Minerva, vol. 1 David Gorlaeus, Sébastien Basson, fl Exercitationes philosophicae 1620 Idea physicae 1651 Gisbertus Voeti

Size: px

Start display at page:

Download "Minerva, vol. 1 David Gorlaeus, Sébastien Basson, fl Exercitationes philosophicae 1620 Idea physicae 1651 Gisbertus Voeti"

なごみかいて
2 years ago
Views:

1 Minerva, vol. 1 David Gorlaeus, Sébastien Basson, fl Exercitationes philosophicae 1620 Idea physicae 1651 Gisbertus Voetius, Nicolaus Taurellus, Kurd Lasswitz, Henricus de Veno, ca Conrad Vorstius, Testimonium Academiae Ultrajectinae, et narratio historica quae defensae, qua exterminatae novae philosophiae (Utrecht: Willem Strick, 1643), 28 Kurd Lasswitz, Geschichte der Atomistik von Mittelalter bis Newton, vol. 1 (Hamburg: Voss, 1890),

2 Fausto Sozzini, Christoph Lüthy, David Gorlaeus ( ): An Enigmatic Figure in the History of Philosophy and Science (Amsterdam: Amsterdam University Press, 2012) Lüthy, David Gorlaeus Atomism, or: The Marriage of Protestant Metaphysics with Italian Natural Philosophy, in Late Medieval and Early Modern Corpuscular Matter Theories, ed. Lüthy, John E. Murdoch, and William R. Newman (Leiden: Brill, 2001), ; Cees Leijenhorst and Lüthy, The Erosion of Aristotelianism: Confessional Physics in Early Modern Germany and the Dutch Republic, in The Dynamics of Aristotelian Natural Philosophy from Antiquity to the Seventeenth Century, ed. Leijenhorst, Lüthy, and Johannes M.M.H. Thijssen (Leiden: Brill, 2002), ; Lüthy and Leen Spruit, The Doctrine, Life, and Roman Trial of the Frisian Philosopher Henricus de Veno (1574? 1613), Renaissance Quarterly 56 (2003): Lüthy, Gorlaeus, 121,

3 Minerva, vol. 1 4 omnipraesentia 4 inifinitas immensitas 5 Christianae religionis brevissima institutio Francis Turretin, Institutes of Elenctic Theology, trans. George Musgrave Giger (Phillipsburg: P&R, 1992), III.9, I, Johann Gerhard, Theological Commonplaces, 2/3: On the Nature of God and on the Most Holy Mystery of the Trinity, trans. Richard J. Dinda (St. Louis: Concordia, 2007), II.171, Kęstutis Daugirda, Die Anfänge des Sozinianismus: Genese und Eindringen des historisch-ethischen Religionsmodells in den universitären Diskurs der Evangelischen in Europa (Göttingen: V&R, 2016) 7 49

4 8 ratio 9 quantitas proportio Johannes Gerhard, Gerhard, Theological Commonplaces, 2/3, II.166, Fausto Sozzini, Christianae religionis brevissima institutio (Raków: Sebastian Sternacki, 1618), = Opera omnia, vol. 1 (Irenopolis [Amsterdam], 1656), 685a: Itaque frustra penitus laborant, qui, dogma istud unius essentiae in deo et pluralitatis personarum, rationi non repugnare sibi demonstrandum suscipiunt; et ad dei essentiae infinitatem sive immensitatem recurrere, ut manifesta ista contradictio tollatur, vanum prorsus esse, nemo est qui non videat. Cum ista divinae essentiae immensitas efficere non possit, quin idem plane sit in deo essentia, quod persona, alioqui per eam id, quod necessario verum est, falsum redderetur, ipsaeque necessariae rerum naturae mutarentur; quae non minorem contradictionem implicent, et porro plane absurdissima atque impossibilia sunt. 9 Sozzini, Brevissima institutio, 157 = Opera, 1:685a: Haec enim immensitas ad quantitatem (si ita, cum de deo est sermo, loqui licet) illa vero ad qualitatem pertinet. 50

5 Minerva, vol Sozzini, Brevissima institutio, 157 = Opera, 1:685a: Ad hoc respondeo, ipsam divinam potentiam, de qua, ut in exemplum allata, hic nominatim agimus, ita esse infinitam, sive ut antea nos ipsi locuti sumus, nullis limitibus circumscriptam, ut ad omnia penitus, ac sine ulla prorsus exceptione pertingat, quae fieri possunt. Quaedam enim sunt, quae nullo modo possunt fieri, ut sunt ea omnia, quae, ut paullo ante attigimus, contradictionem implicant. Quale est illud in ipsis theologicis scholis decantatum, ut factum infectum fiat. Ad quae omnes fatentur ipsam dei potentiam non pertingere. Ex quo constat, non ita absolute infinitam esse dei potentiam, ut nulla sit futura proportio inter ipsam et dei essentiam, unde illa proficiscitur, etiamsi dei essentia non sit immensa. 11 Sozzini, Brevissima institutio, 159 = Opera, 1:685b: Immo superiora verba, Numquid deus ego e propinquo, et non deus e longinquo? suadere potius videntur, ipsius dei substantiam non ubique pariter praesentem esse, et sic eam non esse immensam sive infinitam, quamvis ubique tamen sua virtute et providentia sit ipse deus praesens

6 13 Jacobus Arminius, De auctoritate Sacrae Scripturae 1610 Tractatus theologicus de deo, sive de natura et attributis dei Girolamo Zanchi, De natura dei, seu de divinis attributis Alan W. Gomes, The Rapture of the Christ: The Pre-Ascension Ascension of Jesus in the Theology of Faustus Socinus ( ), Harvard Theological Review 102 (2009): III P Z W. J ; Daugirda, Die Anfänge des Sozinianismus,

7 Minerva, vol Conrad Vorstius, Tractatus theologicus de deo, sive de natura et attributis dei (Steinfurt: Theophilus Caesar, 1610), 231: denique [deum] infinitum esse actu, per se, et simpliciter: quia nimirum essentiam habeat simplicissimam, nullis omnino finibus descriptam aut inclusam; eoque totam ubique locorum praesentem, imo etiam ubi nullus sit locus, v.g. in supremis coelis. Christopher J. Burchill, Girolamo Zanchi: Portrait of a Reformed Thologian and His Work, Sixteenth Century Journal 15 (1984): a Girolamo Zanchi, De natura dei, seu de divinis attributis (Heidelberg: Mylius, 1577), II.6.1, 110a b. Edward Grant, The Medieval Doctrine of Place: Some Fundamental Problems and Solutions, in Studi sul XIV secolo in memoria di Anneliese Maier, ed. Alfonso Maieru and Agostino Paravicini Bagliani (Roma: Storia e Letteratura, 1981), Vorstius, Tractatus de deo, 231: Deinde quaest. 2. tradit, deum tota sua essentia, sed absque magnitudine seu quantitate, ubique praesentem esse, eoque etiam virtute seu potentia: non tantum quatenus omnibus rebus esse dat (ut Aquinas exponit, qui ab ipso Zanchio propterea taxatur) sed etiam quatenus essentialiter in omnibus rebus adest: sic ut tota, inquit, anima est in toto corpore, et tota in qualibet ejus parte. Cf. Zanchi, De natura dei, II.6.2, 115a b. 53

8 2 Duns Scotus, 1265/ Giovanni Pico della Mirandola, Jean Bodin, proportio 22 populi Vorstius, Tractatus de deo, Vorstius, Tractatus de deo, Vorstius, Tractatus de deo, Vorstius, Tractatus de deo, Vorstius, Tractatus de deo, 236: Ipsi etiam ethnici hoc naturae instinctu (teste Aristotele in lib. de mundo) deum in coelo, utpote suprema mundi regione, et quasi acropoli seu regia sede, habitare confessi sunt. 54

9 Minerva, vol logomachia 24 Johan C. Thom, The Cosmotheology of De mundo, in Cosmic Order and Divine Power: Pseudo-Aristotle, On the Cosmos, ed. Thom (Tübingen: Siebeck, 2014), Jill Kraye, Daniel Heinsius and the Author of De mundo, in The Uses of Greek and Latin: Historical Essays, ed. A.C. Dionisotti, Anthony Grafton, and Kraye (London: Warburg Institute, 1988), ; Kraye, Aristotle s God and the Authenticity of De mundo: An Early Modern Controversy, Journal of the History of Philosophy 28 (1990): ; Hiro Hirai, Le concept de semence dans les théories de la matière à la Renaissance: de Marsile Ficin à Pierre Gassendi (Turnhout: Brepols, 2005), ; Hirai, Medical Humanism and Natural Philosophy: Renaissance Debates on Matter, Life, and the Soul (Leiden: Brill, 2011), 46 79; Kraye, Disputes over the Authorship of De mundo between Humanism and Altertumswissenschaft, in Thom, Cosmic Order, Vorstius, Tractatus de deo, 234: Habet infinitam potentiam. Ergo et essentiam. 26 Vorstius, Tractatus de deo, 238: Potentia dei, etsi respectu nostri, et rerum possibilium, recte immensa dicitur, non tamen prorsus infinita est: quia non extenditur ad impossibilia: immo in ipso deo consistit intra naturales dei qualitates. Ergo nec essentia infinita est: quia ut infinita potentia requirit essentiam infinitam, ita etiam finita finitam. 55

10 Julius Caesar Scaliger, Exotericae exercitationes Vorstius, Tractatus de deo, 239: Respondeo, si de crassa et sensibili corporum magnitudine, deque loco mere physico (qualem Aristoteles lib. 4. physicorum descripsit) loquamur, omnino me fateri, haec de deo figurate intelligenda esse. Sed quid vetat, etiam spiritus, imo et deum, suam habere spiritualem magnitudinem; non sensilem quidem, sed aliquo tamen modo intelligibilem? Quid item vetat, nos per locum, scilicet in genere et metaphysice consideratum, non superficiem ambientis alicujus corporis; sed vacuam quamlibet regionem, seu quodvis inane spacium cujusvis rei vere subsistentis, accipere? Aristoteli Platonem et alios hac in parte opponimus: praesertim quum illius definitio loci multis modis visiosa sit: ut quae non omnibus quidem physicis locis recte accommodari possit: sicut a doctissimo Scaligero, et aliis Christianis philosophis, non semel hactenus ostensum est. Vide etiam Taurellum de rerum aeternitate, praesertim pag. 46, et 64, et 71, et 88, et 126 et d. 28 Julius Caesar Scaliger, Exotericae exercitationes (Paris: Michel Vascosan, 1557), 5.2, 6v 7r; Kuni Sakamoto, Julius Caesar Scaliger, Renaissance Reformer of Aristotelianism: A Study of His Exotericae Exercitationes (Leiden: Brill, 2016),

11 Minerva, vol Vorstius, Tractatus de deo, 239: Sane de loco, et locali praesentia, quin deo vere et recte attribui possit, minime dubitandum videtur: si modo locus generatim et abstracte consideretur; et localis praesentia, non pro circumscriptiva vel definitiva (ut loquuntur) sed pro repletiva et substantiali, qua scilicet divina substantia, locum suum divinum, modo divino impleat, accipiatur. 57

12 Universae naturae theatrum Vorstius, Tractatus de deo, Vorstius, Tractatus de deo, 240: Et sane mirum videtur esse paradoxon, deum sic omnis quantitatis expertem esse, ut totus substantialiter sit in re qualibet, etiam minima, v.g. in antro scarabei, aut in apice unius pili, etc. Hoc enim maximam et amplissimam dei essentiam esset in angustum cogere, sive ex maximo et immenso deo minimum et pusillum efficere. 32 Vorstius, Tractatus de deo, Vorstius, Tractatus de deo, 242: Virtute quidem et operatione per omnes corporis partes anima diffusa est: sed essentia ejus uno aliquo certo loco (puta vel corde, vel cerebro) continetur. 34 Jean Bodin, Universae naturae theatrum (Lyon: Jacques Roussin, 1596), IV, ; Ann Blair, The Theater of Nature: Jean Bodin and Renaissance Science (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1997),

13 Minerva, vol. 1 Martin Becanus, Tractatus de deo et attributis divinis attributa ens 35 Martin Becanus, Tractatus de deo et attributis divinis (Mainz: Johannes Albinus, 1611), 36: ergo substantia dei secundum Vorstium partes habet, et divisibilis est. At, quae illae partes sunt? Hactenus inauditum est ; 37: Novum novi haeretici evangelium. 36 Becanus, Tractatus de deo et attributis divinis, 35: Nam si deus secundum substantiam suam, ut ipse ait, non est alibi, quam in coelo; plane sequitur, Christum, cum in terris versaretur, non fuisse verum deum secundum substantiam

14 38 unitas veritas bonitas existentia localitas durabilitas Gorlaeus, Exercitationes, 2.4, 52: Quum enim ens sit commune et deo et creaturis, nihil in suo conceptu includere potest, quod non competat et illi et his. Quare non est in eo haec attributorum distinctio; quia et haec attributa deo sunt communia, in quo nulla datur distinctio. 39 Gorlaeus, Exercitationes, 2.4, Gorlaeus, Exercitationes, 2.4, Gorlaeus, Exercitationes, 2.4, 57: Sed durabilitas et localitas sunt affectiones inseparabiles, quae enti per se competunt. 42 Gorlaeus, Exercitationes, 2.4, 58: Ascribimus et unicuique suam locationem, etiam ipsi deo, sed infinito hinc infinitam. Quum enim ille sit ubique, necesse est, ut sit in omni loco. Quod est in omni loco, necesse est, ut sit in loco. Nam illi sibi ipsis contradicunt, qui ajunt deum esse ubique et nullibi. Est enim ubique, qui in omni ubi, nullibi qui in nullo ubi. 60

15 Minerva, vol. 1 A B A res intelligens Gorlaeus, Exercitationes, 10.2, Gorlaeus, Exercitationes, 10.2, 214: Dicam quod res est, locus non est aliquid reale, sed purum putum nihil. 45 Gorlaeus, Exercitationes, 10.2, 215. Gorlaeus, Exercitationes, 5.2, 92 95; Robert Pasnau, Metaphysical Themes, (Oxford: Oxford University Press, 2011),

16 Gorlaeus, Exercitationes, 10.2, 215: Verum ante conditum mundum erat putum nihil. Non enim aliud ens, quam unus solus deus. Et hoc inane spatium est infinitum, locatum, longum et profundum, sine terminis. In eo positus est mundus. 47 Gorlaeus, Exercitationes, 10.2, Gorlaeus, Exercitationes, 10.2, 216: Datur hoc spatium actu vacuum extra hunc mundum, in eo an detur, nescio: spatium tamen datur. Cedente enim corpore corpori vacuum fit, ut impleatur. Quodsi aliorum corporum ingressus prohiberetur, fieret actu vacuum. 49 Scaliger, Exercitationes, 5.2, 7v: Est enim vacuum, spatium, in quo est corpus. Cuius natura per se talis est, ut cedente corpore corpori, fiat vacuum, ut impleatur. 50 Gorlaeus, Idea physicae (Utrecht: Johannes Waesberg, 1651),

17 Minerva, vol Scaliger, Exercitationes, 5.1, 6v; Sakamoto, Scaliger,

白山哲学52_坂本.indd

白山哲学52_坂本.indd 65 一はじめにデカルトに知られざる神新哲学とアレオパゴス説教坂本邦暢 66 (1) natural theology (2) omnipresence Karl Barth, 1886 1968 (3) 67 二神の存在証明と二元論デカルト (4) (5) 三聖霊を冒涜するデカルトヴォエティウス Gisbertus Voetius, 68 1589 1676 De atheismo (6)