World Bank Document
|
|
- えみ おまた
- 4 years ago
- Views:
Transcription
1 Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized FETO AGRIKULTÓR IHA TIMOR-LESTE: Hadi a Lakuna Produtividade UN Women Timor-Leste no Laboratóriu Inovasaun Jéneru Ázia Orientál no Pasífiku Banku Mundiál nian Novembru 2018
2 Rezumu polítika ida ne'e preparadu ho parseria entre UN Women no Laboratóriu Inovasaun Jéneru iha Ázia Leste no Pasífiku (EAPGIL). UN Women hanesan organizasaun ONU dedikadu ba igualdade jéneru no empoderamentu feto nian. Nuudar kampiaun globál ida ba feto no labarik feto sira, UN Women estabelese ona atu aselera progresu no responde ba sira nia nesesidade iha mundo tomak. EAPGIL realiza avaliasaun impaktu no peskiza inferensial atu kria evidênsia kona ba servisu saida mak bele taka lakuna jéneru iha ativu, oportunidade ekonomiku, no ajensia sira, no oin sa taka lakuna sira atu bele ajuda atinji rezultadu dezenvolvimentu sira seluk. Rekuñesimentu Rezumu ida ne'e prepara husi Dimitria Gavalyugova, Sunita Caminha, Teresa Verdial no Elizaveta Perova. Ami agredese tebes ba komentariu sira husi Robert L. Williams, Inga Mepham no partisipante sira iha kolokiu sira iha Dili organiza ona ho parseiru interesada sira iha loron 9 Outubru EAPGIL hetan suporta liu-hosi Grupu BAnku Mundial nia Fasilidade Sumbriña ba Igualdade Jéneru (EFGE) iha parseria ho husi departamentu relasaun exterior no komersiu. UFGE simu ona asistensia jenerozu husi Australia, Canadá, Dinamarka, Finlândia, Alemaña, Islândia, Olanda, Noruega, España, Suécia, Suíça, Reinu Unido, no Estadus Unidus.
3 Rezumu Enkuandu prezensa lakuna jéneru sira iha produtividade agrikulturál mak komún iha nasaun iha dezenvolvimentu barak, komprensaun kona-ba mekanizmu espesífiku-ba-país iha sira-nia kotuk mak fundamentál ba dezeñu polítika ne ebé bele hadi ak moris ba feto no mane sira iha setór agrikultura. Iha nota ida-ne e ami halo estimativa konaba lakuna iha produtividade agrikulturál entre agrikultór feto no mane sira iha Timor-Leste no ezamina fatór sira ne ebé asosiadu. Ami hetan katak feto sira prodús 15% menus liu duké mane sira ba kada ektare rai no katak traballu agrikultura no ferramenta agrikultura la hanesan, literasia menus, envolvimentu limitadu iha produsaun kultura agríkola komersiál no grupu agrikultór sira-nian entre feto sira mak fatór importante liu hotu ne ebé esplika lakuna ida-ne e. Rezultadu hirak-ne e sujere dalan oioin ba peskiza iha futuru no mós ba asaun polítika ne ebé iha potensiál: intervensaun agrikultura nia adaptasaun atu konsidera nivel literasia hosi agrikultór feto no mane; hasa e komprensaun kona-ba feto no mane sira-nia persepsaun kona-ba servisu estensionista no grupu agrikultór nian, no mós asesu ba ferramenta no teknolojia hodi hamenus traballu; hakle an komprensaun kona-ba prosesu halo desizaun iha uma-laran kona-ba selesaun kultura-agríkola no vendas hamutuk ho análize kona-ba asesu ba merkadu, no mós esforsu kontínuu atu investe iha kapasitasaun relasiona ho dadus agrikultura no análize ne ebé sensivel ba jéneru. Ida-ne e bele hasa e agrikultór feto sira-nia produtividade no haforte setór agrikultura tomak iha Timor-Leste. Introdusaun Haktuir Sensus Populasaun & Umakain Timor-Leste , agrikultura mak atividade ekonómiku predominante iha nasaun laran, ho liu 80% hosi umakain sira envolve iha pelumenus servisu agrikultura menór 2, ho 70% hosi agrikultór ho idade liu tinan 3. Análize hosi Levantamentu Forsa Traballu 2013 sujere katak setór agrikultura, floresta no peskas kontribui 19,3% ba PIB naun-petrolíferu no 40,5% hosi empregu naun-petrolíferu, ho servisu agrikultura kualifikadu nu udar grupu empregu boot liu hotu ba feto no mane sira, iha Feto sira halo parte importante nu udar kultivadór, traballadór no servisu-na in iha família laran, ho 66% hosi feto empregadu nu udar agrikultór ba sira-nia an rasik, kompara ho 62% hosi mane 5. Agrikultura mak predominantemente iha nivel subsisténsia 6, ho parte boot liuhosi produsaun umakain nian hosi batar, abut no tubérkulu 7, hare, no koto. Maioria hosi umakain sira mós prodús ai-fuan no modo balu. Kafé nu udar kultura-agríkola komersiál maiór úniku no nia produsaun mak konsentra iha foho-lolon sira iha rai-klaran. Apezarde nia knaar dominante ba buka-moris umakain Timoroan sira-nian, agrikultura iha Timor-Leste la atinji nia potensiál, ho kolleita sereál nian entre hirak menus liu hotu iha rejiaun Ázia Orientál no Pasífiku AOP 8. Asesu ba teknolojia agrikulturál mak limitada ho maizumenus 10% de it hosi umakain sira uza mulxa, fertilizante, pestisida no menus liu 15% ho asesu ba fini mellorada. Asesu ba irigasaun no pose formál ba rai mós limitadu, ho menus liu dalimak ida hosi umakain ho títulu formál ba sira-nia rai, no konxiente katak lejizlasaun foin aprova kona-ha titularidade propriedade imovel iha faze sedu iha nia implementasaun. 1 Anaunserke indika oinseluk, estatístika espesífiku-nasaun nian hotu mai hosi Levantamentu Populasaun & Umakain Timor-Leste Iha área rurál sira, fraksaun ida-ne e bele aas hanesan 95%. 3 Sensus Populasaun & Umakain Timor-Leste 2015 no Relatóriu Analítiku Sensus 2018 kona-ba Agrikultura (bazeia ba Sensus 2015). 4 UN Women, ILO, Secretary of State for Employment Policy and Secretary of State for Support and Socio-Economic Promotion of Women Gender Analysis of the 2013 Timor-Leste Labour Force Survey 5 Relatóriu Analítiku Sensus 2018 kona-ba Agrikultura 6 Menus liu 3% hosi umakain agrikulturál prodús prinsipalmente atu fa an no maizumenus metade de it fa an produtu ruma. 7 Ai-farina, fehuk-midar, nst. 8 Rezultadu kolleita sereál kada ha, World Bank Databank,
4 Dezigualdade jéneru mak barreira vizivel seluk tan iha Timor-Leste, hanesan feto no mane sira-nia literasia no atinjimentu edukasionál, no reflete evidénsia internasionál 9 ne ebé haklaken hela realidade katak limitasaun sira ne ebé agrikultór feto hasoru bele diferente hosi hirak-ne ebé agrikultór mane sira hasoru, ne ebé sei afeita rezultadu sira ba agrikultór individuál no sira-nia umakain. Nune e, lakuna jéneru sira iha produtividade agrikultura mak importante atu komprende hodi realiza potensiál setór agrikultura nian iha Timor-Leste. Produtividade agrikulturál entre agrikultór feto sira mak karakterístika hosi agrikultura iha país barak, ne ebé hamosu hela lakon ekonómika boot no impede kresimentu. Porezemplu, iha Malavi, iha-ne ebé feto sira prodús 28% menus liu kada ektare kompara ho mane sira, estimativa kona-ba kustu anuál hosi lakuna jéneru mak USD $100 millaun. Iha Tanzánia no Uganda, iha-ne ebé lakuna jéneru mak 16% no 13% respetivamente, kustu lakuna jéneru nian ba produtividade agrikulturál mak estimativa iha USD $105 no USD $67 millaun, respetivamente 10. Feto sira halo parte importante iha Timor-Leste nia agrikultura nu udar kultivadór, traballadór no servisu-na in iha família laran. Iha umakain agrikulturál sira ho rua-hotu feto no mane, dalabarak servisu agrikultura nian mak halo hamutuk ho knaar ketaketak iha produsaun agrikulturál. Maibé, karik agrikultór feto no mane sira mak igualmente produtivu ka lae? Se lae, karik feto sira hasoru limitasaun liután relasiona ho asesu ba fatór produsaun agrikultura nia ka lae? Karik sira manán retornu menus liu ba fatór produsaun espesífiku ka lae, tanba falta koñesimentu ka potensialmente, tanba diskriminasaun? Dokumentu ida-ne e iha objetivu rua. Uluk, nia iha objetivu atu fornese análize nasaun tomak ba dalahuluk kona-ba lakuna produtividade entre agrikultór feto no mane sira iha Timor-Leste. Daruak, nia analiza motór sira iha lakuna jéneru ne ebé observa nia kotuk, no sei fó naroman ba kestaun kona-ba se karik lakuna jéneru bele esplika barak liu tanba diferensa iha asesu ba fatór produsaun sira, ka diferensa iha retornu hosi fatór hirak-ne e. Bazeia ba rezultadu hirak-ne e, dokumentu ne e mós fornese ideia sira kona-ba peskiza ba futuru no asaun polítika potensiál, ne ebé mak relevante ba kontestu Timor-Leste nian. Dokumentu ne e mak organiza hanesan tuirmai ne e: ami fornese deskrisaun badak kona-ba dadus no metodolojia ne ebé uza ba análize ida-ne e tuirfali ho deskrisaun kona-ba rezultadu xave. Ikus liu iha lubuk asaun peskiza no polítika potensiál. Dadus no Metodolojia LEVANTAMENTU KONA-BA PADRAUN KUALIDADE MORIS IHA TIMOR-LESTE Análize ida-ne e utiliza dadus hosi Peskiza Padraun kona ba Moris Timor-Leste (TLSLS) 2014, ne ebé inklui dadus reprezentativu nasionál kona-ba umakain 6.000, hosi ne ebé maizumenus mak halo parte iha agrikultura. Konjuntu dadus TLSLS inklui informasaun kona-ba rai, kultura-agríkola, presu, traballu no entrada naun-traballu sira, no mós karakterístika nivel individuál no umakain nian sira. Maibé, ba umakain balu, informasaun ne e laiha. Bainhira ita esklui observasaun sira ho valór ne ebé falta, amostra ne e,mak hamenus hela tiha to o umakain agrikulturál (inklui umakain sira ho rua-hotu mane no feto iha umakain, no umakain mane mesak ka feto mesak). Análize ne ebé halo mak konsidera levantamentu ne e nia dezeñu amostrajen estratifikada faze-rua no sei aplika ponderasaun apropriadu no agrupamentu erru padraun sira ba estimativa hotu-hotu. 9 O Sullivan, Michael; Rao, Arathi; Banerjee, Raka; Gulati, Kajal; Vinez, Margaux Levelling the field : improving opportunities for women farmers in Africa (English). World Bank, Washington, DC. World Bank 10 The cost of the gender gap in agricultural productivity in Malawi, Tanzania and Uganda, World Bank, UN Women, and United Nations Development Programme United Nations Environment Programme Poverty-Environment Initiative, available at: programs/africa-gender-innovation-lab 3
5 FETO AGRIKULTÓR MAK SÉ? Konjuntu dadus nian loke dalan ba ita atu kompara agrikultór feto no mane sira (ne ebé rua-hotu mak hanaran jestór agrikultura). Produsaun mak relata iha nivel umakain maibé la ós iha nivel kintál nian. Nu udar konsekuénsia, ita bele kalkula de it produtividade espesífiku tuir jéneru individuál nian ba umakain sira ho jestór ida-de it 11, ho responsabilidade ba kintál rai hotu-hotu. Ami limita ami-nia análize ba tipu umakain sira-ne e, ne ebé konta ba 83,5% (3.561) hosi amostrajen TLSLS 2014 nian. Tabela 1 hatudu hela katak iha 16% hosi umakain hirak-ne e, jestór mak feto, enkuantu iha 84% jestór mak mane. Hosi umakain sira ho jestór feto ida, 21% mak relata hanesan xefia hosi mane. Análize kle an liu ba dadus hatudu hela katak hirak-ne e mak umakain sira iha-ne ebé iha mane adultu, maibé katak jestór feto mak kaben hela no nia kaben hela hamutuk iha umakain. Tabela 1. Agrikultór feto no kompozisaun umakain Jestór feto ida de it (16%) Jestór mane ida de it (84%) Jestór la ós xefe umakain 22% 3% Jestór nu udar xefe umakain 78% 97% Xefe umakain mak mane 21% 99% Xefe umakain mak feto 79% 1% Atu hametin katak rezultadu sira mak laiha influénsia hosi kompozisaun umakain ka estadu sívil hosi sub-amostrajen umakain nian ho jestór feto ida de it, ami hala o prova rua ba robustéz. Espesifikamente, ami halo fali análize ho amostra jestór agrikultura kaben-na in de it no ho amostra ne ebé mós inklui umakain sira ho liu jestór ida de it. Rezultadu sira ne ebé relata iha dokumentu ida ne e hatudu robustéz hasoru mudansa hirak ne e ba amostrajen. 12 REJIAUN RAI-KLARAN NO TASI-SORIN Timor-Leste nia ambiente agrikulturál mak karakteriza ho zona agro-ekolójika hitu (Figura 1), hosi ne ebé rua mak importante (rai elevadu moderadu no aas) ho foho-lolon kle an, nivel udan-been aas, rai-henek no rai tahu, no foku maka as liu ba produsaun kafé. 13 Ami refere ba zona agro-ekolójiku rua-ne e nu udar rejiaun Sentrál (rai-klaran) iha análize ida-ne e, no refere ba territóriu restu nu udar rejiaun tasi-sorin (ka kosteira). Diferensa notavel iha kondisaun agrikultura iha rejiaun rua, no mós valór aas liu his kafé kompara ho kultura-agríkola subsisténsia nian bele hamosu diferensa sira iha produtividade (inklui bazeia ba jéneru). Nu udar konsekuénsia, ami hala o hela análize iha nivel nasionál no rejionál. 11 Pergunta levantamentu identifika jestór ho pergunta: Iha umakain ne e sé mak halo desizaun kona-ba kintál rai ne e? Pergunta Rezultadu hosi provas ba robustéz ne e mak disponivel tuir pedido. 13 Fini ba Moris,
6 Figura 1: Zona agro-ekolójika iha Timor-Leste DEKOMPOZISAUN OAXACA-BLINDER Atu bele analiza motór sira iha diferensa jéneru nia kotuk ba produtividade agrikulturál, ami depende ba métodu dekompozisaun Oaxaca-Blinder nian. Métodu ida-ne e loke dalan ba repartisaun lakuna jéneru nian tama ba komponente prinsipál rua: efeitu dotasaun no efeitu estruturál. Efeitu dotasaun nian refere ba parte hosi lakuna jéneru ne ebé mak rezultadu hosi diferensa entre mane no feto sira relasiona ho fatór produsaun (kapitál umanu, inklui idade no edukasaun, no kapitál fíziku, hanesan entrada agrikulturál sira). Parte ida-ne e hosi lakuna jéneru fornese implikasaun direitu ba esforsu polítika no programasaun, tanba bele atribui ba kuantidade rekursu ne ebé feto sira iha asesu ba relativu ho mane sira. Efeitu estruturál mak kaptura retornu hosi fatór produsaun nian. Parte ida-ne e hosi lakuna jéneru rezulta hosi diferensa sira iha montante produsaun ne ebé hetan hosi montante espesífiku hosi fatór produsaun ida. Iha estudu ida-ne e, ida-ne e bele hanesan diferensa iha produsaun agrikulturál kada ektare ne ebé hetan liuhosi mane no feto sira ne ebé iha karakterístika observável hanesan, porezemplu, tinan eskolarizasaun, traballu kontratadu no partisipasaun iha grupu agrikultór nian. Limitasaun importante his abordajen ida-ne e mak katak maske utíl tebes hodi kuantifika korrelasaun sira entre fatór kontribuinte no rezultadu ida, relasaun identifikadu hirak-ne e mak labele haree hanesan kauzativu. Nune e, bainhira de it ami uza liafuan determinante ka motór, ne e signifika fatór sira-ne ebé iha korrelasaun importante ho rezultadu hosi interese, maibé, relasaun kauzativu entre rezultadu no fatór labele estabelese. Limitasaun relasionadu ida mai his inabilidade peskizadór nian atu hetan informasaun kona-ba entrada, rekursu ka karakterístika relevante hotu-hotu ne ebé kontribui ba rezultadu ida, ne ebé iha kazu ida-ne e mak produtividade agrikulturál. Maske TLSLSL 2014 mak konjuntu dadus riku tebes, nia inkontestavelmente lakon entrada importante balu ba prosesu produsaun agrikultura. Ida-ne e signifika katak efeitu esplikativu hosi kualkér fatór omitidu hanesan ne e bele automatikamente atribuidu ba komponente estruturál, nune e afeita rezultadu sira hosi dekompozisaun. Ida-ne e mak tanbasá sai importante atu uza variavel kontribuinte potensiál posivel barak ne ebé bele iha análize. Lista kompletu hosi variavel sira-ne ebé inklui iha ami-nia análize mak aprezenta iha Apéndise. 5
7 OINSÁ AMI SUKAT PRODUTIVIDADE Iha estudu ida-ne e ami define produtividade agrikulturál nu udar valór médiu (iha USD) hosi produtu agrikulturál ne ebé prodús hela tiha kada ektare (ha) rai nian. Sasukat ne e mak padraun iha estudu sira kona-ba lakuna jéneru iha produtividade agrikulturál (porezemplu, O Sullivan et al., 2014). Análize ne e mak akumula produsaun hotu iha nivel umakain no kalkula parte hosi valór produsaun nian ne ebé bele atribui ba kada kultura-agríkola ne ebé prodús liuhosi umakain. Porezemplu, umakain ida ho jestór mane ne ebé prodús tiha USD $2.500 hosi produsaun kada ha, ho metade ida hare no metade seluk batar, mak konsidera hanesan produtivu liu duké umakain ida ho jestór feto ne ebé prodús tiha USD $2.000 hosi kultura-agríkola ho kompozisaun hanesan kada ha. Kuantidade produtu agrikulturál no área rai mak sukat hela tuir estimativa agrikultór sira-nian, ne ebé relata durante levantamentu TLSLS Valór hosi produtu agrikulturál mak kalkula uza presu relatadu medianu ba kultura-agríkola korrespondente iha nivel postu administrartivu ka iha nivel área enumerasaun aas liu bainhira nesesáriu. 14 Ami no uza informasaun presu hosi FAO no autoridade lokál sira nu udar komparisaun. 15 Rezumu Hosi Rezultadu FETO AGRIKULTÓR PRODÚS MAIZUMENUS 31% MENUS LIU KADA EKTARE DUKÉ SIRA_NIA KONTRAPARTE MANE SIRA Komparisaun simples hosi produtividade mane no feto iha nivel nasionál hatudu hela katak feto iha produtividade 15% menus liu duké mane sira iha Timor-Leste. Análize dezagregadu liután sujere diferensa sira iha produtividade médiu entre rejiaun rua, ne ebé deskreve ona iha leten. Iha Rejiaun Kosteira lakuna jéneru iha produtividade mak ki ik (8%) no estatistikamente insignifikante. Lakuna jéneru iha produtividade mak boot liu no estatistikamente signifikante iha Rejiaun Sentrál, iha-ne ebé nasaun nia kultura-agríkola komersiál úniku, kafé, mak kultiva. Iha Rejiaun Sentrál, agrikultór mane sira prodús médiu 31% liután kata ektare duké sira-nia kontraparte feto. Sasukat refinadu liu hosi lakuna jéneru mak fó konsiderasaun ba diferensa sira iha medida rai no fatór jeográfiku sira. Aplikasaun ba sasukat ne e hatudu hela situasaun klaru: bainhira ita kalkula lakuna jéneru, kompara mane no feto ho área rai atu hanesan no iha postu administrativu hanesan, nia sa e to o 31% iha Rejiaun Kosteira, no sai virtualmente hanesan de it ho lakuna jéneru iha Rejiaun Sentrál 16. Figura 2 aprezenta rezultadu hirak-ne e. Tanba kontrolu ba área rai hatudu hela lakuna produtividade omojéneu iha nasaun laran tomak, iha seksaun hirak tuirmai ne e ami relata rezultadu dekompozisaun sira hosi nivel nasionál de it Dalaruma laiha observasaun natoon ba kada kultura-agríkola iha nivel postu administrativu, ne ebé signifika katak medianu munisípiu nian (no iha kazu balu nasionál nian) tenke uza. 15 Ami uza estatístika presu FAO nian, disponivel iha: no mós presu nasionál médiu ba númeru kulturaagríkola fornese liuhosi Ministériu Agrikultura. Ami uza konjuntu dadus hirak-ne e nu udar referénsia bainhira trata rezultadu lababain iha presu ne ebé relata. Porezemplu, iha variasaun barak iha presu ne ebé relata ba hare rai-maran (ka gogo ) ho valór sira hosi dolár 0.02 to o dolár 100 kada kilograma no presu medianu dolár 20 kada kilograma. Ami ajusta presu ne e nia distribuisaun uza médiu hosi presu nasionál fornese liuhosi Ministériu Agrikultura no presu referénsia FAO nian kada kilograma. Notavelmente, persentajen lakuna nian hosi ami-nia espesifikasaun prinsipál la muda substansialmente se ami husik presu sira relata iha levantamentu. Ida-ne e mak halo prinsipalmente atu hetan estimativa realista hosi valór totál produsaun umakain nian. 16 Área rai médiu ne ebé utiliza iha rejiaun kosteira mak 0.81 ha, enkuantu área rai médiu ne ebé uza liuhosi mane sira iha rejiaun sentrál mak 0.61 ha. Hanesan hatudu hela iha Figura 2, aleinde área rai médiu boot liu, rejiaun kosteira iha distribuisaun rai tuir jéneru la iguál liu. 17 Ami hala o nafatin análize dekompozisaun ketaketak ba rejiaun Sentrál no Kosteira no hetan katak rezultadu sira mak atu hanesan. 6
8 Figura 2: Lakuna jéneru iha produtividade agrikulturál no área rai tuir rejiaun 8.8% Rejiaun Kosteira 30.9%*** 36.7%*** Rejiaun Sentral 30.5%*** 5.7% 30.8%** 15.3%** Timor-Leste 31.0%*** 26.0%*** Diferensa simples Diferensa depois kontrolu ba medida husi kultiva Diferensa in área rai 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Nota: Símbolu */**/*** indika signifikasaun estatístiku iha nivel 10%, 5% no 1% respetivamente. LAKUNA JÉNERU MAK ESPLIKA LIUHOSI DIFERENSA ENTRADA NIAN Saida mak bele esplika lakuna ne ebé observa tiha? Hanesan temi ona, dekompozisaun Oaxaca-Blinder mak atribui hela parte hosi lakuna jéneru iha produtividade agrikulturál ba diferensa sira iha fatór produsaun ne ebé mane no feto sira iha asesu ba, no parte seluk ba diferensa sira iha retornu hosi fatór hirak-ne e. Ami-nia análize hatudu hela katak maizumenus 88% hosi diferensa produtividade entre agrikultór mane no feto iha Timor-Leste mak esplika hela tiha liuhosi diferensa sira ne ebé observa tiha iha fatór produsaun. Mesak 11% de it mak bele atribui ba diferensa iha retornu hosi fatór hirak-ne e, maibé rezultadu ida-ne e mak la estatistikamente signifikante 18. Análize ida-ne e mak hala o hela tiha iha nivel nasionál, maibé rezultadu sira mak atu hanesan bainhira aplika dekompozisaun Oaxaca- Blinder ketaketak ba rejiaun kosteira no sentrál. Klaramente, tanba limitasaun dadus nian, ami labele fó konsiderasaun ba entrada hotu-hotu ba produsaun agrikulturál. Maibé, ami nia dadus loke dalan atu inklui konjuntu variavel barak. Tabela A2 iha Apéndise aprezenta rezultadu detalladu hosi dekompozisaun, ne ebé inklui variavel 84. Notavelmente, ami fó konsiderasaun ba tipu kultura-agríkola ne ebé prodús, no persentajen hosi produtu ida-idak. Maibé, balu de it hosi variavel hirak-ne e halo parte maka as hodi esplika lakuna jéneru ne ebé observa ka, iha termu tékniku, halo kontribuisaun estatistikamente signifikante ba nia. Variavel hirak-ne e mak: literasia, medida umakain, utilizasaun traballu kontratadu iha kintál, nivel utilizasaun ferramenta agrikulturál sira, hanesan enxada, katana, bote, karriñu, no mákina hadulas hare (ami kombina ferramenta hirak-hotu nee iha índise singulár), partisipasaun iha grupu agrikultór, kultiva kafé no fa an produtu iha merkadu. Ami halista variavel hirak-ne e iha Figura 3 no espesífika persentajen hosi lakuna jéneru ne ebé sira esplika Ba rezultadu detalladu hosi dekompozisaun, haree Apéndise, Tabela A2. 19 Apéndise tékniku iha dokumentu nia ikus kontein hela deskrisaun kona-ba oinsá kalkula hirak-ne e. 7
9 Figura 3: Fatór prinsipál ne ebé esplika lakuna jéneru iha produtividade agrikulturál 20. % esplikadu husi lakuna jéneru Venda Kultivu sira 9% Alfabetizmu 15% Produsaun Kultivu Rendimentu 15% Grupu Agrikultura sira 9% Medida Umakain 20% Implementus Agríkola sira 20% Empregador Kontratadu 4% Rezultadu hosi dekompozisaun Oaxaca-Blinder sujere katak estratéjia atu hadi a lakuna hosi karakterístika no entrada ne ebé jestór agrikultura mane no feto uza bele serve atu kuaze totalmente taka lakuna jéneru iha produtividade agrikulturál iha Timor-Leste. Ne e duni, lakuna ne e mak esplika tiha kuaze tomak liuhosi diferensa sira iha asesu ba fatór produsaun balu de it. Maibé, diferensa hirak-ne e mak boot. Tabela 3 iha kraik aprezenta diferensa sira entre mane no feto sira iha asesu ba rekursu sira-ne ebé halo parte xave hodi esplika lakuna jéneru nian iha produtividade agrikulturál, bazeia ba dadus 2014 nian: Tabela 3. Diferensa iha asesu ba rekursu, ne ebé esplika lakuna feto mane sira Nivel literasia entre agrikultór 21 20% 41% Medida umakain Traballu kontratadu (mane) Loron 0,64 kada ha Loron 1,06 kada ha Índise ferramenta agrikulturál Partisipasaun iha grupu agrikultór 2% 7% Prodús tiha kafé musan prosesa tiha (kultura-agríkola komersiál) 23 16% 22% Fa an produtu saida de it 52% 56% 20 Frasaun husi lakuna jéneru ne'ebé atribui ba diferensa iha retornu ba fator hirak ne'e la hatudu. 21 Taxa literasia entre agrikultór sira mak menus liu tebes médiu nasionál porsentu 63,1 ba mane idade tinan 15 ba leten no porsentu 52,5 ba feto sira (tuir Sensus 2015). 22 Índise ferramenta agrikulturál relfete pose ferramenta sira hanesan enxada, kanuru no katana. Nia mak konstrui uza análize komponente prinsipál no padronizada ba medianu zero no dezviu padraun ida. Nune e, valór negativu sira indika pose ba sasán sira hanesan ne e, menus liu nivel médiu, no vice versa. 23 Análize ne e esplora kontribuisaun hosi kultura-agríkola sira-seluk ba lakuna jéneru iha produtividade agrikulturál maibé konklui katak diferensa úniku iha produsaun kafé musan prosesa tiha mak fatór estatistikamente signifikante hodi esplika lakuna jéneru. 8
10 DALAN SIRA BA PESKIZA IHA FUTURU NO ASAUN POLÍTIKA POTENSIÁL Ami-nia análize sujere katak lakuna jéneru iha produtividade agrikulturál iha Timor-Leste mak aas. Iha nivel nasionál diferensa simples iha produtividade médiu entre kintál ho jestaun hosi mane no feto mak maizumenus 15%. Bainhira ita fó konsiderasaun ba diferensa sira iha rejiaun jeográfiku no medida rai nian, lakuna ne e sa e to o 31%. Klaramente, redusaun ba lakuna jéneru iha produtividade agrikulturál sei oferese benefísiu signifikante ba produtividade agrikulturál tomak iha Timor-Leste. Análize inisiál ne e mós hatudu hela katak kuaze lakuna jéneru tomak iha produtividade agrikulturál bele esplika liuhosi diferensa sira iha fatór produsaun ne ebé agrikultór mane no feto sira iha asesu ba. Bazeia ba dadus ne ebé analiza tiha, rede agrikulturál sira no mós abilidade atu prodús kultura-agríkola komersiál envezde subsisténsia nian. Importante atu anota katak maske mane sira-nia asesu ba fatór sira iha leten mak menus iha Timor-Leste, feto sira iha asesu menus liután. Bazeia ba rezultadu hirak-ne e, área peskiza no asaun polítika potensiál hirak tuirmai ne e bele fó benefísiu: 1. Fó konsiderasaun ba diferensa literasia entre agrikultór feto no mane sira iha prosesu dezenvolve matéria agrikulturál, servisu estensionista ka formasaun ba komunidade agrikulturál sira bele halo formasaun hirakne e asesivel liután ba grupu rua-hotu. 2. Feto no mane sira-nia persepsaun kona-ba servisu estensionista no grupu agrikultór presiza komprensaun di ak liu atu identifika fatin ba investimentu liután, ho atensaun ba persentajen ki ik hosi traballadór estensionista ne ebé mak feto (11% de it) no feto sira-nia responsabilidade boot liu no la hanesan ba kuidadu labarik no servisu uma-laran. 3. Komprensaun di ak liu kona-ba prosesu halo desizaun iha uma-laran kona-ba selesaun kultura-agríkola no vendas mak presiza hamutuk ho análize kona-ba asesu ba merkadu atu bele komprende barreira no hahilik sira ne ebé agrikultór feto no mane individuál sira hasoru no oinsá afeita sira-nia desizaun nu udar umakain. 4. Bainhira fornese informasaun relevante, análize ida-ne e haklaken hela limitasaun hosi dadus ne ebé disponivel daudaun kona-ba dimensaun jéneru iha setór agrikultura. Nu udar konsekuénsia, investimentu iha kapasitasaun relasiona ho sensibilidade jéneru iha rekollamentu no análize dadus agrikultura nian, liu de it dadus dezagregadu tuir seksu no idade, sai krítiku hodi haforte efetividade hosi setór nia investimentu sira ba polítika no programasaun. 9
11 BIBLIOGRAFIA Duflo, E. (2003). Grandmothers and Granddaughters: Old-Age Pensions and Intrahousehold Allocation in South Africa. the world bank economic review, vol. 17, no Fortin, N., Lemieux, T., & Firpo, S. (2011). Decomposition Methods in Economics. Handbook of Labour Economics. Munoz Boudet, A. M., Buitrago, P., Leroy De La Briere, B., Newhouse, D. L., Rubiano Matulevich, E. C., Scott, K., et al. (2018). Gender differences in poverty and household composition through the life-cycle : a global perspective. Policy Research working paper; no. WPS Newhouse, D. L., Suarez Becerra, P., & Evans, M. C. (2016). New estimates of extreme poverty for children. Policy Research working paper; no. WPS Oseni, G., Corral, P., Goldstein, M., & Winters, P. (2014). Explaining gender differentials in agricultural production in Nigeria. Policy Research working paper ; no. WPS O Sullivan, M., Rao, A., Banerjee, R., Gulati, K., & Vinez, M. (2014). Levelling the field : improving opportunities for women farmers in Africa. Washington DC ; World Bank Group. Thomas, D., Contreras, D., & Frankenberg, E. (2002). Distribution of power within the household and child health. MPRA Paper ÁPENDISE NOTA TÉKNIKU KONA-BA OAXACA-BLINDER Métodu Oaxaca-Blinder nu udar dekompozisaun kontrafaktuál hosi diferensa median entre grupu sira tama ba komponente ne ebé observa (dotasaun) no komponente ne ebé la observa (estruturál). Dalabarak métodu ne e mak aplika ba análize kona-ba lakuna saláriu tuir seksu no rasa. Nia mak kontrafaktuál tanba nia aplika abordajen ekilíbriu parsiál ne ebé utiliza rezultadu ne ebé observa tiha hosi grupu ida atu konstrui rezultadu kontrafaktuál sira ba grupu seluk. Métodu dekompozisaun ne ebé utiliza mak depende ba Ekuasaun regresaun ida tuirmai ne e hosi logarítmu produtividade agrikulturál nian kada ektare (Y) ba umakain sira ho jestór mane (M) no feto (F): Iha-ne ebé G reprezenta jestór nia jéneru (M ka F), X nu udar vetór his variavel kontrolu k ne ebé opera ba jestór no nivel umakain (inklui rai no traballu agrikulturál no entrada naun-traballu), β 0 no β k mak interseptu asosiadu no koefisiente slope nian sira, no ϵ nu udar komponente erru aleatória, atu nune e E(Є M ) = E(Є F ) = Ami denota medianu (valór antesipada) hosi variavel A nu udar E(A). 10
12 Lakuna produtividade jéneru, D, bele espresa hanesan diferensa iha rezultadu sira: Hosi (1) no (2) ami bele deriva: D=E(Y M ) E(Y F ).(2) ne ebé rezulta ho: Agora ita bele konsidera modelu akumuladu, iha-ne ebé ami halo estimativa regresaun iha (1) ba amostra Kombinadu hosi jestór mane no feto. Ami denota koefisiente interseptu no slope sira hosi regresaun ne e liuhosi β* 0 no β* k. Anota katak modelu akumuladu mós inklui fiktísiu ba jestór nia jéneru 25. Agora ami bele transforma (4) liuhosi adisaun no subtrasaun: : 2.1 vantajen estruturál mane nian 2.2 dezvantajen estruturál feto nian 2. Efeitu estruturál Komponente dahuluk reprezenta efeitu dotasaun, ne ebé korresponde ba diferensa iha kovariável observável entre grupu rua multiplika ho koefisiente hosi kovariável korrespondente iha modelu akumuladu. Ida-ne e mak oinsá ami kalkula koefisiente sira iha Tabela A2. Ami uza koefisiente hirak-ne e atu kalkula persentajen ne ebé lakuna iha entrada ida-ida mak kontribui ba lakuna produtividade (Figura 3). Komponente daruak reprezenta efeitu estruturál: lakuna ne ebé mosu hosi diferensa sira iha retornu ne ebé observa tiha ba kovariável sira. Komponente estruturál bele fahe tan ba vantajen estruturál mane nian no dezvantajen estruturál feto nian. Vantajen estruturál mane nian mak parte hosi lakuna ne ebé esplika tiha liuhosi diferensa hosi retornu mane nian ba kovariável sira (koefisiente β M ) hosi retornu akumuladu (koefisiente β* sira). Dezvanjane estruturál feto nian mak konversamente dezviu hosi retornu akumuladu ba kovariável sira hosi feto sira-nian. Iha konkluzaun, atu hala o dekompozisaun iha prátika ami halo estimativa Ekuasaun (1) ba mane, feto no amostra akumuladu atu hetan koefisiente sira ne ebé nesesáriu atu hatene komponente sira iha (5). 25 Ami inklui fiktísiu tanba ami rekoñese katak jéneru jestór nian mak fatór importante hodi esplika produtividade. Se ami la inklui fiktísiu jéneru nian ami bele halo distorsaun ba dekompozisaun tanba diferensa grupu residual ne ebé reflete iha β* k. 26 bele interpreta nu udar retornu ba karakterístika observável hosi jestór mane no feto avalia iha β*. 11
13 Tabela A1: Regresaun OLS subjasente ba dekompozisaun Variavel dependente: Log(Valór kolleitaiha USD/ha) (1) Akumuladu (2) Feto (3) Mane Feto (-0.35) Idade * (1.68) (-0.51) (1.41) Kaben (0.35) (-0.29) (0.50) Faluk (0.51) (0.11) (0.60) Kaben laiha uma (0.17) (0.72) (-0.02) Alfabetu ** * (2.28) (0.56) (1.86) Servisu simu saláriu/kolen (-0.30) (0.33) (-0.36) Índise Soin Umakain (-0.02) (-0.30) (0.32) Medida Umakain ** * *** (2.39) (-1.71) (2.83) Log(área rai iha ha) *** *** *** (-23.12) (-7.89) (-22.37) Log(área rai iha ha) *** 0.102*** *** (4.86) (3.97) (4.29) Taxa dependénsia labarik (0.45) (-0.31) (0.74) Númeru Balada * (1.66) (1.14) (1.38) Peskas (-0.67) (0.16) (-0.81) Rai-Udan (0.07) (0.54) (-0.24) Tetun (0.30) (0.30) (0.22) Mambae (-0.76) (0.40) (-0.94) Rurál 0.138** 0.210* 0.120** 12
14 (1) Akumuladu (2) Feto (3) Mane (2.31) (1.75) (2.03) Naun-Katólika *** (0.36) (3.02) (-0.07) Simu osan hosi rai-li ur *** *** *** (-3.09) (-3.62) (-2.71) Valór osan hosi rai-li ur * (-0.66) (1.79) (-1.53) Simu empréstimu (-1.29) (-1.09) (-1.25) Distánsia médiu rai nian hosi uma *** *** (3.18) (1.10) (2.97) Parte rai tetuk * (-0.35) (-1.78) (0.72) Parte rai uma nian ** (-1.13) (-1.97) (-0.62) Membru grupu agrikultór 0.255*** 0.508* 0.250*** (3.72) (1.66) (3.63) Parte kintál ne ebé bele fa an (0.32) (0.23) (0.67) Parte hosi kintál pertense ba nia 0.212*** 0.372*** 0.188*** (3.57) (2.73) (3.16) Parte rai ho irigasaun hosi bee-kuak tubu (0.67) (-0.25) (0.66) Parte hosi rai ho irigasaun hosi bee-mota (-0.56) (-0.48) (-0.56) Prodús hare rai-maran foho-lolon (-0.34) (0.08) (-0.19) Prodús hare (0.31) (0.70) (0.46) Prodús batar (1.12) (1.47) (1.10) Prodús batar (maran) 0.472*** *** (4.81) (0.99) (5.34) Prodús ai-farina 0.161** 0.724** 0.141* (2.31) (2.56) (1.91) Prodús kafé (la prosesa) (0.62) (-0.29) (0.95) 13
15 (1) Akumuladu (2) Feto (3) Mane Prodús kafé (musan maran) 0.478*** 0.898** 0.470*** (4.01) (2.43) (3.93) Prodús koto mean * (0.23) (1.88) (-0.07) Prodús fehuk-midar * 0.131* (1.49) (1.91) (1.77) Prodús fehuk-ropa 0.412*** 1.144*** 0.382*** (4.45) (3.74) (4.24) Prodús talas 0.173** *** (2.32) (1.23) (2.72) Prodús lakeiru 0.221*** *** (3.33) (1.40) (3.78) Prodús fore-mungu 0.441*** 0.700** 0.442*** (4.35) (2.16) (4.11) Prodús fore-keli 0.163* ** (1.65) (0.80) (2.00) Prodús nuu 0.132* ** (1.73) (1.30) (2.23) Prodús fore-rai 0.220*** 0.856*** 0.198** (2.60) (2.86) (2.28) Prodús modo * * (-1.68) (0.86) (-1.72) Prodús hudi (0.25) (0.91) (0.43) Prodús ai-fuan seluk (-0.07) (0.46) (0.33) Prodús serál seluk ** (1.57) (-0.36) (2.01) Parte hare rai-maran (gogo) nian 3.149* ** (1.84) (-0.84) (1.99) Parte hare nian 3.657** ** (2.14) (-0.84) (2.27) Parte batar nian (1.24) (-0.86) (1.34) Parte batar nian (maran) (0.89) (-0.94) (1.04) Parte ai-farina nian (0.96) (-0.96) (1.18) 14
16 (1) Akumuladu (2) Feto (3) Mane Parte kafé nian (la prosesa) 3.005* * (1.75) (-0.88) (1.91) Parte kafé nian (musan maran) * (1.47) (-0.90) (1.65) Parte koto-mean nian (1.27) (-1.08) (1.46) Parte fehuk-midar nian (0.85) (-0.98) (1.11) Parte fehuk-ropa nian (0.68) (-1.03) (0.94) Parte talas nian (0.76) (-0.93) (0.89) Parte lakeiru nian (1.06) (-0.90) (1.24) Parte for-mungu nian (0.54) (-0.91) (0.79) Parte fore-keli nian (1.46) (-0.77) (1.41) Parte nuu nian * (1.58) (-0.88) (1.72) Parte fore-rai nian (1.29) (-0.94) (1.50) Parte modo nian (1.03) (-0.96) (1.30) Parte hudi nian 2.981* * (1.73) (-0.86) (1.83) Parte hudi nian (1.59) (-0.84) (1.55) Umakain fa an produtu saida de it 0.320*** 0.293*** 0.311*** (7.39) (3.63) (6.57) Produtu hira ne ebé prodús * (-1.62) (-1.51) (-1.89) Índise Ferramenta *** 0.110* *** (3.11) (1.78) (2.72) Ke e rai ho liman * (-0.50) (1.80) (-1.06) Ke e rai ho balada rasik (-0.77) (1.56) (-1.40) 15
17 (1) Akumuladu (2) Feto (3) Mane Ke e rai ho balada aluga ** (-0.52) (2.28) (-1.10) Ke e rai ho tratór ** (0.73) (2.48) (-0.19) Uza pestisida (-0.15) (0.47) (0.06) Uza fertilizante * (-1.05) (1.95) (-1.11) Uza erbisida ** ** (-2.18) (-1.12) (-2.59) Uza pupuk (-0.28) (-1.59) (0.15) Uza fini 0.351*** 0.280*** 0.362*** (6.56) (3.28) (6.33) Log (oras traballu UK feto/ha) *** (-1.05) (-2.80) (-0.26) Log (oras traballu UK mane/ha) (0.10) (0.21) (0.22) Log(traballu mane loron kontrata/ha) ** *** (2.34) (0.08) (2.66) Log(traballu feto loron kontrata /ha) (0.42) (1.51) (-0.36) Log(traballu labarik loron kontrata /ha) 0.106* * (1.69) (1.04) (1.73) Konstante 3.455** * (2.02) (1.22) (1.73) N 3, Estatístika t iha parenteze. Erru padraun agrupa iha área enumerasaun; regresaun hotu inklui efeitu fiksu postu administrativu. * p < 0.1, ** p < 0.05, *** p < 0.01 Tabela A2: Oaxaca-Blinder: Rezultadu Detalladu Lakuna globál Dotasaun Vantajen estruturál mane Dezvantajen estruturál feto Log (valór kolleita iha USD/ha) (2.11)** (1.76)* (0.00) (0.32) Porsentu esplika tiha: 88.2% 0% 11.8% 16
18 Jestór Lakuna globál Dotasaun Vantajen estruturál mane Dezvantajen estruturál feto Idade (1.58) (0.35) (1.18) Kaben (0.35) (0.35) (0.47) Faluk (0.48) (0.38) (0.10) Kaben sai hosi UK (0.15) (0.51) (0.38) Alfabetu (2.20)** (1.15) (0.09) Servisu simu saláriu/kolen Umakain Índise Soin (0.35) (0.27) (0.38) Índise Soin (0.02) (1.12) (0.14) Medida Umakain (2.35)** (1.04) (2.65)*** Log (área kintál iha ha) (3.75)*** (0.32) (1.03) Log (área kintál iha ha) (1.36) (1.45) (2.07)** Taxa dependénsia labarik (0.45) (0.76) (0.55) Numéru animal pekuária (1.63) (0.55) (0.36) Umakain halo peskas (0.62) (0.40) (0.33) Umakain entrevista rai-udan (0.10) (0.88) (0.78) Lian Umakain tetun (0.30) (0.22) (0.07) Lian Umakain Mambae (0.68) (0.65) (0.50) Rurál (0.40) (0.95) (0.67) Umakain naun-katólika
19 Lakuna globál Dotasaun Vantajen estruturál mane Dezvantajen estruturál feto (0.22) (1.24) (2.08)** Simu osan hosi li ur (2.45)** (0.39) (2.24)** Valór osan hosi liu ur (USD) (0.69) (1.26) (1.93)* Simu empréstimu (0.83) (0.12) (0.61) Umakain fa an produtu saida de it (1.65)* (0.51) (0.35) Númeru produtu (0.95) (0.66) (1.24) Umakain membru grupu agrikultór Karakterístika Rai (3.09)*** (0.26) (0.78) Distánsia médiu hosi uma (0.97) (0.45) (1.18) Parte rai tetuk (0.31) (2.62)*** (1.79)* Parte rai uma nian (jardín) (1.06) (0.60) (1.38) Parte rai ne ebé bele fa an (0.09) (1.09) (0.09) Parte rai nu udar na in (0.49) (1.23) (1.33) Parte rai ho irigasaun hosi bee rai-kuak tubu (0.67) (0.26) (0.46) Parte ho irigasaun hosi mota Kultura-agríkola (Fiktísiu) (0.56) (0.05) (0.28) Prodús hare rai-maran foho-lolon (0.48) (0.36) (0.17) Prodús hare (0.18) (0.54) (0.37) Prodús batar (0.46) (0.18) (1.21) Prodús batar (maran) (0.69) (2.24)** (0.77) 18
20 Lakuna globál Dotasaun Vantajen estruturál mane Dezvantajen estruturál feto Prodús ai-farina (1.04) (0.94) (2.14)** Prodús kafé (la prosesa) (0.47) (0.80) (0.58) Prodús kafé (musan maran) (1.90)* (0.46) (1.23) Prodús koto mean (0.02) (0.95) (1.89)* Prodús fehuk-midar (0.87) (0.90) (1.47) Prodús fehuk-ropa (0.59) (1.26) (2.41)** Prodús talas (0.99) (1.41) (0.65) Prodús lakeiru (0.14) (0.68) (0.69) Prodús fore-mungu (0.41) (0.02) (0.82) Prodús fore-keli (0.46) (1.22) (0.27) Prodús nuu (1.14) (1.58) (0.88) Prodús fore-rai (1.20) (1.22) (2.13)** Prodús modo (0.10) (0.67) (1.48) Prodús hudi (0.08) (0.20) (0.75) Prodús ai-fuan seluk Kultura-Agríkola (Parte hosi Kolleita) (0.18) (0.92) (0.56) Parte hare rai-maran (gogo) nian (0.40) (0.83) (0.98) Parte hare nian (0.73) (0.82) (1.03) Parte batar nian (0.21) (1.09) (0.90) 19
21 Lakuna globál Dotasaun Vantajen estruturál mane Dezvantajen estruturál feto Parte batar nian (maran) (0.59) (1.02) (1.01) Parte ai-farina nian (0.48) (0.64) (1.07) Parte kafé nian (la prosesa) (0.32) (0.81) (1.02) Parte kafé nian (musan maran) (0.03) (0.73) (1.02) Parte koto-mean nian (0.19) (0.77) (1.30) Parte fehuk-midar nian (0.49) (0.45) (1.07) Parte fehuk-ropa nian (0.70) (0.45) (1.16) Parte talas nian (0.62) (1.05) (0.95) Parte lakeiru nian (0.41) (0.79) (0.97) Parte for-mungu nian (0.42) (0.53) (0.85) Parte fore-keli nian (0.08) (1.50) (0.72) Parte nuu nian (0.14) (0.94) (1.02) Parte fore-rai nian (0.14) (0.58) (1.09) Parte modo nian (0.41) (0.44) (1.08) Parte hudi nian (0.30) (1.05) (1.01) Parte ai-fuan seluk nian Entrada sira (0.18) (1.45) (0.91) Índise ferramenta (2.83)*** (0.80) (0.46) UK kultiva ho liman (0.57) (0.69) (2.35)** 20
22 Lakuna globál Dotasaun Vantajen estruturál mane Dezvantajen estruturál feto UK kultiva ho balada rasik (0.79) (1.37) (1.38) UK kultiva ho balada aluga (0.40) (1.33) (1.41) UK kultiva ho tratór (0.64) (1.39) (2.36)** UK uza pestisida (0.15) (0.84) (0.54) UK uza fertilizante (0.25) (0.43) (0.91) UK uza erbisida (1.59) (1.62) (0.22) UK uza pupuk (0.27) (1.23) (1.05) UK uza fini (0.13) (0.56) (0.82) Log (oras traballu UK feto/ha) (1.04) (1.32) (2.32)** Log (oras traballu UK mane/ha) (0.10) (0.26) (0.25) Log (loron traballu mane kontrata/ha) (1.75)* (1.05) (0.67) Log (loron traballu feto kontrata/ha) (0.39) (1.64) (1.28) Log (loron traballu labarik kontrata/ha) N=3,561 (0.39) (0.09) (0.32) Estatístikas t iha parenteze. Erru padraun agrupa tuir área enumerasaun; regresaun hotu inklui efeitu fisku postu administrativu nian. * p < 0.1, ** p < 0.05, *** p <
LHOxfamOJE3May2019te
Observasaun no Analiza ba Politika Governu Iha Jeral Estadu La o Hamutuk Dili, 3 Maiu 2019 Outline Prioridade iha livru OJE Objetivu OJE Fontes Finansiamentu OJE Sustentabilidade Fundu Petrolíferu RAEOA-ZEESM
More informationCBA FAQs_TETUM
MOBILIZASAUN KOMUNITÁRIU Hapara violénsia hasoru feto liuhosi asaun komunitária PERGUNTA SIRA BAIBAIN EMA HUSU (FAQS) SETEMBRU 2017 Pergunta sira baibain ema husu (FAQs) kona-ba Nabilan nia Serbisu Mobilizasaun
More informationMicrosoft Word - PN 08 - National Security Policy-Making and Gender _Tetum_.d
Nota Prátika 8 Jéneru no Pakote Matéria RSS Halo Polítika kona-ba Seguransa Nasionál no Jéneru KONTEÚDU Tanba sá mak jéneru ne e importante ba polítika seguransa nasionál? Oinsá mak bele integra jéneru
More informationViolasaunAmbientalDec2018pptx
APRENDE HAMUTUK ESPERIÉNSIA AT KONA BA VIOLASAUN LISENSAMENTU AMBIENTÁL HUSI IMPLEMENTASAUN PROJETU BOOT SIRA IHA TIMOR-LESTE Diskusaun Nakloke iha Programa Ita ba Ita LH nia Public Fundraising. Dili,
More informationKomprende Violénsia Kontra Feto no Labarik iha Timor-Leste: Konkluzaun sira husi Programa Nabilan nia Estudu Baze Sumáriu Relatóriu Australian Embassy
Komprende Violénsia Kontra Feto no Labarik iha Timor-Leste: Konkluzaun sira husi Programa Nabilan nia Estudu Baze Sumáriu Relatóriu Australian Embassy Timor-Leste Komprende Violénsia Kontra Feto no Labarik
More informationProteje Ita no Itania bebé. Teste raan iha Ita-nia vizita prenatál primeiru Tetum (Protecting you and your baby)
Proteje Ita no Itania bebé. Teste raan iha Ita-nia vizita prenatál primeiru Tetum (Protecting you and your baby) Pamfletu ida-ne'e fó informasaun konaba teste raan (koko raan) ne'ebé baibain oferese no
More informationInflRD7te.pdf
Nota Informativa Kona-ba Inflasaun Iha Timor Leste Moda Inflasaun o 2010. Linha Azul iha grafiku ida- - aumentu ida- - uke média iha tinan neen tinan 2011. flasaun. Fátor prinsipál husi inflasaun mak ai-han
More information4/17/2019 Titlu Rezultadu Survey konaba Umakain Konsumu Manutolun no Na'an Manu 1/1
4/17/2019 Titlu Rezultadu Survey konaba Umakain Konsumu Manutolun no Na'an Manu 4/17/2019 Intro Sumariu Hodi Integra hamutuk pratika save konsumu manutolun iha kampana vasinasaun moras manu husi departementu
More informationIntrodusaun Prémiu Nutrisaun Prezidente Prémiu Nutrisaun Lideransa Nasionál 2015 Atu fó rekoñesimentu, motivasaun no inspirasaun ba serbisu no lideran
Introdusaun Prémiu Nutrisaun Prezidente Prémiu Nutrisaun Lideransa Nasionál 2015 Atu fó rekoñesimentu, motivasaun no inspirasaun ba serbisu no lideransa nutrisaun di ak, Sua Eselénsia Prezidente Repúblika
More informationLA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 1 JOVEN FETO AGRIKULTÓR SIRA
LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 1 JOVEN FETO AGRIKULTÓR SIRA UNITED NATIONS DEVELOPMENT GROUP ASIA AND THE PACIFIC for more information or to request another copy
More informationTLDPMEconomia24Jul2014te
Komentáriu Sosiedade Sivíl ba Enkontru Timor- Leste ho Parseiru Dezenvolvimentu iha 2014 Setór Estratéjiku Ekonómiku 25 Jullu 2014 Konteúdu Introdusaun...1 Dezenvolvolve ekonomia sustentável no ekitavel...2
More informationLHSubPNOJE2018te
La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitoriza no Analiza Dezenvolvimentu Rua Dom Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel : +670 332 1040 Email : laohamutuk@gmail.com Sítiu : www.laohamutuk.org
More informationProjetu Ai-han Di ak ba Saúde Di ak liu Aileu, Baucau, Bobonaro no Covalima Sumáriu Baseline, Outubru 2018 World Vision-nia funsionariu no PSF iha Ail
Projetu Ai-han Di ak ba Saúde Di ak liu Aileu, Baucau, Bobonaro no Covalima Sumáriu Baseline, Outubru 2018 World Vision-nia funsionariu no PSF iha Aileu demonstra prepara ai-han-super. Foto: Suzy Sainovski/World
More informationLa'o Hamutuk aprezentasaun ba ADN 18-Jul-2013 Papél Sosiedade Sivíl hodi tau matan ba Investimentu Estadu Aprezentasaun husi La o Hamutuk ba Retratu A
Papél Sosiedade Sivíl hodi tau matan ba Investimentu Estadu Aprezentasaun husi La o Hamutuk ba Retratu Anuál Ajénsia Nasionál Dezenvolvimentu RDTL nian 18 Jullu 2013 La o Hamutuk Institutu Timor-Leste
More informationBriefingBankadaDez2018te
PIB Petróleu PIB Naun-petróleu 2013 2014 2015 2016 $4,234 (75%) $1,415 (25%) $2,591 (64%) $1,454 (36%) $1,496 (48%) $1,609 (52%) $820 (33%) $1702 (67%) Produtivu (agric.& manuf.) $306 $310 $294 $305 Reseita
More information7 Teste adaptasaun koto nani iha Timor-Leste Abstratu 1Armindo Moises, Luis Pereira, Antonio do Rego, Abril de Fátima, Amandio da Costa Ximenes, Tobia
7 Teste adaptasaun koto nani iha Abstratu 1Armindo Moises, Luis Pereira, Antonio do Rego, Abril de Fátima, Amandio da Costa Ximenes, Tobias Moniz Vicente, Luis Fernandes, Apolinario Ximenes, Maria Martins
More informationLH konaba PAN Fome Zero
La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua dos Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 332 1040 email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org
More informationv Prezentasaun Sumario a. Introdusaun b. Projeto no Apoio c. Begraun informasaun no fahe informasaun d. Konkluzaun
v Prezentasaun Sumario a. Introdusaun b. Projeto no Apoio c. Begraun informasaun no fahe informasaun d. Konkluzaun A. Introdusaun Many Hands International nu udar ONG ida nebe mai hahu nia serbisu iha
More informationIrlanda Norte ezamemédiku ba susun Ajuda ita atu deside
Irlanda Norte ezamemédiku ba susun Ajuda ita atu deside Saida mak kankru susun ne e? 4 Saida mak ezame-médiku ba susun? 5 Rezultadus ezame-médiku ba susun 8 Halo eskolla ida benefísius no riskus posível
More informationAmi-nia Dalan Mak Ba-oin; Sai Forte Hamutuk Hakbi it Sobrevivente Feto-sira husi Violénsia iha Timor-Leste Liu-husi Peskiza Asaun Partisipativu (PAP)
Ami-nia Dalan Mak Ba-oin; Sai Forte Hamutuk Hakbi it Sobrevivente Feto-sira husi Violénsia iha Timor-Leste Liu-husi Peskiza Asaun Partisipativu (PAP) Asosiasaun Chega! ba ita (ACbit) Asia Justice and Rights
More informationLansamentu ba Timor-Leste nia Dokumentu Politika kona ba Fronteiras Maritimas.TETUN_FINAL
DISKURSU SUA ESELÊNSIA, PRIMEIRU-MINISTRU REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE DR. RUI MARIA DE ARAÚJO NIAN BA LANSAMENTU BA TIMOR-LESTE NIA DOKUMENTU POLÍTIKA KONA BA FRONTEIRAS MARÍTIMAS Dili 29 Agostu
More informationEstratejia Parseria País: Timor-Leste, tinan : AVALIASAUN SETÓR (SUMÁRIU): FINANSAS
Estratejia Parseria País: Timor-Leste, tinan 2011 2015 AVALIASAUN SETÓR (SUMÁRIU): FINANSAS 1 Mapa Dalan iha Setór ne e 1. Dezempeñu, Problema, no Oportunidade sira iha Setór ne e a. Atividade bankáriu
More information11 Efeitu adaptasaun hare variedade lokál mean ba klima no ambiente Abstratu Tobias Moniz Vicente, 14 Robert Williams Seeds of Life, 15Myrtille Lacost
11 Efeitu adaptasaun hare variedade lokál mean ba klima no ambiente Abstratu Tobias Moniz Vicente, 14 Robert Williams Seeds of Life, 15Myrtille Lacoste Seeds of Life Rezultadu teste adaptivu ba hare natar
More informationTransVieira
Kandidatu PR Sr. Amorin Vieira Ema hotu iha Timor hakfodak bainhira Sr. Amorin kandidata nia an hanesan Prezidente hodi bele kandidata ho lider sira seluk iha TL. Saida mak sai hanesan motivasaun husi
More informationRelatoÌriu Final_EA_LH2018 1
La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Dom Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670-3321040 or +670-77234330 (mobile) email: laohamutuk@gmail.com Website:
More informationRepública Democrática de Timor-Leste
República Democrática de Timor-Leste Introdusaun Prinsipiu ne ebé durante aplika ba Orsamentu Jeral Estadu presiza tama vigôr no nia implementasaun hahú iha loron 1 fulan Janeiru. Wainhira seidauk vigôr,
More informationFoti Liman Hodi Desidi & Dezenvolve Ministério da Administração Estatal Rua Jacinto Cândido Dili, Timor-Leste Phone:
Foti Liman Hodi Desidi & Dezenvolve Ministério da Administração Estatal Rua Jacinto Cândido Dili, Timor-Leste Phone: 3317202 E-mail: komunikasaun@estatal.gov.tl Suporta hosi: Programa Apoiu Governasaun
More informationReJistrasaun Rai iha Timor-Leste REJISTRASAUN RAI iha Timor-Leste Análiza ba impaktu husi Sistema Nacionál de Cadastro (SNC) 120
ReJistrasaun Rai iha Timor-Leste REJISTRASAUN RAI iha Timor-Leste Análiza ba impaktu husi Sistema Nacionál de Cadastro (SNC) 120 Rede ba Rai (RbR) Copyright 2019 Rede ba Rai kompostu husi organizasaun
More informationVALORIZA AGRIKULTOR SIRA NIA LIAN NO SIRA NIA MATENEK!
VALORIZA AGRIKULTÓR SIRA-NIA LIAN NO SIRA-NIA MATENEK Relatóriu Konsultasaun ho Agrikultór-sira Relatóriu husi: Institutu Timor-Leste ba Monitorizasaun no Analiza Dezenvolvimentu Agostu 2011 i VALORIZA
More informationRepública Democrática de Timor Leste Ministério da Agricultura e Pescas Sistema Fini Nasionál ba Variedade Ne ebé Lansa Fornese familia agrikultór Tim
República Democrática de Timor Leste Ministério da Agricultura e Pescas Sistema Fini Nasionál ba Variedade Ne ebé Lansa Fornese familia agrikultór Timor Leste ho asesu ne ebé siguru ba fini kualidade di
More informationOrsamentu Jerál Estadu ba tinan 2016_
DISKURSU HOSI ESELÉNSIA PRIMEIRU-MINISTRU REPÚBLIKA DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE, DR. RUI MARIA DE ARAÚJO, IHA BIBAN APREZENTASAUN PROPOSTA LEI ORSAMENTU JERÁL ESTADU BA 2016 Parlamentu Nasionál Loron 1, fulan
More informationFinal Relatoriu Peskiza LH iha Suai
La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua D. Alberto Ricardo, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670-3321040 or +670-77234330 (mobile) email: laohamutuk@gmail.com Website:
More informationDebateRai2Julhu2012
Rede ba Rai Sekretariadu, Fundasaun Haburas, Rua Celestino da Silva, Farol, Dili- Timor-Leste Email: redebarai@gmail.com Telemovel: +670 7922648 Rede ba Rai nudár mahon ba Organizasaun besik 20 ne ebé
More informationREVIZAUN ESTRATÉJIKU TIMOR-LESTE PROGRESU NO SUSESU ATU ALKANSA OBJETIVU DEZENVOLVIMENTU SUSTENTÁVEL 2 Tau matan ba ita-nia futuru Centre of Studies f
REVIZAUN ESTRATÉJIKU TIMOR-LESTE PROGRESU NO SUSESU ATU ALKANSA OBJETIVU DEZENVOLVIMENTU SUSTENTÁVEL 2 Tau matan ba ita-nia futuru Centre of Studies for Peace and Development (CEPAD) Timor-Leste no Johns
More informationMicrosoft Word - Module III. LIDERANSA.docx
MODUL III JLIDERANSA Belun Rua No. 5 de Farol PO. Box 472 Telefone: +670 3310 353 www.belun.tl 1 Lideransa iha Organizasaun... 3 A. Jeitu no lalaok lideransa... 4 B. Komunikasaun... 5 C. Transparensia...
More informationREVISTA SITUASAUN FEVREIRU-MARSU 2019 Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) estabelese ona iha tinan 10 liu ba, hala o servisu monitorizasaun insi
REVISTA SITUASAUN FEVREIRU-MARSU 2019 Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) estabelese ona iha tinan 10 liu ba, hala o servisu monitorizasaun insidente violénsia ne ebé akontese loro-loron iha teritoriu
More informationMicrosoft Word - SP Rede ba Rai Version for Members - reduced.docx
Planu&Estratéjiku&Rede&ba&Rai& 2015"2018 2 Konteúdu Introdusaun*...*3 Istoria*Rede*ba*Rai*...*3 Planu*Estratejiku*2015* *2018*...*5 Observasaun*Forsa*no*Limitasaun*Prosesu*Planu*Estratéjiku*...*6 Estrutura*Relatoriu*Ida*Ne
More information««free ««gratis ««free ««gratis ««free ««gratis ««Buletin La o Hamutuk Vol. 19, No. 1 Maiu 2018 Parabens ba Povu Timor-Leste no Membru Parlamentu no G
««free ««gratis ««free ««gratis ««free ««gratis ««Buletin La o Hamutuk Vol. 19, No. 1 Maiu 2018 Parabens ba Povu Timor-Leste no Membru Parlamentu no Governu VIII La o Hamutuk hakarak hato o parabens ba
More informationOJE 2014 no ligasaun ba Ekonomia TL
Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia. Liu 1,500 labarik ho idade menus tinan lima mate kada tinan husi kondisaun bele prevene maizumenus
More informationAlkatiri4Feb2013en
INTERVENSAUN IHA ABERTURA DEBATE LEI OJE 2013 SEKRETÁRIU-JERÁL FRETILIN NO DEPUTADU, HODI BANKADA PARLAMENTÁR FRETILIN NIA NARAN KOMBATE KIAK NO HATUUN INFLASAUN NU UDAR PEDRA-DE-TOQUE HODI LAO BA DEZENVOLVIMENTU
More informationRelatoriu Observasaun Eleisaun Prezidente 20 Marsu 2017 Final
Relatóriu Monitorizasaun Insidente Violénsia Eleitorál iha Eleisaun Prezidensiál 2017 Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) Dokumentasaun NGO Belun, Kampaña no Eleisaun Prezidensiál, 20 Marsu 2017.
More informationPROSESU PAGAMENTU BA IDOZUS NO NIA POTENSIALIDADE BA KONFLITU Relatóriu Polítik
Relatóriu Polítika IX Rua No. 5 de Farol PO Box 472 Dili, Timor-Leste +670-331-0353 www.belun.tl Dili, 18 Dezembru 2014 Autór: Constantino da Conçeição Escollano Brandão Costa Ximenes Editór Sira: Hannah
More informationRemembering the past Final Tetum
TIMOR-LESTE HANOIN-HETAN PASADU Rekomendasaun sira atu harii ho efikás Programa Nasionál ba Reparasaun no Institutu Públiku ba Memória Publikasaun Amnesty International Publikasaun dahuluk iha Fevereiru
More informationETAN for UNTL
Solidaridade ba Timor Leste husi povo EUA no rai seluk. ETAN no IFET Charlie Scheiner, UNTL, 17 Abril 2009 http://www.etan.org East Timor Action Network/U.S. Rede Aksaun Timor Leste/EUA Hahu 10 Dezembru
More informationLina Orientasaun PM ba Orsamentu
Hosi S. Exelénsia Primeiru-Ministru, Sr. Taur Matan Ruak Loron 07 fulan-juñu tinan 2019 Introdusaun Iha tinan 17 ikus ne e, governu sira tuituir-malu iha ona susesu hodi hametin pás no estabilidade sosiál,
More informationPersepsaun husi Inan-Feton sira kona-ba Planeamentu Familiar Iha Distritu Viqueque & Dili (Timor-Leste) RELATÓRIU FINAL 1
Persepsaun husi Inan-Feton sira kona-ba Planeamentu Familiar Iha Distritu Viqueque & Dili (Timor-Leste) RELATÓRIU FINAL 1 Heather Wallace, Agostu 2014 2 Persepsaun Husi Inan-Feton sira konaba Planeamentu
More informationFIXA INFORMASAUN 2016 BA PÚBLIKU Timor-Leste la husu liu husi nia direitu tuir Lei Internasional. SAIDA MAK FRONTEIRAS MARÍTIMAS? Nasaun sira ne ebé t
FIXA INFORMASAUN 2016 BA PÚBLIKU Timor-Leste la husu liu husi nia direitu tuir Lei Internasional. SAIDA MAK FRONTEIRAS MARÍTIMAS? Nasaun sira ne ebé tasi haleu (kosteiru) iha direitu atu determina sira-nia
More informationJUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Suai Juñu 2019 Afirmasaun: Sumáriu
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Suai Juñu 2019 Afirmasaun: Sumáriu Kazu ne e deskreve faktu sira no prosesu iha tribunál
More informationQUARTERLY REPORT
RELATORIU BA FULAN TOLU NIAN FUNDU PETROLEU TIMOR - LESTE Ba fulan tolu remata iha 30 hu 2006 esenta ba Ministra Plano no Finansas Husi Autoridade Bankaria no PagamentusTimor-Leste nian INTRODUSAUN Relatoriu
More informationGraphic2
KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU SIVÍL NO POLÍTIKU KONVENSAUN INTERNASIONÁL KONA-BA DIREITU SIVÍL NO POLÍTIKU Tradusaun La Ofisial KONVENSAUN INTERNASIONÁL DIREITU SIVÍL NO POLÍTIKU Adotadu no
More informationTaka lakuna jerasaun iha Timor-Leste: Oinsá mak programa kriativu bele kontribui 5 Amy Stevenson, Kim Dunphy, Cesario de Lourdes & Ildefonso da Silva
Taka lakuna jerasaun iha Timor-Leste: Oinsá mak programa kriativu bele kontribui 5 Amy Stevenson, Kim Dunphy, Cesario de Lourdes & Ildefonso da Silva Introdusaun Artigu ida-ne'e esplora dezafiu ida-ne'ebé
More informationSistema halo to os uza modelu liña no espésies leguminosa (foremungu no forekeli) ba produsaun hare rai maran lokál fatumasin (oriza sativa, L) Abstra
Sistema halo to os uza modelu liña no espésies leguminosa (foremungu no forekeli) ba produsaun hare rai maran lokál fatumasin (oriza sativa, L) Abstratu 10 Inácio Savio Pereira 12, Domingos do C. Pinto
More informationReprezentasaun arte fatuk iha kostume kulturál ema Fataluku iha Tutuala, Lautem Kim Dunphy 3, Ildefonso da Silva, Nelinha Pereira, Thomas Lopes & Holl
Reprezentasaun arte fatuk iha kostume kulturál ema Fataluku iha Tutuala, Lautem Kim Dunphy 3, Ildefonso da Silva, Nelinha Pereira, Thomas Lopes & Holly Schauble 4 Fotografia: Membru komunidade iha Tutuala
More information1 Prevalensia infestasaun trichuris suis ba fahi iha suku Lahane Oriental, posto administrativu nain feto, munisipiu Dili Rezumu Paulina Martins da Cr
1 Prevalensia infestasaun trichuris suis ba fahi iha suku Lahane Oriental, posto administrativu nain feto, munisipiu Dili Rezumu Paulina Martins da Cruz, 1 Acacio Cardoso Amaral, 2 Lindalva Maria Jeronimo
More informationFabrika Semente iha Caisido Distritu Baucau: Oportunidade no Ameasa? Mahein Nia Lian Nú. 79, 09 Juñu 2014 Relatoriu Fundasaun Mahein Nia Lian ne e sup
Fabrika Semente iha Caisido Distritu Baucau: Oportunidade no Ameasa? Mahein Nia Lian Nú. 79, 09 Juñu 2014 Relatoriu Fundasaun Mahein Nia Lian ne e suporta husi povu Amerikanu liu husi Ajénsia Estadus Unidus
More informationMicrosoft Word - Trimester Nasional - TETUM _ Final_ 14 Aug 2013
ANALIZAA POTENSIÁL KONFLITU Trimestre XII Outubru 20122 to o Janeiru 2013 Monitorizasaunn programa AtReS (Atensaun no Responde Sedu) ba relatoriu Trimester XII, ne ebé kobre periodu Outubru 2012 to o Janeiru
More informationMicrosoft Word - EWER Alert - Naktuka - Tetun - Jul 10.doc
Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtRes) Maiu-Junhu 2010 Atividade TNI indika tensaun tamba demarkasaun fronteira seidauk rezolve iha Oe-cusse 16 Julhu 2010 Sistema AtRes (Sistema Atensaun no Responde
More informationGOVERNU KONSTITUSIONÁL VII NIAN PROGRAMA GOVERNU KONSTITUSIONÁL VII NIAN 1 Ohin loron Timor oan sira bele sente otimista kona- ba futuru. Ita nia unid
GOVERNU KONSTITUSIONÁL VII NIAN PROGRAMA GOVERNU KONSTITUSIONÁL VII NIAN 1 Ohin loron Timor oan sira bele sente otimista kona- ba futuru. Ita nia unidade mai husi soberania husi fronteira sira, valór husi
More informationREVISTA SITUASAUN NOVEMBRU - DEZEMBRU 2014 ASUNTU NE EBÉ PRESIZA TAU ATENSAUN Insidente liga ba joven no arte marsiais sai númeru a as no sai preokupa
REVISTA SITUASAUN NOVEMBRU - DEZEMBRU 2014 ASUNTU NE EBÉ PRESIZA TAU ATENSAUN Insidente liga ba joven no arte marsiais sai númeru a as no sai preokupasaun nasionál Insidente hamutuk 10 iha Novembru no
More informationReferénsia lais ba aplikasaun tékniku xave sira iha manual tékniku CB-NRM Prepara hosi Projetu Jestaun Rekursu Naturál Sustentável Bazeia ba Komunidad
Referénsia lais ba aplikasaun tékniku xave sira iha manual tékniku CB-NRM Prepara hosi Projetu Jestaun Rekursu Naturál Sustentável Bazeia ba Komunidade República Democrática Timor-Leste Kona-ba Manuál
More informationWorld Bank Document
Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized 43480 Timor-Leste s Foin-sa e iha Krize: Analiza Situasional kona ba Opsaun Politika
More informationJUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU SUBMISAUN PENSAUN MENSÁL VITALÍSIA: Projetu Lei Nú. 5/III no Projet
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU SUBMISAUN PENSAUN MENSÁL VITALÍSIA: Projetu Lei Nú. 5/III no Projetu Lei Nú. 9/III kona-ba Pensaun Mensál Vitalísia ba
More information12 Produsaun bee moos husi bee fo er uza métodu filtrasaun Intrudusaun Autor: Felipe Xavier, L.Ed Mentor: Berta Tilman, BA Bee nu udar substánsia kími
12 Produsaun bee moos husi bee fo er uza métodu filtrasaun Intrudusaun Autor: Felipe Xavier, L.Ed Mentor: Berta Tilman, BA Bee nu udar substánsia kímika ida ne ebé prioridade bá moris sira hotu iha mundu.
More informationLa o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: no
La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: +670 3321040 no +670 7234330, email: info@laohamutuk.org Website: www.laohamutuk.org
More informationLand_Law_tetum_Version_3_change[1]
LEI Nº /2009 [Preâmbulo] REJIME ESPESIÁL KONA BA DEFINISAUN NA IN BA BENS IMÓVEIS NIAN KAPÍTULU I OBJETU NO DEFINISAUN SIRA Artigu 1.º (Objetu) 1. Lei ida ne e estabelese rejime espesiál ba definisaun
More informationALOLA ANNUAL REPORT 2018 TETUM Final FOR pRINTING eDITING VERS.cdr
Fundasaun ALOLA Relatório anual FUNDASAUN ALOLA - Strong Women Strong Nation FETO TIMOR-LESTE IHA STATUS IGUÁL IHA ASPEITU MORIS HOTU-HOTU (Asesu, partisipasaun, papél iha halo desizaun, goza benefísiu
More informationMicrosoft Word - MAHEIN_33_OK.doc
Introdusaun Mahein Nian Lian Nú. 33, 27 Abril 2012 Serbisu Polisia Tránzitu no Siguransa Rodoviária 1 Serbisu polisia tranzitu no siguransa rodoviária (parajen, hein kareta fatin) hanesan serbisu ne ebé
More informationLIA ULUK
ESTATUTU FFS LIA DAULUK Fundasaun Foin Sãe ne ebé ho lia badak FFS ne e orgaun Juventude ne ebé maka moris iha tinan 2011. Uluk nanain Juventude ne ebé iha inisiativu atu organiza povu Timor Leste hola
More information16 Projetu edukativu Pastorál Juveníl Inspetoria nian Filhas de Maria Ausiliadora Inspetoria S. Maria D. Mazzarello TIN Timor - Indonézia
16 Projetu edukativu Pastorál Juveníl Inspetoria nian Filhas de Maria Ausiliadora Inspetoria S. Maria D. Mazzarello TIN Timor - Indonézia ESKOLA Ambiente ne ebé dezenvolve matenek ne ebé sira iha tuir
More informationJornál Repúblika ANEKSU (Lei No.2/2016, data 3 fulan Fevereiro) Republikasaun Lei n.º 3/2004, data 14 fulan abril Lei kona-ba Partidu Polítiku sira Pa
ANEKSU (Lei No.2/2016, data 3 fulan Fevereiro) Republikasaun Lei n.º 3/2004, data 14 fulan abril Lei kona-ba Partidu Polítiku sira Partidu polítiku sira estimula no organiza sidadaun sira nia partisipasaun
More informationMicrosoft Word - SK_TDB_ DEZEMBRU_2014 I _2_.doc
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Baucau Dezembru 2014 Sumáriu prosesu julgamentu kazu iha Tribunál Distritál Baucau- Periódu
More informationKonta Jeral Estadu 2011
DISKURSU SUA EXELÊNSIA PRIMEIRU-MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMAO NIAN IHA OKAZIAUN DEBATE KONA-BA KONTA JERAL ESTADU NIAN 2011 Parlamentu Nasional, Díli 11 Dezembru 2012 Sua Exelênsia Señor Prezidente Parlamentu
More informationLei Tributaria fo vantajem barak liu ba kompania no emprezariu: Bainhira los mak fos bele baratu
s INSTITUTU BA PESQUIZA/INVESTIGASAUN, ADVOKASIA NO KAMPAÑA Timor-Leste Institute for Research, Advocacy and Campaigns Add: Rua Gov. Celestino da Silva-Farol, Aldeia Lirio, Suco Motael, Vera Cruz, Dili
More informationMicrosoft Word - judecsetesarailos_t
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA DE MONITORIZAÇÃO DO SISTEMA JUDICIAL Justice Update Periodu : Dezembru 2009 Pubikasaun : Dezembru 2009 Railos Hetan Sentensa Tinan 2 Fulan 8 Tanba Simu no
More informationDISCURSO DE
DISKURSU SUA EXELÊNSIA PRIMEIRU-MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMÃO NIAN IHA OKAZIAUN APREZENTASAUN PROPOSTA LEI KONA-BA ORSAMENTU RETIFIKATIVU 2012 NIAN Parlamentu Nasional, Díli 11 Outubru 2012 Sua Exelênsia
More informationMicrosoft Word - ARKTL Constitution_Tetun.doc
Anexu 2 ASOSIASAUN RADIO KOMUNIDADE TIMOR-LESTE (ARKTL) ASOSIASAUN RADIO KOMUNIDADE TIMOR LESTE (ARKTL) KONSTITUISAUN KÁPITULU Artígu 1 NARAN, STATUTA NO FATIN 1.1. Organizasaun nia naran: Organizasaun
More informationMicrosoft Word - RevSit Marsu 2014_Final_Tetun.doc
REVISTA SITUASAUN MARSU 2014 ASUNTU NE EBÉ PRESIZA TAU ATENSAUN u PNTL na in rua (2) hetan kanek wainhira halo atuasaun ba grupu KRM PNTL na in rua (2) hetan kanek wainhira halo atuasaun ba grupu Konsellu
More informationSobrevive Iha Impunidade Istória Feto sira ne ebé la hetan nafatin Justisa
Sobrevive Iha Impunidade Istória Feto sira ne ebé la hetan nafatin Justisa SOBREVIVE IHA IMPUNIDADE Istória Feto sira ne ebé la hetan nafatin Justisa Edisaun Daruak, Fevereiru 2018 Ekipa Hakerek Na in
More informationIPG descobre kauza husi Rai Halai iha Auto-Estrada Covalima, Estrada diresaun Dili-Ainaro, no Dili-Loes Autores: Jose Soares Nano (Especialista iha Es
IPG descobre kauza husi Rai Halai iha Auto-Estrada Covalima, Estrada diresaun Dili-Ainaro, no Dili-Loes Autores: Jose Soares Nano (Especialista iha Estruktura Jeolojia), Luis Teofilo da Costa (Especialista
More informationSubmisaun Luta Hamutuk ba OGE 2011 ba Komisaun C
INSTITUTUBAPESQUIZA/INVESTIGASAUN,ADVOKASIANOKAMPAÑA Timor LesteInstituteforResearch,AdvocacyandCampaigns Add:RuaGov.CelestinodaSilva Farol,AldeiaLirio,SucoMotael,VeraCruz,Dili EmailAdd:lutahamutuk2005@yahoo.comorlutahamutuk.timorleste@gmail.com
More informationRepública Democrática de Timor-Leste Orsamentu Geral Estadu 2016 Aprovadu Panorama Orsamental Livru 1 Sai sidadaun diak, sai heroi diak ba ita nia nas
República Democrática de Timor-Leste Orsamentu Geral Estadu 2016 Aprovadu Panorama Orsamental Livru 1 Sai sidadaun diak, sai heroi diak ba ita nia nasaun Índise Parte 1: Diskursus Primeiru-Ministru...
More informationTema Liturjia domingu ikus Kuarezma nian konvida ita atu kontempla Maromak ne ebé, tan domin, tuun mai hasoru ita, fahe ita-nia umanidade, halo An sai
Tema Liturjia domingu ikus Kuarezma nian konvida ita atu kontempla Maromak ne ebé, tan domin, tuun mai hasoru ita, fahe ita-nia umanidade, halo An sai ema nia atan, husik ema oho Nia atu manán egoízmu
More informationPRELIMINARY STATEMENT TETUM
Misaun Observasaun Eleitoral husi Uniaun Europeia TIMOR-LESTE, Eleisaun Prezidensial no Lejislativa, 2017 DEKLARASAUN PRELIMINARIU DAHULUK 22 Marsu 2017 Timor-Leste organiza eleisaun prezidensial ne ebé
More informationWorld Bank Document
Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized 42769 2 0 0 7, ii/24 TIMOR-LESTE DEZENVOLVIMENTU JUVENTUDE NO MERKADU TRABALLU: REZUMU
More informationINSTITÚTO DO PETRÓLEO E GEOLÓGIA INSTITUTO PÚBLIKU (IPG-IP) ANÁLISE PERIGOSIDADE TSUNAMI IHA TIMOR LESTE UTILIZAUN DADOS DETERMINISTIK FELIX JANUARIO
INSTITÚTO DO PETRÓLEO E GEOLÓGIA INSTITUTO PÚBLIKU (IPG-IP) ANÁLISE PERIGOSIDADE TSUNAMI IHA TIMOR LESTE UTILIZAUN DADOS DETERMINISTIK FELIX JANUARIO GUTERRES JONES P a g e DIVISAUN RISKU GEOLOJIKU 2019
More informationAtReS - Revista Situasaun - Marsu Tetun Final
REVISTA SITUASAUN MARSU 2013 ASUNTU NE EBÉ PRESIZA ATENSAUN IHA FULAN IDA NE E: Buatus Grupu 51 Kaer Aikulit at Tensaun Konflitu iha Fronteira Asaun Violénsia entre grupu arte marsiais balu TENDENSIA KONFLITU
More informationFronteiras Marítimas iha Tasi Timor Kay Rala Xanana Gusmão Xefe Negosiador ba Delimitasaun Definitiva Fronteiras Marítimas no Reprezentante Espesial G
Fronteiras Marítimas iha Tasi Timor Kay Rala Xanana Gusmão Xefe Negosiador ba Delimitasaun Definitiva Fronteiras Marítimas no Reprezentante Espesial Governu ba Asuntus Petroleu 1 Istória Badak Tasi Timor
More informationSistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) ALERTA Preokupasaun Komunidade Naktuka liga ho Lia nain ne ebé Ema Deskuñesidu Oho Mate iha Fronteira Sub-di
Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) ALERTA Preokupasaun Komunidade Naktuka liga ho Lia nain ne ebé Ema Deskuñesidu Oho Mate iha Fronteira Sub-district Nitibe, District Oecussi Janeiru 2013 Durante
More informationREPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE Lei No. 9/ Jullu Lei Suku 1 Suku sira iha funsaun determinante iha prezervasaun husi ita nia identidade kul
REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE Lei No. 9/2016 8 Jullu Lei Suku 1 Suku sira iha funsaun determinante iha prezervasaun husi ita nia identidade kulturál no iha mobilizasaun husi ita nia komunidade lokál
More informationJUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Dili Periódu Novembru 2017 Afirmasaun:
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Dili Periódu Novembru 2017 Afirmasaun: Sumáriu Kazu tuirmai ne e deskreve faktu sira no prosesu
More informationRezumu Politika_Cover_Tetun_Belun
Dinámika Konflitu no Violénsia Liga ba Artes Marsiais iha Timor Leste ONG Belun Rezumu Politika Maiu 2014 Dokumentu ida ne e produz husi programa DAME (Democracy and Development in Action through the Media
More informationTema Liturjia domingu da-22 propoin mai ita reflesaun kona-ba Ukun-fuan. Maromak hakarak ema nia realizasaun no moris nakonu no, iha sentidu ida-ne e
Tema Liturjia domingu da-22 propoin mai ita reflesaun kona-ba Ukun-fuan. Maromak hakarak ema nia realizasaun no moris nakonu no, iha sentidu ida-ne e maka nia propoin Ninia Ukun-fuan. Maromak nia Ukun-fuan
More information9 Subsidiu ba idozu: Hare e fali politika cash transfer 1 nao- kondisional iha Timor-Leste Antisidente Peskiza Therese Nguyen Thi Phuong Tam Nudar est
9 Subsidiu ba idozu: Hare e fali politika cash transfer 1 nao- kondisional iha Timor-Leste Antisidente Peskiza Therese Nguyen Thi Phuong Tam Nudar estadu demokratiku post konflitus, Timor-Leste (TL) sei
More informationMicrosoft Word - wjureport125_t
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA DE MONITORIZAÇÃO DO SISTEMA JUDICIAL PROVIZAUN ARTIGU 125 KODIGU PROSESU PENAL: LORI IMPLIKASAUN DILEMATIKU BA VITIMA VIOLENSIA DOMESTIKA HO APOIU HUSI: DILI,
More informationBackup_of_ALOLA ANNUAL REPORT 2015 DRAFT Kinta tetum
2015 RELATÓRIO ANUAL Fundasaun Alola Advokasia Promove Feto Nia Direitu Umanu FUNDASAUN ALOLA Strong Women Strong Nation - Feto Forte Nasaun Forte FETO TIMOR-LESTE IHA STATUS IGUAL IHA ASPEITU MORIS HOTU-HOTU
More information!! ```` HAKOTU EPIDEMIA TABAKU STRATEGIA IDA BA KONTROLA TABAKU PLANU AKSAUN ALIANSA NASIONAL ANTI TABAKU (ANAT) 19 NOVEMBRO 2015! 1
```` HAKOTU EPIDEMIA TABAKU STRATEGIA IDA BA KONTROLA TABAKU PLANU AKSAUN ALIANSA NASIONAL ANTI TABAKU (ANAT) 19 NOVEMBRO 2015 1 TABULA KONTEUDU INTRODUSAUN..3 VISAUN NO PAPEL.. 4 DESAFIU SIRA: TODAN TAMBA
More information13 Testu adaptivu aihoris Trigu no Barley iha Timor-Leste periodu Abstratu Apolinario Ximenes 16 Luis Pereira, 17 Brian Monaghan 2,,Robert W
13 Testu adaptivu Trigu no Barley iha Timor-Leste periodu 2013-2016 Abstratu Apolinario Ximenes 16 Luis Pereira, 17 Brian Monaghan 2,,Robert Wiliams 2 Aihoris trigu (Wheat & Barley) Triticum aestivum L.Hordeum
More informationJUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Oe-Cusse Maiu 2015 Sumáriu prosesu
JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Oe-Cusse Maiu 2015 Sumáriu prosesu julgamentu kazu iha Tribunál Distritál Oe-Cusse Periódu
More informationAprezentasaun OJE Jan 2011
REPÚBLIKA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE DISKURSU SUA EXELÊNSIA PRIMEIRU-MINISTRU KAY RALA XANANA GUSMÃO IHA OKAZIAUN APREZENTASAUN PROPOSTA LEI KONA-BA ORSAMENTU JERÁL ESTADU BA 2011 PARLAMENTU NASIONÁL 12
More informationJournal JICA CBNRM, Vol 1/ Publikasaun 4/ Fevereriu 2018 Seremonia Tara Bandu PLUP no Implementasaun Regulamentu Suco Planu Participatoriu Uja Rai (PL
Journal JICA CBNRM, Vol 1/ Publikasaun 4/ Fevereriu 2018 Seremonia Tara Bandu PLUP no Implementasaun Regulamentu Suco Planu Participatoriu Uja Rai (PLUP) kompleta ona projeitu suco hitu (7). Atu inagura
More information