Reprezentasaun arte fatuk iha kostume kulturál ema Fataluku iha Tutuala, Lautem Kim Dunphy 3, Ildefonso da Silva, Nelinha Pereira, Thomas Lopes & Holl
|
|
- とよみ かたづ
- 4 years ago
- Views:
Transcription
1 Reprezentasaun arte fatuk iha kostume kulturál ema Fataluku iha Tutuala, Lautem Kim Dunphy 3, Ildefonso da Silva, Nelinha Pereira, Thomas Lopes & Holly Schauble 4 Fotografia: Membru komunidade iha Tutuala kanta hamulak Voton hodi husu viajen seguru ba mariñeiru (Ildefonso da Silva). Introdusaun Tutuala, iha Timor-Leste parte lorosa'e nian, mak área ida-ne'ebé riku liu ho arte fatuk iha illa Asia Sudeste (Aubert et al 2007). Fatin arte fatuk liu 25 dokumenta tiha ona, inklui imajen atus ba atus iha fatuk kuak nia didin. Ema Fataluku iha área izoladu ne'e iha kostume kulturál úniku ne'ebé sira halo tuir deste jerasaun uluk kedas no kultura ne'e liga sira ho sira-nia bei'ala no istória kriasaun. Artigu ida-ne'e hato'o rezultadu husi projetu peskiza ne'ebé dokumenta kostume kultura patrimóniu relasiona ho fatin arte fatuk iha Suku Tutuala, Lautem, Timor-Leste. Organizasaun non-governamental Many Hands International, ne'ebé bazeia iha Centro Cultura Lautem, Lospalos, mak lidera peskiza ne'e. UNESCO fornese fundu no Sekretáriu Estadu ba Arte no Kultura, Governu Timor-Leste (SETAC), fó suporta hanesan parte ida iha sira-nia servisu investigasaun, protesaun no promosaun arte fatuk patrimóniu iha área ne'e. 3 kim.dunphy@manyhands.org.au 45
2 Artigu komesa ho introdusaun ba konseitu kultura patrimóniu intanjível (ka ho Inglés, intangible cultural heritage) no UNESCO nia konvensaun atu proteje kultura ne'e. Hafoin artigu ne'e deskreve arte fatuk no Timor-Leste nia jardín nasionál primeiru, ne'ebé sai lokalidade ba arte fatuk refere. Tuirmai mak revee literatura uitoan ne'ebé publika kona-ba arte fatuk relasiona ho kultura patrimóniu iha Timor-Leste. Artigu ne'e esplika métodu foti dadus ba peskiza ne'e, no seksaun importante liu mak hato'o rezultadu peskiza. Informasaun kona-ba arte fatuk no sira-nia reprezentasaun iha kostume kulturál kontemporaniu hato'o liu husi deskrisaun verbál no fotografia. Ikus liu, artigu ne e hato'o rekomendasaun ba peskiza iha tempu oin mai ne'ebé bele halo kona-ba aspetu arte fatuk no kultura patrimóniu intanjível mak la kobre iha peskiza ida-ne'e. UNESCO nia Konvensaun atu Proteje Kultura Patrimóniu Intanjível (UNESCO 2003) refere ba kultura patrimóniu intanjível hanesan área kultura patrimóniu ne'ebé la uza materiál, ka la bele kaer. Kultura ne'e konsidera hanesan 'intanjível' tanba ninia ezisténsia no rekoñesimentu depende liu ba ema indivídu ka grupu nia koñesimentu, ne'ebé transfere liu husi prosesu halo tuir no esperiénsia moris. Kultura patrimóniu intanjível inklui tradisaun ka espresaun kultura moris ne'ebé simu husi jerasaun tuan no hatutan ba jerasaun foun. Ne'e inklui tradisaun orál, teatru, kostume sosiál, rituál, eventu festa, koñesimentu no kostume relasiona ho ambiente natureza no universu, ka matenek no abilidade atu halo produtu tradisionál. Bainhira forte, kultura patrimóniu intanjível hafoun nafatin bainhira ema hala'o sira-nia moris loron-loron, no fornese identidade no signifikadu ba komunidade. Arte fatuk no kostume kulturál iha Jardin Nasionál Nino Konis Santana, Tutuala Kuaze fatin arte fatuk hotu ne'ebé dokumenta iha Timor-Leste mak besik, ka iha, Tutuala. Fatin sira-ne'e iha importansia nasionál no internasionál, no konsidera hanesan fatin potensiál atu sai UNESCO World Heritage Sites. Tutuala mak iha Jardin Nasionál Nino Konis Santana nia laran, ne'ebé estabelese iha 2007 nudár Timor-Leste nia jardín nasionál primeiru. Jardin nasionál nia naran mak foti husi asuwa'in independénsia Nino Konis Santana, ne'ebé moris iha Tutuala. Jardin ne'e iha Timor-Leste nia parte loro-sa'e nian no inklui diversidade jeografiku, ai-moris, animál, manu-fuik no tasi. 46
3 Figura 1: Mapa Sub-distritu Tutuala no Jardin Nasionál Nino Konis Santana Fonte Informasaun: CartoGIS, College of Asia and the Pacific, ANU. Peskiza arkeolójiku hatudu katak fatin arte fatuk nia idade pelumenus entre tinan 2,000 no 3,000, maibé karik mós tuan liu tan. Ema lokál informa katak arte fatuk iha Tutuala eziste antes ema okupa rai ne'e, mosu derrepente de'it iha tempu 'uluk'. Orsida imajen ró mak mosu no hatudu prosesu bainhira ema foun mai 'iha tempu bei'ala sira' (O Connor, Pannell & Brockwell 2013, 216) no ema sira-ne'e hetan lisensa atu tama no hela iha área ne'e. Timor- Leste nia arte fatuk riku loos em termu de reprezentasaun ró, no ró no tasi hala'o papél importante loos iha povu Timor-Leste nia mitolojia no serimónia. Klaru loos katak imajen sira-ne'e refleta ró oi-oin ne'ebé ema uza atu to'o iha illa Timor. Kostume kulturál ne'ebé espesífiku ba área Tutuala deskreve iha literatura uitoan ne'ebé hakerek kona-ba tópiku ne'e. Kostume forte ida, soru tais, dokumenta iha área ne'e, hanesan ho distritu maioria iha Timor-Leste. Finch hato'o katak iha Tutuala tais mak testil single warp resist dye, ho dezeñu liña ne'ebé mosu iha tais feto no mane nian. Tais nia valór kulturál determina liu husi liña hira mak iha tais feto nia laran. Liña sira-ne'e hatudu karau hira mak presiza hodi selu barlake iha negosiasaun família bainhira prepara ba kazamentu. Tais nia sorin no rohan iha liña luan liu ho imajen ne'ebé inklui ró, kuda, ema sai kuda, kelu, eskovafuuk, makikit nia liras, fitun no loron. Tuir Finch, imajen sira-ne'e refleta arte fatuk iha área ne'e (Finch 2009). Vaihoho mak forma kanta tradisionál ne'ebé la uza múziku (kanta mesak de'it) no kanta iha Tutuala iha serimónia tradisionál hanesan hakoi-mate no kazamentu, nomós bainhira ema halibur hamutuk atu halimar ka halo atividade ruma. Bainhira kanta vaihoho, tenke fahe ba grupu mane no feto, atu nune'e sira bele bolu no hatán malu durante kanta (Many Hands International 2016). Métodu Ba projetu ida-ne'e, ekipa peskiza foti informasaun liu husi entrevista ho matenek-na'in tradisionál no membru komunidade iha Tutuala, Timor-Leste. Prosesu foti dadus hala'o husi ema ne'ebé hatene ko'alia lingua Fataluku, iha fulan Augusto no Setembru Sira buka 47
4 hetan informasaun kona-ba elementu kultura patrimóniu intanjível iha área lima ne'ebé relasiona ho arte fatuk iha fatuk-kuak Ill Kere Kere, fatin ne'ebé signifikadu liu hotu. Fatin arte fatuk sira seluk la inklui iha peskiza tanba limitasaun tempu. Ekipa peskiza husu partisipante atu fahe sira-nia matenek kona-ba sira-nia kultura patrimóniu intanjível relasiona ho arte fatuk iha lingua Fataluku. Hafoin informasaun ne'e dokumenta iha lingua Tetun iha SETAC ICH nia formuláriu inventáriu no ho fotografia no video. Informasaun ne'e tradús ba Inglés hodi bele hakerek artigu ida-ne'e. Ekipa peskiza hetan lisensa eskrita husi partisipante peskiza hodi bele dokumenta informasaun ne'e no hasai fotografia no video. Rezultadu Peskiza ne'e haree relasaun entre kostume kulturál atuál no arte fatuk antigu iha área Tutuala iha Timor-Leste. Elementu kultura patrimóniu intanjível tolu ne'ebé refleta arte fatuk mak dokumenta: istória kona-ba arte fatuk tais ne'ebé refleta imajen husi arte fatuk kantiga vaihoho ida kona-ba arte fatuk Ekipa peskiza dokumenta mós kostume kulturál seluk tan ne'ebé partisipante peskiza hakarak hato'o, no relasiona ho área Jardin Nasionál maibé la relasiona espesífiku ho arte fatuk: voton, orasaun-kanta ba mariñeiru ne'ebé la'o tasi koinenepe, elementu kulturál atu selebra prosesu foti meci tinan-tinan Arte Fatuk Ili Kere-Kere nia Istória Komunidade nia matenek-na'in ida, Henrique da Cruz, deskreve arte fatuk iha Ili Kere Kere nia orijen no esplika kona-ba ema ne'ebé primeiru mai iha área ne'e. Ema Fataluku to'o iha Tutuala sai ró. Sira obriga husik hela sira-nia rai seluk iha li'ur tanba ahi han no bee sa'e. Hafoin Ili Kere Kere sai fatin soru mutu ida. Nune'e ratu ka suku oi-oin bele halibur hamutuk iha ne'ebá no hola desizaun kona-ba oinsá mak atu fahe rai, sé mak atu hela iha ne'ebé, no sira atu halo saida. Ili Kere Kere literalmente signifika fatuk hakerek (fatin ne'e) eziste antes bei'ala Fataluku sira mai husi rai li'ur Sira mai husi fatin dook loos tanba bee sa'e iha sira-nia rai sira buka rai maran hodi hela tanba sira-nia rai ahi han no bee sa'e. Iha fatuk kuak iha Ili Kere Kere iha pinta barak ho rai mean: ró, animál, ema no liman. Iha mós modelu hanesan fitun no sírkulu. Pinta sira-ne'e balun iha signifika, seluk mak pinta de'it ró reprezenta faktu katak ema sai ró husi dook mai fatin ne'e, imajen loron nian fó hanoin ita katak loron sempre sa'e iha dadeer iha fatin hotu-hotu. Sira (pinta) iha ne'ebá durante tempu kleur loos ona, deste ha'u ki'ik no uluk kedas. Ita la hatene sé mak halo. Henrique da Cruz no Maria Madalena, matenek-na'in Tutuala, fahe istória adisionál ida konaba arte fatuk: Ami-nia bei'ala Letivain husi Ili Kere Kere primeiru pinta kalohan, tanba tuir nia, bainhira illa sei forma, kalohan ne'e iha tiha ona tanba iha ahi sunu iha ne'ebá. Buat ne'e fó hatene ita katak antes ema hotu mai, moris komesa mosu tiha ona iha Ili Kere Kere. Hafoin Letivain pinta makikit nia ibun atu hatudu katak manu-fuik ida-ne'e haruka ba uluk atu buka hetan fatin di'ak. Manu-fuik sira seluk la dun ajuda tanba sira hotu bosok. Só makikit de'it mak fila mai no lori informasaun ba nia na'in katak iha illa maran iha ne'ebé ró 48
5 bele para. Primeiru ró ne'ebé pinta tiha mak mai, no iha kuda fuik iha ró laran ho sira-nia ain taka hotu Hafoin ró mutin baibain tuir mai. Fotografia: Imajen ró iha arte fatuk iha Ili Kere Kere. Fotógrafu: Ildefonso da Silva Tais ne'ebé refleta arte fatuk Partisipante peskiza hato'o katak feto iha komunidade Tutuala kontinua nafatin soru tais tradisionál. Tais tipu oi-oin serve objetivu diferente. Tais ne'ebé iha valór boot uza iha serimónia kazamentu no hatais iha eventu serimónia seluk tan. Iha Tutuala, dezeñu tais espesiál ida, ho naran sika lau loisa fanu, inklui imajen hitu husi pinta arte fatuk: kalohan, makikit nia ibun, kuda, ró tolu no ai-tahan poria, hanesan hatudu iha kraik. 49
6 Fotografia: motivu hotu-hotu Matenek-na'in Tutuala, Maria Madalena no Henrique da Cruz, hato'o istória tuirmai kona-ba oinsá mak arte fatuk sai imajen iha tais lokál: (Ami-nia bei'ala) Letivain husu nia biin Payaceren atu inklui imajen sira-ne'e iha tais ne'ebé nia soru hela. Payaceren hatama duni, hafoin hatutan informasaun ne'e ba ninia oan feto Lautana, no sira hatutan nafatin deste tempu ne'ebá. Ai-moris poria tama iha parte ikus iha tais ida-ne'e tanba sira importante ba ema barak iha ne'e. Ita haree sira atu hanesan ho kadiuk, no ami uza ai-tahan sira hodi homan no hanesan ai-moruk. Poko ne'e rasik la tama tanba lulik. Payacerin nia oan feto mehi katak koñesimentu ne'e segredu no la bele hato'o ba ema naran de'it. Bainhira Payacerin nia oan feto soru dezeñu poko iha tais, ninia liman no ain bubu. Nia mehi no ema ida (ha'u hatene de'it ema ida, la hatene ema ne'e sé) vizita nia iha nia mehi laran atu fó hatene nia katak moras ne'e akontese tanba poko lulik. Iha razaun rua tanbasá lulik. Primeiru tanba nia tama iha Lautana nia família nia naran tradisionál Lautana nia oan iha naran tradisionál pokotana. Razaun segundu mak tanba nia reprezenta 'isin' entaun reprezenta mós Lautana nia família no suku nia isin. Buat ne'e laos lulik, maibé ne'e hanesan 'segredu' ba ema sira ne'ebé hela iha Tutuala... ema seluk la hatene. Membru komunidade fiar katak imajen sira-ne'e soru iha tais durante jerasaun neen ona 'karik tinan ' (Henrique da Cruz, entrevista). To'o tempu foin daudauk ne'e, sira rai tais ida husi jerasaun ba jerasaun. Ratu orijinál, ne'ebé nia bei'ala sira mak hela iha área ne'e, fó lisensa ba ema seluk atu halo tuir imajen sira-ne'e. Restrisaun ida de'it mak katak sira la bele inklui imajen ró pinta ka kuda tanba rua ne'e mak ratu ida iha Tutuala nian no ema seluk la bele uza. 50
7 Voton Orasaun kanta ba mariñeiru Voton mak orasaun kanta antigu ne'ebé mariñeiru sira kanta iha lingua Lovaia/ Makua, forma lingua Fataluku orijinál. Membru komunidade husi jerasaun atuál hato'o katak Voton akontese iha Tutuala de'it, maibé agora la dun halo ona. Maske sira la rekoñese ligasaun diretamente entre Voton no imajen ró barak iha arte fatuk lokál, kostume kulturál rua-rua hatudu istória naruk ho sai ró iha tasi laran iha komunidade tasi ninin ne'e. Sira hato'o istória tuirmai konaba Voton: Bainhira ró hasoru perigozu husi laloran boot, anin forte no kondisaun la di'ak, kapitaun sira hamulak voton. Sira husu bei'ala nia matenek no forsa, no husu sira hapara laloran no anin atu sira bele kontinua sira-nia viajen ho seguru: Liafuan Lovaia/Makua tuirmai husu kondisaun seguru atu mariñeiru sira bele kontinua sirania viajen: Ami sople, imi sople, memele sople, Lelere sople, memele tople, lelere tople, tahi alie lilizane Bainhira tradús liafuan ba Fataluku no Tetun, kantiga mak hanesan tuirmai ne'e: Ero a sopole, ando ana sopole, et afarika nere, ando ant afarika nere, tahi e va an hai lou-louke ta at a tepere, ia manina, vakum a nina, har keninet ana nere, et ia me anina, vakum a nina, ana la a herana patatana hin la a. Imi lao ba iha ne'ebá, no ami sei lao mai iha ne'e. Bainhira kondisaun la di'ak, favór husu tasi atu kalma lai, Atu ami bele kontinua to'o ami-nia fatin ho seguru. 51
8 Fotografia: Membru komunidade Tutuala halo demonstrasaun Voton iha rai: Joao Canto de Jesus, Alexandra da Cruz, Jose da Costa, Armando da Silva, Jaozito da Cruz, Johanes l. da Costa, Vitoria da Cruz, Brigida Lopes, Anastasia Lopes, Odete Alburquerque, Rosalia Dias Ximenes, Florentina Ximenes. Vaihoho kanta bolu-hatán tradisionál kona-ba Jardin Nasionál Partisipante peskiza fahe informasaun kona-ba kantiga vaihoho ida-ne'ebé selebra ema-nia sentimentu kontente kona-ba dezenvolvimentu Jardin Nasionál no benefísiu ne'ebé sira espera sei mai iha komunidade lokál. Vaihoho refere inklui 'bolu' ne'ebé husu dezenvolvimentu ne'e mai husi ne'ebé, no 'hatán' ne'ebé dehan dezenvolvimentu ne'e mai husi sidade Dili. Fere asa rini-rinik Fere asa tenaen mau nani Para hasa hici mau Sira diskute mós ezisténsia vaihoho ne'ebé iha relasiona diretamente ba imajen iha arte fatuk, maibé tanba vaihoho ida-ne'e lulik, la bele fó sai iha públiku. 52
9 Fotografia: Kontadór vaihoho husi Tutuala kanta sira-nia kantiga kona-ba Jardin Nasionál. Alexandra da Cruz, Jose da Costa, Jose da Silva, Vitoria da Cruz, Florentina Ximenes, Odete Albuquerque. Fotógrafu: Ildefonso da Silva Koinenepe - kostume kulturál relasiona ho foti meci Ekipa peskiza dokumenta kostume kulturál balun relasiona ho foti meci (eunice viridis), ular tasi matak ne'ebé fó tolun barak iha Lautem. Sira fornese fonte proteína di'ak ba ema iha komunidade tasi ninin. Membru komunidade foti meci tinan ida dala rua, iha fulan Fevreiru, ho prosesu naran maleki (meci ki'ik) ne'ebé akontese iha Tutuala de'it. Prosesu segundu, ho naran meci boot, akontese bainhira iha fulan foun iha Marsu, no hala'o iha sub-distritu Tutuala, Com no Lorehe iha Lautem. Bainhira foti meci, ne'e signifika katak siklu anuál agrikultura komesa foun fali. Tuir informasaun ne'ebé ekipa peskiza hetan, ita fiar katak bei'ala ratu Maleki husi Maleki Nalehun mak primeiru deskobre meci. Antes tempu atu ba foti meci, ema tuur hamutuk no uza akadiru-tahan hodi homan oko ki'ik, ho naran mokot, ne'ebé sira sei uza atu kaer meci. Hafoin sira hili ai espesiál ho naran seria ne'ebé sunu di'ak no kleur. Ai-seria ko'a hodi halo ai ki'ik barak no husik durante semana ida ka rua hodi maran. Bainhira besik ona tempu atu foti meci, ema hotu ne'ebé involve ba iha tasi ninin no hein. Ai-sulu espesiál, ho naran mutut, ne'ebé halo husi ai-seria, sei uza atu halo tasi-been naroman bainhira ema sira buka meci iha tasi laran. Kuandu ular tasi iha tiha ona, sira fó hatene komunidade no ema komesa foti meci sira. Primeiru, sira tama tasi laran to'o sira-nia knotak ho sira-nia oko ki'ik kesi ba sira-nia kakorok. Sira hatama liman ba bee laran no muda ba-mai iha sírkulu no meci habelit ba sira-nia liman. Alat ida seluk mós uza hodi bele foti meci sai husi tasi. Hafoin sira koi meci husi sira-nia liman no hatama ba oko laran. Depende ba meci barak ka uitoan iha tasi laran, atividade ne'e bele han oras ida ka rua. Membru komunidade sira kuidadu atu la book oko meci nia okos tanba bele harahun meci to'o la bele uza. Afinál sira sona ka da'an meci no han hamutuk ho etu no batar, ka kahur ho ai-manas, derok no liis, no hatama ba botir atu bele rai to'o tinan ida. 53
10 . Depois de foti meci, iha serimónia ida naran totiele. Sira sunu ai-sulu seria no nuu-kulit ne'ebé ema lori mai husi sira-nia uma. Ema ne'ebé foti meci kaer liman no lao hale'u ahi hodi marka katak prosesu foti meci remata tiha ona, no hodi halo sira seguru iha kalan ne'e no to'o aban. Aleinde de kanta no dansa, serimónia ne'e importante hodi hametin aliansa. Buat ne'e aplika ba lia-na'in nia aliansa ho natureza no espíritu, nomós aliansa entre lider polítiku no membru komunidade jerál. Oferta rituál nian ne'ebé hato'o loron ida depois de foti meci mak naran "fó han espíritu". Dansa ho naran koinenepe, iha fotografia tuirmai, mak dansa hodi selebra atividade foti meci. Fotografia: Grupu dansa Tutuala halo dansa Koinenepe: Atanasio Fonseca, Alexandre D. Santos, Izidoro N.D. Santos, Shander Pasca, Silvanio D. Santos, Zonato V. D. Santos, Marcela A.D. Jesus, Maria S. D. Costa, Zita B.V Marques, Ofelia De Lourdes, Flora J. Martins. Konkluzaun Projetu peskiza ki'ik ne'e konfirma katak relasaun kontinua nafatin entre ema Fataluku iha área Tutuala nia kostume kulturál no imajen iha arte fatuk antigu iha área hanesan. Rezultadu ne'e konfirma informasaun ne'ebé dokumenta iha literatura, inklui Finch (2009) nia relatóriu katak imajen sira-ne'e reprezenta iha tais. Elementu kultura ne'ebé hato'o inklui istória, dezeñu tais, no kantiga vaihoho. Elementu kultura relasiona ho arte fatuk Ili Kere Kere de'it mak haree iha artigu ida-ne'e, entaun sei presiza hala'o peskiza adisionál kona-ba fatin sira seluk. Kostume kulturál seluk husi área ne'e, ne'ebé membru komunidade hato'o, inklui dansa no kantiga kona-ba ai-han no ambiente natureza nia siklu moris, hanesan serimónia meci nian. Rekoñesimentu Ildefonso da Silva (Many Hands International) no Mayra Walsh ( mak halo tradusaun. Informasaun Adisionál Informasaun adisionál kona-ba peskiza ne'e, inklui video, fotografia no espozisaun online disponivel iha: 54
11 Bibliografia Aubert, Maxime, Sue O Connor, Malcolm McCulloch, Graham Mortimer, Alan Watchman and Mark Richer-LaFleche, 2007, Uranium-series dating rock art in East Timor, Journal of Archaeological Science, 34: Dunlop, Ros 2012, Lian husi klamar: Sounds of the soul. Tekee Media Inc, Sydney. Finch, Anne 2009, The Art of Futus: From Light to Dark, UNESCO and Fundasaun Alola, Jakarta. Many Hands International 2016, Elements of endangered forms of Fataluku cultural expression, ndangered_forms_of_fataluku_cultural_expr, viewed 6 October O Connor, Sue 2003, Nine new painted rock art sites from East Timor in the context of the Western Pacific region, Asian Perspectives, 42(1), O Connor, Sue, Sandra Pannell and Sally Brockwell 2013, The dynamics of culture and nature in a protected Fataluku landscape in Brockwell, Sally, Sue O Connor and Denise Byrne (eds), Transcending the Culture- Nature Divide in Cultural Heritage, ANU Press, Canberra. UNESCO 2003, The Convention for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage, viewed 6 October
Proteje Ita no Itania bebé. Teste raan iha Ita-nia vizita prenatál primeiru Tetum (Protecting you and your baby)
Proteje Ita no Itania bebé. Teste raan iha Ita-nia vizita prenatál primeiru Tetum (Protecting you and your baby) Pamfletu ida-ne'e fó informasaun konaba teste raan (koko raan) ne'ebé baibain oferese no
More informationViolasaunAmbientalDec2018pptx
APRENDE HAMUTUK ESPERIÉNSIA AT KONA BA VIOLASAUN LISENSAMENTU AMBIENTÁL HUSI IMPLEMENTASAUN PROJETU BOOT SIRA IHA TIMOR-LESTE Diskusaun Nakloke iha Programa Ita ba Ita LH nia Public Fundraising. Dili,
More informationv Prezentasaun Sumario a. Introdusaun b. Projeto no Apoio c. Begraun informasaun no fahe informasaun d. Konkluzaun
v Prezentasaun Sumario a. Introdusaun b. Projeto no Apoio c. Begraun informasaun no fahe informasaun d. Konkluzaun A. Introdusaun Many Hands International nu udar ONG ida nebe mai hahu nia serbisu iha
More informationCBA FAQs_TETUM
MOBILIZASAUN KOMUNITÁRIU Hapara violénsia hasoru feto liuhosi asaun komunitária PERGUNTA SIRA BAIBAIN EMA HUSU (FAQS) SETEMBRU 2017 Pergunta sira baibain ema husu (FAQs) kona-ba Nabilan nia Serbisu Mobilizasaun
More informationLHOxfamOJE3May2019te
Observasaun no Analiza ba Politika Governu Iha Jeral Estadu La o Hamutuk Dili, 3 Maiu 2019 Outline Prioridade iha livru OJE Objetivu OJE Fontes Finansiamentu OJE Sustentabilidade Fundu Petrolíferu RAEOA-ZEESM
More information4/17/2019 Titlu Rezultadu Survey konaba Umakain Konsumu Manutolun no Na'an Manu 1/1
4/17/2019 Titlu Rezultadu Survey konaba Umakain Konsumu Manutolun no Na'an Manu 4/17/2019 Intro Sumariu Hodi Integra hamutuk pratika save konsumu manutolun iha kampana vasinasaun moras manu husi departementu
More informationIrlanda Norte ezamemédiku ba susun Ajuda ita atu deside
Irlanda Norte ezamemédiku ba susun Ajuda ita atu deside Saida mak kankru susun ne e? 4 Saida mak ezame-médiku ba susun? 5 Rezultadus ezame-médiku ba susun 8 Halo eskolla ida benefísius no riskus posível
More informationMicrosoft Word - Module III. LIDERANSA.docx
MODUL III JLIDERANSA Belun Rua No. 5 de Farol PO. Box 472 Telefone: +670 3310 353 www.belun.tl 1 Lideransa iha Organizasaun... 3 A. Jeitu no lalaok lideransa... 4 B. Komunikasaun... 5 C. Transparensia...
More informationFinal Relatoriu Peskiza LH iha Suai
La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua D. Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670-3321040 or +670-77234330 (mobile) email: laohamutuk@gmail.com Website:
More informationETAN for UNTL
Solidaridade ba Timor Leste husi povo EUA no rai seluk. ETAN no IFET Charlie Scheiner, UNTL, 17 Abril 2009 http://www.etan.org East Timor Action Network/U.S. Rede Aksaun Timor Leste/EUA Hahu 10 Dezembru
More informationTaka lakuna jerasaun iha Timor-Leste: Oinsá mak programa kriativu bele kontribui 5 Amy Stevenson, Kim Dunphy, Cesario de Lourdes & Ildefonso da Silva
Taka lakuna jerasaun iha Timor-Leste: Oinsá mak programa kriativu bele kontribui 5 Amy Stevenson, Kim Dunphy, Cesario de Lourdes & Ildefonso da Silva Introdusaun Artigu ida-ne'e esplora dezafiu ida-ne'ebé
More informationDebateRai2Julhu2012
Rede ba Rai Sekretariadu, Fundasaun Haburas, Rua Celestino da Silva, Farol, Dili- Timor-Leste Email: redebarai@gmail.com Telemovel: +670 7922648 Rede ba Rai nudár mahon ba Organizasaun besik 20 ne ebé
More informationRelatoÌriu Final_EA_LH2018 1
La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Dom Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670-3321040 or +670-77234330 (mobile) email: laohamutuk@gmail.com Website:
More informationTransVieira
Kandidatu PR Sr. Amorin Vieira Ema hotu iha Timor hakfodak bainhira Sr. Amorin kandidata nia an hanesan Prezidente hodi bele kandidata ho lider sira seluk iha TL. Saida mak sai hanesan motivasaun husi
More informationTLDPMEconomia24Jul2014te
Komentáriu Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor- Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha 2014 Setór Estratéjiku Ekonómiku 25 Jullu 2014 Konteúdu Introdusaun...1 Dezenvolvolve ekonomia sustentável no ekitavel...2
More informationKomprende Violénsia Kontra Feto no Labarik iha Timor-Leste: Konkluzaun sira husi Programa Nabilan nia Estudu Baze Sumáriu Relatóriu Australian Embassy
Komprende Violénsia Kontra Feto no Labarik iha Timor-Leste: Konkluzaun sira husi Programa Nabilan nia Estudu Baze Sumáriu Relatóriu Australian Embassy Timor-Leste Komprende Violénsia Kontra Feto no Labarik
More informationAmi-nia Dalan Mak Ba-oin; Sai Forte Hamutuk Hakbi it Sobrevivente Feto-sira husi Violénsia iha Timor-Leste Liu-husi Peskiza Asaun Partisipativu (PAP)
Ami-nia Dalan Mak Ba-oin; Sai Forte Hamutuk Hakbi it Sobrevivente Feto-sira husi Violénsia iha Timor-Leste Liu-husi Peskiza Asaun Partisipativu (PAP) Asosiasaun Chega! ba ita (ACbit) Asia Justice and Rights
More informationInflRD7te.pdf
Nota Informativa Kona-ba Inflasaun Iha Timor Leste Moda Inflasaun o 2010. Linha Azul iha grafiku ida- - aumentu ida- - uke média iha tinan neen tinan 2011. flasaun. Fátor prinsipál husi inflasaun mak ai-han
More information7 Teste adaptasaun koto nani iha Timor-Leste Abstratu 1Armindo Moises, Luis Pereira, Antonio do Rego, Abril de Fátima, Amandio da Costa Ximenes, Tobia
7 Teste adaptasaun koto nani iha Abstratu 1Armindo Moises, Luis Pereira, Antonio do Rego, Abril de Fátima, Amandio da Costa Ximenes, Tobias Moniz Vicente, Luis Fernandes, Apolinario Ximenes, Maria Martins
More informationLa o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: no
La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 3321040 no +670 7234330, email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org
More informationReJistrasaun Rai iha Timor-Leste REJISTRASAUN RAI iha Timor-Leste Análiza ba impaktu husi Sistema Nacionál de Cadastro (SNC) 120
ReJistrasaun Rai iha Timor-Leste REJISTRASAUN RAI iha Timor-Leste Análiza ba impaktu husi Sistema Nacionál de Cadastro (SNC) 120 Rede ba Rai (RbR) Copyright 2019 Rede ba Rai kompostu husi organizasaun
More informationFIXA INFORMASAUN 2016 BA PÚBLIKU Timor-Leste la husu liu husi nia direitu tuir Lei Internasional. SAIDA MAK FRONTEIRAS MARÍTIMAS? Nasaun sira ne ebé t
FIXA INFORMASAUN 2016 BA PÚBLIKU Timor-Leste la husu liu husi nia direitu tuir Lei Internasional. SAIDA MAK FRONTEIRAS MARÍTIMAS? Nasaun sira ne ebé tasi haleu (kosteiru) iha direitu atu determina sira-nia
More informationREVISTA SITUASAUN NOVEMBRU - DEZEMBRU 2014 ASUNTU NE EBÉ PRESIZA TAU ATENSAUN Insidente liga ba joven no arte marsiais sai númeru a as no sai preokupa
REVISTA SITUASAUN NOVEMBRU - DEZEMBRU 2014 ASUNTU NE EBÉ PRESIZA TAU ATENSAUN Insidente liga ba joven no arte marsiais sai númeru a as no sai preokupasaun nasionál Insidente hamutuk 10 iha Novembru no
More informationBriefingBankadaDez2018te
PIB Petróleu PIB Naun-petróleu 2013 2014 2015 2016 $4,234 (75%) $1,415 (25%) $2,591 (64%) $1,454 (36%) $1,496 (48%) $1,609 (52%) $820 (33%) $1702 (67%) Produtivu (agric.& manuf.) $306 $310 $294 $305 Reseita
More informationREVISTA SITUASAUN FEVREIRU-MARSU 2019 Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) estabelese ona iha tinan 10 liu ba, hala o servisu monitorizasaun insi
REVISTA SITUASAUN FEVREIRU-MARSU 2019 Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) estabelese ona iha tinan 10 liu ba, hala o servisu monitorizasaun insidente violénsia ne ebé akontese loro-loron iha teritoriu
More informationMicrosoft Word - PN 08 - National Security Policy-Making and Gender _Tetum_.d
Nota Prátika 8 Jéneru no Pakote Matéria RSS Halo Polítika kona-ba Seguransa Nasionál no Jéneru KONTEÚDU Tanba sá mak jéneru ne e importante ba polítika seguransa nasionál? Oinsá mak bele integra jéneru
More informationLa'o Hamutuk aprezentasaun ba ADN 18-Jul-2013 Papél Sosiedade Sivíl hodi tau matan ba Investimentu Estadu Aprezentasaun husi La o Hamutuk ba Retratu A
Papél Sosiedade Sivíl hodi tau matan ba Investimentu Estadu Aprezentasaun husi La o Hamutuk ba Retratu Anuál Ajénsia Nasionál Dezenvolvimentu RDTL nian 18 Jullu 2013 La o Hamutuk Institutu Timor-Leste
More informationProjetu Ai-han Di ak ba Saúde Di ak liu Aileu, Baucau, Bobonaro no Covalima Sumáriu Baseline, Outubru 2018 World Vision-nia funsionariu no PSF iha Ail
Projetu Ai-han Di ak ba Saúde Di ak liu Aileu, Baucau, Bobonaro no Covalima Sumáriu Baseline, Outubru 2018 World Vision-nia funsionariu no PSF iha Aileu demonstra prepara ai-han-super. Foto: Suzy Sainovski/World
More informationIntrodusaun Prémiu Nutrisaun Prezidente Prémiu Nutrisaun Lideransa Nasionál 2015 Atu fó rekoñesimentu, motivasaun no inspirasaun ba serbisu no lideran
Introdusaun Prémiu Nutrisaun Prezidente Prémiu Nutrisaun Lideransa Nasionál 2015 Atu fó rekoñesimentu, motivasaun no inspirasaun ba serbisu no lideransa nutrisaun di ak, Sua Eselénsia Prezidente Repúblika
More informationMicrosoft Word - ARKTL Constitution_Tetun.doc
Anexu 2 ASOSIASAUN RADIO KOMUNIDADE TIMOR-LESTE (ARKTL) ASOSIASAUN RADIO KOMUNIDADE TIMOR LESTE (ARKTL) KONSTITUISAUN KÁPITULU Artígu 1 NARAN, STATUTA NO FATIN 1.1. Organizasaun nia naran: Organizasaun
More informationVALORIZA AGRIKULTOR SIRA NIA LIAN NO SIRA NIA MATENEK!
VALORIZA AGRIKULTÓR SIRA-NIA LIAN NO SIRA-NIA MATENEK Relatóriu Konsultasaun ho Agrikultór-sira Relatóriu husi: Institutu Timor-Leste ba Monitorizasaun no Analiza Dezenvolvimentu Agostu 2011 i VALORIZA
More informationMicrosoft Word - judecsetesarailos_t
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA DE MONITORIZAÇÃO DO SISTEMA JUDICIAL Justice Update Periodu : Dezembru 2009 Pubikasaun : Dezembru 2009 Railos Hetan Sentensa Tinan 2 Fulan 8 Tanba Simu no
More informationLansamentu ba Timor-Leste nia Dokumentu Politika kona ba Fronteiras Maritimas.TETUN_FINAL
DISKURSU SUA ESELÊNSIA, PRIMEIRU-MINISTRU REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE DR. RUI MARIA DE ARAÚJO NIAN BA LANSAMENTU BA TIMOR-LESTE NIA DOKUMENTU POLÍTIKA KONA BA FRONTEIRAS MARÍTIMAS Dili 29 Agostu
More informationTema Liturjia domingu ikus Kuarezma nian konvida ita atu kontempla Maromak ne ebé, tan domin, tuun mai hasoru ita, fahe ita-nia umanidade, halo An sai
Tema Liturjia domingu ikus Kuarezma nian konvida ita atu kontempla Maromak ne ebé, tan domin, tuun mai hasoru ita, fahe ita-nia umanidade, halo An sai ema nia atan, husik ema oho Nia atu manán egoízmu
More informationLei Tributaria fo vantajem barak liu ba kompania no emprezariu: Bainhira los mak fos bele baratu
s INSTITUTU BA PESQUIZA/INVESTIGASAUN, ADVOKASIA NO KAMPAÑA Timor-Leste Institute for Research, Advocacy and Campaigns Add: Rua Gov. Celestino da Silva-Farol, Aldeia Lirio, Suco Motael, Vera Cruz, Dili
More informationJUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Suai Juñu 2019 Afirmasaun: Sumáriu
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Suai Juñu 2019 Afirmasaun: Sumáriu Kazu ne e deskreve faktu sira no prosesu iha tribunál
More informationLIA ULUK
ESTATUTU FFS LIA DAULUK Fundasaun Foin Sãe ne ebé ho lia badak FFS ne e orgaun Juventude ne ebé maka moris iha tinan 2011. Uluk nanain Juventude ne ebé iha inisiativu atu organiza povu Timor Leste hola
More informationGraphic2
KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU SIVÍL NO POLÍTIKU KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU SIVÍL NO POLÍTIKU Tradusaun La Ofisial KONVENSAUN INTERNASIONÁL DIREITU SIVÍL NO POLÍTIKU Adotadu no
More information11 Efeitu adaptasaun hare variedade lokál mean ba klima no ambiente Abstratu Tobias Moniz Vicente, 14 Robert Williams Seeds of Life, 15Myrtille Lacost
11 Efeitu adaptasaun hare variedade lokál mean ba klima no ambiente Abstratu Tobias Moniz Vicente, 14 Robert Williams Seeds of Life, 15Myrtille Lacoste Seeds of Life Rezultadu teste adaptivu ba hare natar
More informationFronteiras Marítimas iha Tasi Timor Kay Rala Xanana Gusmão Xefe Negosiador ba Delimitasaun Definitiva Fronteiras Marítimas no Reprezentante Espesial G
Fronteiras Marítimas iha Tasi Timor Kay Rala Xanana Gusmão Xefe Negosiador ba Delimitasaun Definitiva Fronteiras Marítimas no Reprezentante Espesial Governu ba Asuntus Petroleu 1 Istória Badak Tasi Timor
More informationRepública Democrática de Timor Leste Ministério da Agricultura e Pescas Sistema Fini Nasionál ba Variedade Ne ebé Lansa Fornese familia agrikultór Tim
República Democrática de Timor Leste Ministério da Agricultura e Pescas Sistema Fini Nasionál ba Variedade Ne ebé Lansa Fornese familia agrikultór Timor Leste ho asesu ne ebé siguru ba fini kualidade di
More informationLand_Law_tetum_Version_3_change[1]
LEI Nº /2009 [Preâmbulo] REJIME ESPESIÁL KONA BA DEFINISAUN NA IN BA BENS IMÓVEIS NIAN KAPÍTULU I OBJETU NO DEFINISAUN SIRA Artigu 1.º (Objetu) 1. Lei ida ne e estabelese rejime espesiál ba definisaun
More informationTema Liturjia domingu daruak Adventu nian hato o apelu ida atu hasoru malu hikas ho Maromak, ba konversaun. Husi nia parte, Maromak nafatin prontu atu
Tema Liturjia domingu daruak Adventu nian hato o apelu ida atu hasoru malu hikas ho Maromak, ba konversaun. Husi nia parte, Maromak nafatin prontu atu oferese ba ema mundu foun liberdade nian, justisa
More informationPROSESU PAGAMENTU BA IDOZUS NO NIA POTENSIALIDADE BA KONFLITU Relatóriu Polítik
Relatóriu Polítika IX Rua No. 5 de Farol PO Box 472 Dili, Timor-Leste +670-331-0353 www.belun.tl Dili, 18 Dezembru 2014 Autór: Constantino da Conçeição Escollano Brandão Costa Ximenes Editór Sira: Hannah
More informationRelatoriu Observasaun Eleisaun Prezidente 20 Marsu 2017 Final
Relatóriu Monitorizasaun Insidente Violénsia Eleitorál iha Eleisaun Prezidensiál 2017 Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) Dokumentasaun NGO Belun, Kampaña no Eleisaun Prezidensiál, 20 Marsu 2017.
More informationLHSubPNOJE2018te
La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitoriza no Analiza Dezenvolvimentu Rua Dom Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel : +670 332 1040 Email : laohamutuk@gmail.com Sítiu : www.laohamutuk.org
More informationPersepsaun husi Inan-Feton sira kona-ba Planeamentu Familiar Iha Distritu Viqueque & Dili (Timor-Leste) RELATÓRIU FINAL 1
Persepsaun husi Inan-Feton sira kona-ba Planeamentu Familiar Iha Distritu Viqueque & Dili (Timor-Leste) RELATÓRIU FINAL 1 Heather Wallace, Agostu 2014 2 Persepsaun Husi Inan-Feton sira konaba Planeamentu
More informationOJE 2014 no ligasaun ba Ekonomia TL
Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia. Liu 1,500 labarik ho idade menus tinan lima mate kada tinan husi kondisaun bele prevene maizumenus
More information16 Projetu edukativu Pastorál Juveníl Inspetoria nian Filhas de Maria Ausiliadora Inspetoria S. Maria D. Mazzarello TIN Timor - Indonézia
16 Projetu edukativu Pastorál Juveníl Inspetoria nian Filhas de Maria Ausiliadora Inspetoria S. Maria D. Mazzarello TIN Timor - Indonézia ESKOLA Ambiente ne ebé dezenvolve matenek ne ebé sira iha tuir
More informationMicrosoft Word - EWER Alert - Naktuka - Tetun - Jul 10.doc
Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtRes) Maiu-Junhu 2010 Atividade TNI indika tensaun tamba demarkasaun fronteira seidauk rezolve iha Oe-cusse 16 Julhu 2010 Sistema AtRes (Sistema Atensaun no Responde
More informationTraditional justice workshop report _tetun_
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAM PEMANTAUAN SISTEM YUDISIAL RESULTADU REPORTAJEN SORU MUTU KONA BA SISTEMA JUDISIAL FORMAL HO LOKAL Dili, East Timor Juliu 2002 KONA BA JSMP Program pemantaun
More informationRepública Democrática de Timor-Leste
República Democrática de Timor-Leste Introdusaun Prinsipiu ne ebé durante aplika ba Orsamentu Jeral Estadu presiza tama vigôr no nia implementasaun hahú iha loron 1 fulan Janeiru. Wainhira seidauk vigôr,
More informationINSTITÚTO DO PETRÓLEO E GEOLÓGIA INSTITUTO PÚBLIKU (IPG-IP) ANÁLISE PERIGOSIDADE TSUNAMI IHA TIMOR LESTE UTILIZAUN DADOS DETERMINISTIK FELIX JANUARIO
INSTITÚTO DO PETRÓLEO E GEOLÓGIA INSTITUTO PÚBLIKU (IPG-IP) ANÁLISE PERIGOSIDADE TSUNAMI IHA TIMOR LESTE UTILIZAUN DADOS DETERMINISTIK FELIX JANUARIO GUTERRES JONES P a g e DIVISAUN RISKU GEOLOJIKU 2019
More informationMicrosoft Word - Trimester Nasional - TETUM _ Final_ 14 Aug 2013
ANALIZAA POTENSIÁL KONFLITU Trimestre XII Outubru 20122 to o Janeiru 2013 Monitorizasaunn programa AtReS (Atensaun no Responde Sedu) ba relatoriu Trimester XII, ne ebé kobre periodu Outubru 2012 to o Janeiru
More informationJUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU SUBMISAUN PENSAUN MENSÁL VITALÍSIA: Projetu Lei Nú. 5/III no Projet
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU SUBMISAUN PENSAUN MENSÁL VITALÍSIA: Projetu Lei Nú. 5/III no Projetu Lei Nú. 9/III kona-ba Pensaun Mensál Vitalísia ba
More informationJUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Oe-Cusse Maiu 2015 Sumáriu prosesu
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Oe-Cusse Maiu 2015 Sumáriu prosesu julgamentu kazu iha Tribunál Distritál Oe-Cusse Periódu
More informationJUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Dili Periódu Novembru 2017 Afirmasaun:
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Dili Periódu Novembru 2017 Afirmasaun: Sumáriu Kazu tuirmai ne e deskreve faktu sira no prosesu
More informationFoti Liman Hodi Desidi & Dezenvolve Ministério da Administração Estatal Rua Jacinto Cândido Dili, Timor-Leste Phone:
Foti Liman Hodi Desidi & Dezenvolve Ministério da Administração Estatal Rua Jacinto Cândido Dili, Timor-Leste Phone: 3317202 E-mail: komunikasaun@estatal.gov.tl Suporta hosi: Programa Apoiu Governasaun
More informationAlkatiri4Feb2013en
INTERVENSAUN IHA ABERTURA DEBATE LEI OJE 2013 SEKRETÁRIU-JERÁL FRETILIN NO DEPUTADU, HODI BANKADA PARLAMENTÁR FRETILIN NIA NARAN KOMBATE KIAK NO HATUUN INFLASAUN NU UDAR PEDRA-DE-TOQUE HODI LAO BA DEZENVOLVIMENTU
More informationLA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 1 JOVEN FETO AGRIKULTÓR SIRA
LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 1 JOVEN FETO AGRIKULTÓR SIRA UNITED NATIONS DEVELOPMENT GROUP ASIA AND THE PACIFIC for more information or to request another copy
More informationSobrevive Iha Impunidade Istória Feto sira ne ebé la hetan nafatin Justisa
Sobrevive Iha Impunidade Istória Feto sira ne ebé la hetan nafatin Justisa SOBREVIVE IHA IMPUNIDADE Istória Feto sira ne ebé la hetan nafatin Justisa Edisaun Daruak, Fevereiru 2018 Ekipa Hakerek Na in
More informationMicrosoft Word - SP Rede ba Rai Version for Members - reduced.docx
Planu&Estratéjiku&Rede&ba&Rai& 2015"2018 2 Konteúdu Introdusaun*...*3 Istoria*Rede*ba*Rai*...*3 Planu*Estratejiku*2015* *2018*...*5 Observasaun*Forsa*no*Limitasaun*Prosesu*Planu*Estratéjiku*...*6 Estrutura*Relatoriu*Ida*Ne
More informationRemembering the past Final Tetum
TIMOR-LESTE HANOIN-HETAN PASADU Rekomendasaun sira atu harii ho efikás Programa Nasionál ba Reparasaun no Institutu Públiku ba Memória Publikasaun Amnesty International Publikasaun dahuluk iha Fevereiru
More informationSistema halo to os uza modelu liña no espésies leguminosa (foremungu no forekeli) ba produsaun hare rai maran lokál fatumasin (oriza sativa, L) Abstra
Sistema halo to os uza modelu liña no espésies leguminosa (foremungu no forekeli) ba produsaun hare rai maran lokál fatumasin (oriza sativa, L) Abstratu 10 Inácio Savio Pereira 12, Domingos do C. Pinto
More informationTema Liturjia domingu da-22 propoin mai ita reflesaun kona-ba Ukun-fuan. Maromak hakarak ema nia realizasaun no moris nakonu no, iha sentidu ida-ne e
Tema Liturjia domingu da-22 propoin mai ita reflesaun kona-ba Ukun-fuan. Maromak hakarak ema nia realizasaun no moris nakonu no, iha sentidu ida-ne e maka nia propoin Ninia Ukun-fuan. Maromak nia Ukun-fuan
More informationMicrosoft Word - wjureport125_t
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA DE MONITORIZAÇÃO DO SISTEMA JUDICIAL PROVIZAUN ARTIGU 125 KODIGU PROSESU PENAL: LORI IMPLIKASAUN DILEMATIKU BA VITIMA VIOLENSIA DOMESTIKA HO APOIU HUSI: DILI,
More informationWorld Bank Document
Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized 43480 Timor-Leste s Foin-sa e iha Krize: Analiza Situasional kona ba Opsaun Politika
More informationAtReS - Revista Situasaun - Marsu Tetun Final
REVISTA SITUASAUN MARSU 2013 ASUNTU NE EBÉ PRESIZA ATENSAUN IHA FULAN IDA NE E: Buatus Grupu 51 Kaer Aikulit at Tensaun Konflitu iha Fronteira Asaun Violénsia entre grupu arte marsiais balu TENDENSIA KONFLITU
More informationReferénsia lais ba aplikasaun tékniku xave sira iha manual tékniku CB-NRM Prepara hosi Projetu Jestaun Rekursu Naturál Sustentável Bazeia ba Komunidad
Referénsia lais ba aplikasaun tékniku xave sira iha manual tékniku CB-NRM Prepara hosi Projetu Jestaun Rekursu Naturál Sustentável Bazeia ba Komunidade República Democrática Timor-Leste Kona-ba Manuál
More informationREPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE Lei No. 9/ Jullu Lei Suku 1 Suku sira iha funsaun determinante iha prezervasaun husi ita nia identidade kul
REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE Lei No. 9/2016 8 Jullu Lei Suku 1 Suku sira iha funsaun determinante iha prezervasaun husi ita nia identidade kulturál no iha mobilizasaun husi ita nia komunidade lokál
More informationIPG descobre kauza husi Rai Halai iha Auto-Estrada Covalima, Estrada diresaun Dili-Ainaro, no Dili-Loes Autores: Jose Soares Nano (Especialista iha Es
IPG descobre kauza husi Rai Halai iha Auto-Estrada Covalima, Estrada diresaun Dili-Ainaro, no Dili-Loes Autores: Jose Soares Nano (Especialista iha Estruktura Jeolojia), Luis Teofilo da Costa (Especialista
More information««free ««gratis ««free ««gratis ««free ««gratis ««Buletin La o Hamutuk Vol. 19, No. 1 Maiu 2018 Parabens ba Povu Timor-Leste no Membru Parlamentu no G
««free ««gratis ««free ««gratis ««free ««gratis ««Buletin La o Hamutuk Vol. 19, No. 1 Maiu 2018 Parabens ba Povu Timor-Leste no Membru Parlamentu no Governu VIII La o Hamutuk hakarak hato o parabens ba
More informationLH konaba PAN Fome Zero
La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua dos Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040 email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org
More informationJustisa ba Timor-Leste Nafatin Obrigasaun Internasional
La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Desenvolvimentu I/1a Rua Mozambique, Farol, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 5013 email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org Justisa
More information1 Prevalensia infestasaun trichuris suis ba fahi iha suku Lahane Oriental, posto administrativu nain feto, munisipiu Dili Rezumu Paulina Martins da Cr
1 Prevalensia infestasaun trichuris suis ba fahi iha suku Lahane Oriental, posto administrativu nain feto, munisipiu Dili Rezumu Paulina Martins da Cruz, 1 Acacio Cardoso Amaral, 2 Lindalva Maria Jeronimo
More informationMicrosoft Word - DISKURSU PPN 13 JUNHO 2018.docx
Excelentismos - Senhor Prezidente Parlamento Nacional IV Legislatura Sesante Dr. Aniceto Longuinos Guterres Lopes, - Distinto Eis- Deputado/Deputada sira IV lezislatura nian, - Senhor Primeiru Ministru
More informationJUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA DE MONITORIZAÇÃO DO SISTEMA JUDICIAL Aktualizasaun Justica Periodo : Maiu 2008 Edisaun:... /2008 Perspektiva Legal Konaba Klemensia Prefasiu Iha loron 23 Abril
More informationEstratejia Parseria País: Timor-Leste, tinan : AVALIASAUN SETÓR (SUMÁRIU): FINANSAS
Estratejia Parseria País: Timor-Leste, tinan 2011 2015 AVALIASAUN SETÓR (SUMÁRIU): FINANSAS 1 Mapa Dalan iha Setór ne e 1. Dezempeñu, Problema, no Oportunidade sira iha Setór ne e a. Atividade bankáriu
More informationMicrosoft Word - RevSit Marsu 2014_Final_Tetun.doc
REVISTA SITUASAUN MARSU 2014 ASUNTU NE EBÉ PRESIZA TAU ATENSAUN u PNTL na in rua (2) hetan kanek wainhira halo atuasaun ba grupu KRM PNTL na in rua (2) hetan kanek wainhira halo atuasaun ba grupu Konsellu
More informationSistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) ALERTA Preokupasaun Komunidade Naktuka liga ho Lia nain ne ebé Ema Deskuñesidu Oho Mate iha Fronteira Sub-di
Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) ALERTA Preokupasaun Komunidade Naktuka liga ho Lia nain ne ebé Ema Deskuñesidu Oho Mate iha Fronteira Sub-district Nitibe, District Oecussi Janeiru 2013 Durante
More informationMicrosoft Word - SK_TDB_ DEZEMBRU_2014 I _2_.doc
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Baucau Dezembru 2014 Sumáriu prosesu julgamentu kazu iha Tribunál Distritál Baucau- Periódu
More informationMar-Abr 1
Mar-Abr 1 KONTEÚDU 3 Editoriál 3 Husi Provinsiál 5 Halo buat ne ebé nia dehan 6 Nakukun iha laran. Evanjellu feto Samaria nia 11 Kuru husi bee-matan karizma nian 14 Fila fali ba abuut 15 Don Bosco no Madre
More informationALOLA ANNUAL REPORT 2018 TETUM Final FOR pRINTING eDITING VERS.cdr
Fundasaun ALOLA Relatório anual FUNDASAUN ALOLA - Strong Women Strong Nation FETO TIMOR-LESTE IHA STATUS IGUÁL IHA ASPEITU MORIS HOTU-HOTU (Asesu, partisipasaun, papél iha halo desizaun, goza benefísiu
More informationOrsamentu Jerál Estadu ba tinan 2016_
DISKURSU HOSI ESELÉNSIA PRIMEIRU-MINISTRU REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE, DR. RUI MARIA DE ARAÚJO, IHA BIBAN APREZENTASAUN PROPOSTA LEI ORSAMENTU JERÁL ESTADU BA 2016 Parlamentu Nasionál Loron 1, fulan
More informationMar-Abr 1
Mar-Abr 1 KONTEÚDU 3 Editoriiál 3 Husi Provinsiiál 5 Halo buat ne ebé nia dehan 6 Ester feto ne ebé salva nia povu 11 Fila fali ba abut 12 Don Bosco edukadór 15 Don Bosco nia ksolok 118 Mártir foin-sa
More informationFabrika Semente iha Caisido Distritu Baucau: Oportunidade no Ameasa? Mahein Nia Lian Nú. 79, 09 Juñu 2014 Relatoriu Fundasaun Mahein Nia Lian ne e sup
Fabrika Semente iha Caisido Distritu Baucau: Oportunidade no Ameasa? Mahein Nia Lian Nú. 79, 09 Juñu 2014 Relatoriu Fundasaun Mahein Nia Lian ne e suporta husi povu Amerikanu liu husi Ajénsia Estadus Unidus
More informationKonta Jeral Estadu 2011
DISKURSU SUA EXELÊNSIA PRIMEIRU-MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMAO NIAN IHA OKAZIAUN DEBATE KONA-BA KONTA JERAL ESTADU NIAN 2011 Parlamentu Nasional, Díli 11 Dezembru 2012 Sua Exelênsia Señor Prezidente Parlamentu
More informationSet-Dez 1
Set-Dez 1 KONTEÚDU 3 Editoriiál 3 Husi Provinsiiál 5 Halo buat ne ebé nia dehan 7 Jezús, ita-nia maluk dalan nian 10 Emaus 36 Profesia vida relijioza 42 Mehi no esperansa komunidade sira FMA TIN nian ba
More information12 Produsaun bee moos husi bee fo er uza métodu filtrasaun Intrudusaun Autor: Felipe Xavier, L.Ed Mentor: Berta Tilman, BA Bee nu udar substánsia kími
12 Produsaun bee moos husi bee fo er uza métodu filtrasaun Intrudusaun Autor: Felipe Xavier, L.Ed Mentor: Berta Tilman, BA Bee nu udar substánsia kímika ida ne ebé prioridade bá moris sira hotu iha mundu.
More informationGIA ESPIRITUÁL IHA DALAN KSOLOK NO GLÓRIA NIAN Jan-Mar 1
GIA ESPIRITUÁL IHA DALAN KSOLOK NO GLÓRIA NIAN Jan-Mar 1 KONTEÚDU JAN-MAR 2017 3 Editoriál 3 Husi Provinsiál 5 Halo buat ne ebé Nia dehan 6 Maromak akompaña nia povu sai husi rai moris-atan nian 11 Fila
More informationNov-Dez 1
Nov-Dez 1 KONTEÚDU 3 Editoriiál 3 Husi Provinsiiál 5 Halo buat ne ebé nia dehan 6 Abraun nia fiar 8 Maria nia dalan fiar nian 33 Reitór-Mor nia intervensaun iha Sínodu 33 Intervensaun Madre Yvonne FMA
More informationQUARTERLY REPORT
RELATORIU BA FULAN TOLU NIAN FUNDU PETROLEU TIMOR - LESTE Ba fulan tolu remata iha 30 hu 2006 esenta ba Ministra Plano no Finansas Husi Autoridade Bankaria no PagamentusTimor-Leste nian INTRODUSAUN Relatoriu
More informationMicrosoft Word - jujunepozisaunjsmp_t
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA DE MONITORIZAÇÃO DO SISTEMA JUDICIAL Justice Update June 2009 Abortu Entre Moral no Direitu Umanos Resposta no Klarifikasaun Pozisaun Institusiaonal JSMP ba
More informationAkompañamentu joven Laura Vicuña nian Out-Dez 1
Akompañamentu joven Laura Vicuña nian Out-Dez 1 KONTEÚDU 3 Editoriiál 3 Husi Provinsiiál 5 Halo buat ne ebé Nia dehan 6 Harohan atu manán tentasaun 9 Maria akompaña Apóstolu iha Kreda nia inísiu 11 Fila
More informationJan-Fev 1
Jan-Fev 1 KONTEÚDU 3 Editoriiál 3 Husi Provinsiiál 5 Halo buat ne ebé nia dehan 6 Profeta Habacuc 8 Adão no Eva no salan orijinál 10 Fila fali ba abut 11 Estréia 2014 18 P. Pascual Chavez nia hanoin kona-ba
More informationMicrosoft Word - JSMPSubmisaunindultubaMoJOct_t
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA DE MONITORIZAÇÃO DO SISTEMA JUDICIAL Poder Prezidensiál ba Indultu no Hamenus Sentensa: Persiza Lei ida Ne ebé Klaru 1. Introdusaun Submisaun JSMP ba Ministériu
More informationEma sarani namutuk tonu-naboot Maromak baa oras ita hanoin hikar loron Na i Yesus sa e baa lale an ITA HADI'A AAN HAMULAK Hutun Sarani: Hariik bele ho
Ema sarani namutuk tonu-naboot Maromak baa oras ita hanoin hikar loron Na i Yesus sa e baa lale an ITA HADI'A AAN HAMULAK Hutun Sarani: Hariik bele hodi hananu tonu Maromak baa oras makbalin no sarani
More informationBackup_of_ALOLA ANNUAL REPORT 2015 DRAFT Kinta tetum
2015 RELATÓRIO ANUAL Fundasaun Alola Advokasia Promove Feto Nia Direitu Umanu FUNDASAUN ALOLA Strong Women Strong Nation - Feto Forte Nasaun Forte FETO TIMOR-LESTE IHA STATUS IGUAL IHA ASPEITU MORIS HOTU-HOTU
More informationJun-Agos 1
Jun-Agos 1 KONTEÚDU 3 Editoriiál 3 Husi Provinsiiál 5 Halo buat ne ebé nia dehan 6 Sai Betánia 9 Hoseias: knananuk ida fidelidade nian 11 Fila fali ba abut 31 Lidun moris konsagrada 32 Klima orasaun nian
More informationREVIZAUN ESTRATÉJIKU TIMOR-LESTE PROGRESU NO SUSESU ATU ALKANSA OBJETIVU DEZENVOLVIMENTU SUSTENTÁVEL 2 Tau matan ba ita-nia futuru Centre of Studies f
REVIZAUN ESTRATÉJIKU TIMOR-LESTE PROGRESU NO SUSESU ATU ALKANSA OBJETIVU DEZENVOLVIMENTU SUSTENTÁVEL 2 Tau matan ba ita-nia futuru Centre of Studies for Peace and Development (CEPAD) Timor-Leste no Johns
More information