamutuk Vol. 19, No. 1 Maiu 2018 Parabens ba Povu Timor-Leste no Membru Parlamentu no G ««free ««gratis ««free ««gratis ««free ««gratis ««Buletin La o Hamutuk Vol. 19, No. 1 Maiu 2018 Parabens ba Povu Timor-Leste no Membru Parlamentu no Governu VIII La o Hamutuk hakarak hato o parabens ba

More information

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 1 JOVEN FETO AGRIKULTÓR SIRA

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 1 JOVEN FETO AGRIKULTÓR SIRA LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 1 JOVEN FETO AGRIKULTÓR SIRA UNITED NATIONS DEVELOPMENT GROUP ASIA AND THE PACIFIC for more information or to request another copy

More information

REVIZAUN ESTRATÉJIKU TIMOR-LESTE PROGRESU NO SUSESU ATU ALKANSA OBJETIVU DEZENVOLVIMENTU SUSTENTÁVEL 2 Tau matan ba ita-nia futuru Centre of Studies f

REVIZAUN ESTRATÉJIKU TIMOR-LESTE PROGRESU NO SUSESU ATU ALKANSA OBJETIVU DEZENVOLVIMENTU SUSTENTÁVEL 2 Tau matan ba ita-nia futuru Centre of Studies f REVIZAUN ESTRATÉJIKU TIMOR-LESTE PROGRESU NO SUSESU ATU ALKANSA OBJETIVU DEZENVOLVIMENTU SUSTENTÁVEL 2 Tau matan ba ita-nia futuru Centre of Studies for Peace and Development (CEPAD) Timor-Leste no Johns

More information

Reprezentasaun arte fatuk iha kostume kulturál ema Fataluku iha Tutuala, Lautem Kim Dunphy 3, Ildefonso da Silva, Nelinha Pereira, Thomas Lopes & Holl

Reprezentasaun arte fatuk iha kostume kulturál ema Fataluku iha Tutuala, Lautem Kim Dunphy 3, Ildefonso da Silva, Nelinha Pereira, Thomas Lopes & Holl Reprezentasaun arte fatuk iha kostume kulturál ema Fataluku iha Tutuala, Lautem Kim Dunphy 3, Ildefonso da Silva, Nelinha Pereira, Thomas Lopes & Holly Schauble 4 Fotografia: Membru komunidade iha Tutuala

More information

Komprende Violénsia Kontra Feto no Labarik iha Timor-Leste: Konkluzaun sira husi Programa Nabilan nia Estudu Baze Sumáriu Relatóriu Australian Embassy

Komprende Violénsia Kontra Feto no Labarik iha Timor-Leste: Konkluzaun sira husi Programa Nabilan nia Estudu Baze Sumáriu Relatóriu Australian Embassy Komprende Violénsia Kontra Feto no Labarik iha Timor-Leste: Konkluzaun sira husi Programa Nabilan nia Estudu Baze Sumáriu Relatóriu Australian Embassy Timor-Leste Komprende Violénsia Kontra Feto no Labarik

More information

Ami-nia Dalan Mak Ba-oin; Sai Forte Hamutuk Hakbi it Sobrevivente Feto-sira husi Violénsia iha Timor-Leste Liu-husi Peskiza Asaun Partisipativu (PAP)

Ami-nia Dalan Mak Ba-oin; Sai Forte Hamutuk Hakbi it Sobrevivente Feto-sira husi Violénsia iha Timor-Leste Liu-husi Peskiza Asaun Partisipativu (PAP) Ami-nia Dalan Mak Ba-oin; Sai Forte Hamutuk Hakbi it Sobrevivente Feto-sira husi Violénsia iha Timor-Leste Liu-husi Peskiza Asaun Partisipativu (PAP) Asosiasaun Chega! ba ita (ACbit) Asia Justice and Rights

More information

Rezumu Politika_Cover_Tetun_Belun

Rezumu Politika_Cover_Tetun_Belun Dinámika Konflitu no Violénsia Liga ba Artes Marsiais iha Timor Leste ONG Belun Rezumu Politika Maiu 2014 Dokumentu ida ne e produz husi programa DAME (Democracy and Development in Action through the Media

More information

Alkatiri4Feb2013en

Alkatiri4Feb2013en INTERVENSAUN IHA ABERTURA DEBATE LEI OJE 2013 SEKRETÁRIU-JERÁL FRETILIN NO DEPUTADU, HODI BANKADA PARLAMENTÁR FRETILIN NIA NARAN KOMBATE KIAK NO HATUUN INFLASAUN NU UDAR PEDRA-DE-TOQUE HODI LAO BA DEZENVOLVIMENTU

More information

Microsoft Word - BOLETIN EDISAUN I 2015.docx

Microsoft Word - BOLETIN EDISAUN I 2015.docx B O L E T I N Edisaun 01/2015 PROVEDORIA DOS DIREITOS HUMANOS E JUSTIÇA (PDHJ) PROMOVE NO PROTÉGE DIREITOS HUMANOS NO PROMOVE BOA-GOVERNASAUN Adjuntos Provedor Simu Tomada de Posse Iha PN Dili Prezidente

More information

A9RA803.tmp

A9RA803.tmp Provedoria de Direitos Humanos e Justiça Relatoriu Monitorizasaun Prizaun iha Timor-Leste LIAN MAKLOKE Bazeia ba Konstitusaun RDTL artigu 27, Próvedor Direitus Humanus no Justisa núdar orgaun independente

More information

OJE 2014 no ligasaun ba Ekonomia TL

OJE 2014 no ligasaun ba Ekonomia TL Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia. Liu 1,500 labarik ho idade menus tinan lima mate kada tinan husi kondisaun bele prevene maizumenus

More information

Secretariado Devisão Relações Publicas, Audiovisual e Documentação Agenda N 0 160/II Reuniaun Plenária Extraordinaria Kinta-feira, 15 de Janeiro de 20

Secretariado Devisão Relações Publicas, Audiovisual e Documentação Agenda N 0 160/II Reuniaun Plenária Extraordinaria Kinta-feira, 15 de Janeiro de 20 Secretariado Devisão Relações Publicas, Audiovisual e Documentação Agenda N 0 160/II Reuniaun Plenária Extraordinaria Kinta-feira, 15 de Janeiro de 2009 Sesaun Plenária ba loron ohin nian, preside husi

More information

Traditional justice workshop report _tetun_

Traditional justice workshop report _tetun_ JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAM PEMANTAUAN SISTEM YUDISIAL RESULTADU REPORTAJEN SORU MUTU KONA BA SISTEMA JUDISIAL FORMAL HO LOKAL Dili, East Timor Juliu 2002 KONA BA JSMP Program pemantaun

More information

QUARTERLY REPORT

QUARTERLY REPORT RELATORIU BA FULAN TOLU NIAN FUNDU PETROLEU TIMOR - LESTE Ba fulan tolu remata iha 30 hu 2006 esenta ba Ministra Plano no Finansas Husi Autoridade Bankaria no PagamentusTimor-Leste nian INTRODUSAUN Relatoriu

More information

Microsoft Word - MNL_KSP_editfinal.docx

Microsoft Word - MNL_KSP_editfinal.docx Mahein Nian Lian No. 27, 20 Dezembru 2011 Introdusaun Saida Mak Akontese Ba Kompaña Siguransa Privadu iha Futuru? Kompaña siguransa privadu nu udár parte integradu husi setor siguransa iha Timor-Leste.

More information

GOVERNU KONSTITUSIONÁL VII NIAN PROGRAMA GOVERNU KONSTITUSIONÁL VII NIAN 1 Ohin loron Timor oan sira bele sente otimista kona- ba futuru. Ita nia unid

GOVERNU KONSTITUSIONÁL VII NIAN PROGRAMA GOVERNU KONSTITUSIONÁL VII NIAN 1 Ohin loron Timor oan sira bele sente otimista kona- ba futuru. Ita nia unid GOVERNU KONSTITUSIONÁL VII NIAN PROGRAMA GOVERNU KONSTITUSIONÁL VII NIAN 1 Ohin loron Timor oan sira bele sente otimista kona- ba futuru. Ita nia unidade mai husi soberania husi fronteira sira, valór husi

More information

República Democrática de Timor Leste Ministério da Agricultura e Pescas Sistema Fini Nasionál ba Variedade Ne ebé Lansa Fornese familia agrikultór Tim

República Democrática de Timor Leste Ministério da Agricultura e Pescas Sistema Fini Nasionál ba Variedade Ne ebé Lansa Fornese familia agrikultór Tim República Democrática de Timor Leste Ministério da Agricultura e Pescas Sistema Fini Nasionál ba Variedade Ne ebé Lansa Fornese familia agrikultór Timor Leste ho asesu ne ebé siguru ba fini kualidade di

More information

REVISTA SITUASAUN NOVEMBRU - DEZEMBRU 2014 ASUNTU NE EBÉ PRESIZA TAU ATENSAUN Insidente liga ba joven no arte marsiais sai númeru a as no sai preokupa

REVISTA SITUASAUN NOVEMBRU - DEZEMBRU 2014 ASUNTU NE EBÉ PRESIZA TAU ATENSAUN Insidente liga ba joven no arte marsiais sai númeru a as no sai preokupa REVISTA SITUASAUN NOVEMBRU - DEZEMBRU 2014 ASUNTU NE EBÉ PRESIZA TAU ATENSAUN Insidente liga ba joven no arte marsiais sai númeru a as no sai preokupasaun nasionál Insidente hamutuk 10 iha Novembru no

More information

Microsoft Word - jujunepozisaunjsmp_t

Microsoft Word - jujunepozisaunjsmp_t JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA DE MONITORIZAÇÃO DO SISTEMA JUDICIAL Justice Update June 2009 Abortu Entre Moral no Direitu Umanos Resposta no Klarifikasaun Pozisaun Institusiaonal JSMP ba

More information

INSTITÚTO DO PETRÓLEO E GEOLÓGIA INSTITUTO PÚBLIKU (IPG-IP) ANÁLISE PERIGOSIDADE TSUNAMI IHA TIMOR LESTE UTILIZAUN DADOS DETERMINISTIK FELIX JANUARIO

INSTITÚTO DO PETRÓLEO E GEOLÓGIA INSTITUTO PÚBLIKU (IPG-IP) ANÁLISE PERIGOSIDADE TSUNAMI IHA TIMOR LESTE UTILIZAUN DADOS DETERMINISTIK FELIX JANUARIO INSTITÚTO DO PETRÓLEO E GEOLÓGIA INSTITUTO PÚBLIKU (IPG-IP) ANÁLISE PERIGOSIDADE TSUNAMI IHA TIMOR LESTE UTILIZAUN DADOS DETERMINISTIK FELIX JANUARIO GUTERRES JONES P a g e DIVISAUN RISKU GEOLOJIKU 2019

More information

Microsoft Word - SK_TDB_ DEZEMBRU_2014 I _2_.doc

Microsoft Word - SK_TDB_ DEZEMBRU_2014  I _2_.doc JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Baucau Dezembru 2014 Sumáriu prosesu julgamentu kazu iha Tribunál Distritál Baucau- Periódu

More information

Persepsaun husi Inan-Feton sira kona-ba Planeamentu Familiar Iha Distritu Viqueque & Dili (Timor-Leste) RELATÓRIU FINAL 1

Persepsaun husi Inan-Feton sira kona-ba Planeamentu Familiar Iha Distritu Viqueque & Dili (Timor-Leste) RELATÓRIU FINAL 1 Persepsaun husi Inan-Feton sira kona-ba Planeamentu Familiar Iha Distritu Viqueque & Dili (Timor-Leste) RELATÓRIU FINAL 1 Heather Wallace, Agostu 2014 2 Persepsaun Husi Inan-Feton sira konaba Planeamentu

More information

LH konaba PAN Fome Zero

LH konaba PAN Fome Zero La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua dos Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040 email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org

More information

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Suai Juñu 2019 Afirmasaun: Sumáriu

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Suai Juñu 2019 Afirmasaun: Sumáriu JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Suai Juñu 2019 Afirmasaun: Sumáriu Kazu ne e deskreve faktu sira no prosesu iha tribunál

More information

Land_Law_tetum_Version_3_change[1]

Land_Law_tetum_Version_3_change[1] LEI Nº /2009 [Preâmbulo] REJIME ESPESIÁL KONA BA DEFINISAUN NA IN BA BENS IMÓVEIS NIAN KAPÍTULU I OBJETU NO DEFINISAUN SIRA Artigu 1.º (Objetu) 1. Lei ida ne e estabelese rejime espesiál ba definisaun

More information

IPG descobre kauza husi Rai Halai iha Auto-Estrada Covalima, Estrada diresaun Dili-Ainaro, no Dili-Loes Autores: Jose Soares Nano (Especialista iha Es

IPG descobre kauza husi Rai Halai iha Auto-Estrada Covalima, Estrada diresaun Dili-Ainaro, no Dili-Loes Autores: Jose Soares Nano (Especialista iha Es IPG descobre kauza husi Rai Halai iha Auto-Estrada Covalima, Estrada diresaun Dili-Ainaro, no Dili-Loes Autores: Jose Soares Nano (Especialista iha Estruktura Jeolojia), Luis Teofilo da Costa (Especialista

More information

Deklarasaun Politika CNRT

Deklarasaun Politika CNRT Deklarasaun Politika P-CNRT DEBATE GENERALIDADE OGE 2017 23 Novembru 2016 Deputado Natalino dos Santos Nascimento - Prezidente Bankada CNRT Parlamento Nacional SE. Presidente do Parlamento Nasional, Sr.

More information

Lina Orientasaun PM ba Orsamentu

Lina Orientasaun PM ba Orsamentu Hosi S. Exelénsia Primeiru-Ministru, Sr. Taur Matan Ruak Loron 07 fulan-juñu tinan 2019 Introdusaun Iha tinan 17 ikus ne e, governu sira tuituir-malu iha ona susesu hodi hametin pás no estabilidade sosiál,

More information

Sistema halo to os uza modelu liña no espésies leguminosa (foremungu no forekeli) ba produsaun hare rai maran lokál fatumasin (oriza sativa, L) Abstra

Sistema halo to os uza modelu liña no espésies leguminosa (foremungu no forekeli) ba produsaun hare rai maran lokál fatumasin (oriza sativa, L) Abstra Sistema halo to os uza modelu liña no espésies leguminosa (foremungu no forekeli) ba produsaun hare rai maran lokál fatumasin (oriza sativa, L) Abstratu 10 Inácio Savio Pereira 12, Domingos do C. Pinto

More information

Sobrevive Iha Impunidade Istória Feto sira ne ebé la hetan nafatin Justisa

Sobrevive Iha Impunidade Istória Feto sira ne ebé la hetan nafatin Justisa Sobrevive Iha Impunidade Istória Feto sira ne ebé la hetan nafatin Justisa SOBREVIVE IHA IMPUNIDADE Istória Feto sira ne ebé la hetan nafatin Justisa Edisaun Daruak, Fevereiru 2018 Ekipa Hakerek Na in

More information

13 Testu adaptivu aihoris Trigu no Barley iha Timor-Leste periodu Abstratu Apolinario Ximenes 16 Luis Pereira, 17 Brian Monaghan 2,,Robert W

13 Testu adaptivu aihoris Trigu no Barley iha Timor-Leste periodu Abstratu Apolinario Ximenes 16 Luis Pereira, 17 Brian Monaghan 2,,Robert W 13 Testu adaptivu Trigu no Barley iha Timor-Leste periodu 2013-2016 Abstratu Apolinario Ximenes 16 Luis Pereira, 17 Brian Monaghan 2,,Robert Wiliams 2 Aihoris trigu (Wheat & Barley) Triticum aestivum L.Hordeum

More information

ALOLA ANNUAL REPORT 2018 TETUM Final FOR pRINTING eDITING VERS.cdr

ALOLA ANNUAL REPORT 2018 TETUM Final FOR pRINTING eDITING VERS.cdr Fundasaun ALOLA Relatório anual FUNDASAUN ALOLA - Strong Women Strong Nation FETO TIMOR-LESTE IHA STATUS IGUÁL IHA ASPEITU MORIS HOTU-HOTU (Asesu, partisipasaun, papél iha halo desizaun, goza benefísiu

More information

16 Projetu edukativu Pastorál Juveníl Inspetoria nian Filhas de Maria Ausiliadora Inspetoria S. Maria D. Mazzarello TIN Timor - Indonézia

16 Projetu edukativu Pastorál Juveníl Inspetoria nian Filhas de Maria Ausiliadora Inspetoria S. Maria D. Mazzarello TIN Timor - Indonézia 16 Projetu edukativu Pastorál Juveníl Inspetoria nian Filhas de Maria Ausiliadora Inspetoria S. Maria D. Mazzarello TIN Timor - Indonézia ESKOLA Ambiente ne ebé dezenvolve matenek ne ebé sira iha tuir

More information

Microsoft Word - TL Econ & Social Brief Final-tetum-jg.doc

Microsoft Word - TL Econ & Social Brief Final-tetum-jg.doc Agostu 2007 Grupu Banku Mundial no Banku ba Dezenvolvimentu Asiatiku nian mak prepara, liu husi konsultasaun ho Parseiru Dezenvolvimentu sira LAOS TRADUSAUN OFISIAL. KARIK IHA DUVIDA RUMA, FAVOR KONSULTA

More information

Backup_of_ALOLA ANNUAL REPORT 2015 DRAFT Kinta tetum

Backup_of_ALOLA ANNUAL REPORT 2015 DRAFT Kinta tetum 2015 RELATÓRIO ANUAL Fundasaun Alola Advokasia Promove Feto Nia Direitu Umanu FUNDASAUN ALOLA Strong Women Strong Nation - Feto Forte Nasaun Forte FETO TIMOR-LESTE IHA STATUS IGUAL IHA ASPEITU MORIS HOTU-HOTU

More information