Transcription

1 Зн Хойт Азийн залуучудын байгаль орчины симпозиом 2005 东北亚地区青少年环境研讨会 2005 동북아시아청소년심포지움 Международный детский симпозиум по проблемам экологии региона Северо-Восточной Азии СэдэвЭргэлт нийгимийн байгулулт 2005 оны 8 сарын 2122 Хятад улсын Лиао Нин Мужийн Мгдэн Хот Зохион байгуулагчяпон Тояма Аймаг, Япон Тэнгийсийн Тойроны Байгаль Орчины Хавсралын Тв ХятаддХятад Улсын Лиао Нин Мужийн Байгаль Орчины Хамгаалалтын Товчоо Дэмжигч Орон Нутгийн Засг Захиргааны Олон Улсын Харилцааны Нийгэмлэг ШиоО Дурсгалын Фонд

2

3 Зн Хойт Азийн залуучудын байгаль орчины симпозиом 2005 Программ 8-р сарын 20-ны др Хагас сайн др Орйн Лиао Нин Ии Зочид Буудалхоноглох ба хуралын газароролцогч цугларах 18:3019:30 Орйн хоол 19:4520:00 Уулзалт (Оролцогч болон хэрэг эрхлэх товчоо) Ажилы холбоо барих солилцох, илтгэлийн файлаа гардуулах 8-р сарын 21-ны др бтэн сайн др 7:00 8:30 глний хоол 8:50 9:00 Бртгэх 9:00 9:10 Хурал эхлэх мэндчилгээ Лиао Нин МужБайгаль Орчины Хамгаалалтын Товчоо Д товчоон дарга Тояма АймагАмьдрал Байгаль Орчины Хэлтэсийн Байгаль Орчины трийн бодолгийн тасаг Хори тасгийн дарга 9:10 9:15 дрийн цагийн хуваарь, орчуулах системийн тухай тайлбурлал 9:2010:20 йл ажиллагааны илтгэл Хаягдал бохийн байгаль орчинд злэх хнлийг гй болгохын т ллиао Нин Муж 7 Сургууль болон орон нутаг хамтран хэрэгз лэх экологийн ажиллагааг Тояма Аймаг 11 Нэн сайхан маргаажийн т лшандн Муж 15 Монглийн байгадь орчины одоох байдал болог тулгамдсан асуудлуудсэлэнгэ Аймаг 16 Цагаан хогийгболовсруулахлиао Нин Муж 18 10:2010:30 Завсарлага 10:3011:20 йл ажиллагааны илтгэл Байгаль орчины хамгаалалтад зориулсон бидэний чармайлтчнчионнамдо 23 Хатуу хог хаягдалын зохичулах бтээлч санаажиан С Муж 25 Амьдралын хогийн дахин ашиглалт болон бага сургуулийн сурагчидад зориосон гэгэрэлийн бодит ажиллагаа (Приморский Край) 30 Би бол байгаль орчины хамгаалалтын ххэнлиао Нин Муж 33 11:2012:00 12:0013:30 Асуулт хариулт дийн хоол 13:3014:30 йл ажиллагааны илтгэл Хогмйг ялган цуглуулаж баялаг болглх йл ажилдагаа (Тояма Аймаг) 39 Электрон хогийн хнл ба тний хураан цуглуулахвр Монголын рт засах орон 40 Эргэлт маярийн нийгиймийг байгуулахын тлх йл ажилдагааны жишээchungcheongnamdo 43 Их байгалийн сувдунсан навчийн тухай судлагаалиао Нин Муж 45

4 Багачуудын байгалчийн рт дэх хаягдлыг дахин ашиглахйл ажиллагааприморский Край52 14:3015:00 15:0015:10 Асуулт хариулт Завсарлага 15:1016:40 Байгаль орчины хэчээлхогийн зохичулалд юу чухал бэ? Одоо хийж дийлэх нь юу вэ? 54 Тояма Аймагаас Байгуулсан Их СургуульTATEDA, Masafumiдэд профессор 16:4016:50 Завсарлага 16:5017:30 Хамтын хээрийн байгаль орчины хамгалалтын ажиллагаа : Амьдралын хогийг борлоо болгох Тояма Аймагаас Байгуулсан Их СургуульTATEDA, Masafumiдэд профессор 17:3018:30 18:3020:00 Орйн хоол Солилцох дэшлэг 8-р сарын 22-ны др нэг дэх др 7:008:30 глний хоол 9:0010:30 Байгаль орчины хэчээлхог хаягдалын хэмжилт болон тооцоо 91 Бээжин хотын Шичэн тгргийн залуу багачуулын шинжлэн ухаан техникмжргэжилийн музей ZHOU Youhong эрхэлэгч 10:3010:40 Завсарлага 10:4011:00 Байгаль орчины хамгаалалтын товхимолын бэлэглх ба чаашдын йл ажиллагааны тухай 11:0011:15 Симпозиомын тунхагын сонголт 97 11:1511:20 Хурал хаах 11:20 Холбоо барих 12:0013:00 13:0017:00 17:3018:30 дийн хоол Тойрон зэх Мгдэн Хааны Ордоны Музей бусад Орйн хоол 8-р сарын 23-ны др хоёр дахь др 7:008:30 глний хоол глний хоолны дараа тус тустаан тарах Илтгэлээс гаданы йл ажиллагааны материал Манай гэрээ хамгаалъя! Приморский Край 98 Байгалийн хамгаалалтын йл ажилдагаа ба хогийг зохистой зохичуулах болон дахин ашиглах ньприморский Край Амьдралын хогийн зохицуулал (Приморский Край) Аж йлдвэрийн ажиллагаас болж эвдэгдсэн газар ороны дахин ашиглалат (Иркутск) 104 -н доторх тоо бол материалын нрийг илтгэнэ 2

5

6

7

8

9 Сургууль болон орон нутаг хамтран хэрэгзлэх экологийн ажиллагааг Засаг захиргааны нэр ЯпонJAPAN Тояма Аймаг Toyama pref Илтгэл хийгч Тояма Хотоос Байгуулсан Хокб Дунд Сургууль йл ажиллагааны нэр Эцэг эхтэйгээн баялаг цуглуулах йл ажиллагааны хугцаа 2005 оны 7 сарын 18нэг дэх дрдалайн др йл ажиллагааны газар Сургуулийн тойрог йл ажиллаганд оролцосон хний тоо бараг 1,000 нэрссурагч 570 нэрс, гэрийн ахмад бараг 400 нэрс, багш 30 нэрс йл ажиллагаа эхэлсэн шалтгаан Хокб Дунд Сургуулдбх 604 нэрс, сурагчидын эвлэлээр гол болгож,сургуулийн доторхи цэвэрлэх ажиллагаа гараг брболонорон нутгийн цэвэрлэх ажиллагаа жилд удаа, Коши Оюуны Хомсдогтой Ххдийн Сургуултай харилцахжилд 5 удаазэрэг сайн дураар хийх йл ажиллагаа хийж, оролцох сурагч нэмэгдэж байна. Хагас жилийн мн, Сурагчидын Эвлэл болон Найз Хгжлэх Эвлэлгэрийн ахмад хамтран, орон нутгийн том хн болон сурагчидын харилцаа, аав ээж болон ххдийн харилцаатай хамаатай ажиллагаа хийж зье гэж бодож,эцэг эхтэйгээн баялаг цуглуулах йл ажиллагийг тлвлсн байна. Илтгэлийн товч агуулга (1)Тус сургуулийн сурагчидын байгаль орчины ухамсарын тухай шинжлэл 2001 онд, Хокб Дунд Сургууль нь байршидаг Охирота оронд,тояма Хотын экологийн жижиг хотгэдэг пластик болон хоосон лааз зэргийг дахин ашиглах йлдвэр байгуулагдсан байна. Энэ дохмолоор, оршин суугчид болон хотын тамгийн газар, йлдвэр, сургууль зэрэг хамтран ажилаж, бх орон нутгаараабайгаль орчинд тааламжтай эх нутагаа байгуулах ажиллагаа хийхээр болсон байна. Тус сургуульд ч ноднин жилээс, бага дунд сургуулийн сурагчид хийж дийлэх экологийн ажиллагааны тухай, р хийж байх эсийг асууж, байгаль орчины асуудалд хандах сонирхолыг дээшллхийг зориж байна. Усыг бохирдуулахгй аргаын дотор, Шд угаах, нр угаах, толгой угаах, бие угаах ед, усаа зогсгохгй дандаа гаргаз байхгй югэдэг асуултад, хгас шахам хн, усыг арвилан хэрэглэж байна гэж хариолсан байна. Угааж урссан шампунь, ууз лдээсэн умдаа зэрэг нь, гол болон далайг бохирдуулдаг юм. Бохирдсан далай болон голын загас амьдраж болох хэмжээ болгохд, маш арвин ус хэрэгтэй юм. Бид, усны хнд чухал ач холбогдолийг сэтгэж, др тутамын амьдралаа хувиргах чухалтай гэж бодож байна. Амьдралын дундахь энергидотор, Телевизийг урт цаг зэж, Телевиз тоглоомыг урт цаг наадаж байхгй юугэдэг асуултд, Телевизээ дандаа нээлттэй байлгаж, Телевиз тоглоомд тшиглэж, цахилгааныг цлж байх хн маш олон байх шиг санагдана.

10 Амьдрал болон хогын, Лааз, лонх, гялгар лонх, сний цаасан саваа угаж, дахин ашиглаж байна уугэдэг асуултд, яршигтай гэж бодсон ухамсараас буюу, р хийх биш харин аав ээжээрээ хийлгэх хн олон байх шиг. Юмийг хайрлахгй бол, хог их нэмэгднээ. Яасан ч гарах хог нь аргаагй болов ч, аль болхоор хог гаргахгй, гарчихсан хогоо сайтар ялгаж, дахин ашиглах нь маш чухал гэж бодно. сайн чадав дунд эс чадав 0% 20% 40% 60% 80% 100% Шд угаах, нр угаах, толгой угаах, бие угахаад, усаа зогсоогй гаргаз байхгй ю? Телевизийг урт цаг зэж, Телевизтоглоомыг урт цаг наадаж байхгй юу? Лааз, лонх, гялгар лонх, сний цаасан саваа угаж дахин ашиглаж байна уу? (2) Эцэг эхтэйгээн баялаг цуглуулах Эцэг эх болон ххдийн хурал2сар,5сар,6сар Сурагчидын эвлэлийн захирах хэлтэссурагчидын тллгч болон Найз Хгжлэх Эвлэлийн захирах хэлтэсгэрийн ахмадын тллгчнь цугларж,эцэг эхтэйгээн баялаг цуглуулах ажиллагааны зорилго ба цуглуулах аргийн тухай ярилцав. Цэвэрлэх ажиллагаагараг брийн 5дх др нгрсн жил 25 удаа хийж, 2,800 нэрс оролцож, энэ жил 4 сараас 7сар болтол 15 удаа хийж, бараг 1,800 нэрс оролцсон байна. Цэвэрлэх ажиллагаа6 сарын14 Эл сургуулийн тойрогд, хог арвин байх газрыг шинжилэж, цуглуулсан хогийн талвих газар ба зохицуулах аргийн тухай тойргийн дарагтай ярилцсан байна. Заавар цаас болон зурагт зарлал7 сарын 4 Сургуулийн тойрогоо 4 хувааж, баялаг цуглуулах цаг ба цуглуулах газрийг мэдлэж, эл тойрогд, хн бр дундажаар1020 Заавар цаас тгээж, хоршихыг хсэн найдав. Эцэг эхтэйгээн баялаг цуглуулах7 сарын 18Далайн др Сонин 32 тонн, сэтгл 18 тонн, цаасан хайрцаг 5 тонн, нийт 55 тонн баялаг цуглуулсан Байна.

11 чадав жуухан эс чадав 0% 20% 40% 60% 80% 100% йл ажиллагаар дамжиж, аав ээж ххдийн холбоог гнзгийрлсэн? Газар нутгийн хмстэй харилцаж чадав уу? Газар нутгийн байгаль орчиноо сайжруулах тухай болож зэв?

12 Та нар дэлхийн Бмбрцг энхийрэлэж байа уу Ерс хийж байх газрыг сонгоорой. Шд угаах, нр угаахдаа усаа зогсоогй Толгой угаах, бие угаахдаа, усаа зогсоогй С, умдаа, шл лдээж орхихгй Саван,шингэн саванг ил хэрэлэхгй гаргахгй гаргахгй Хэрэгтэй тасагт л гэрэл асаана Телевизийг урт цаг зэхгй Телевиз тоглоомыг Угаалын рд гэр блээрээ Хрггчийг урт цаг хэрэглэхгй урт цаг наадахгй ргэлжилэн орно Хрггчийн дулааны хэмжээг 28 градуст талвина Хргрийн хаалгийг нээж хаах удааг багасгана Хогоо хогийн хайрцат хаянаа гэрт ч гадаа ч Харандаа, баллуур, тэмтэглэлийн дэвтэрээ барталаа хэрэглнээ Лааз, лонх, гялгар лонх, Тогтсон др, баялаг цуглуулах ажилыг хавсран Хоолоо лдэхгй сний цаасан гл хог хаянаа хийнээсургуулийн саваан угааж дахин ашиглахд дахин ашиглаж байна авч очино

13 Нэн сайхан маргаажийн тл Засаг захиргааны нэр Шандн Мужийн Байгаль Орчины Хамгаалалтын Товчоо Илтгэл хийгчхарьяалагдах нэр ЛиэЖи Нан хотын 5-р дунд сургууль йл ажиллагааны нэр Нэн сайхан маргаажийн тл йл ажиллагааны хугцаа 2004 онысарынний др йл ажиллагааны газар Жи Нан хоты Чен Чэн Талбай йл ажиллагаанд оролцсон хний тоо нэрс йл ажиллагаа эхэлсэн шалтгаан Одоо, байгаль орчины асуудал нь улам хэц болж, байгаль орчины хамгаалалтын сэдэв нь дрс др хмсийн анхаралыг татаж байна. Энэх байдалд, ангийн багжаас Нэн сайхан маргаажийн тлгэдэг сэдэвээр байгаль орчины хамгаалалтын тухай гэрийн даалгавар гвбид 5 хний блэг звдлчж, Чен Чэн Талбайд хог тж, байгаль орчины хамгаалалтын чухал чанарыг ухуулхаар болов. онысарынний дрийн цагт, бид амалсан ёсоор Чен Чэн Талбайд цугларав. Тэр дрийн Чен Чэн Талбайд, нийниймийн халамжийн сугалаа худалдаж байгаа газарын тойронд, хмсийн хаясан хэрэгй болсон талон арвин сарнин, цэвэрлэгч маш яаруу хог цуглуулаж байлаа. Бид, цэвэрлэгчээс хогийн уут авч, хамтаар цэвэрлэх ажил хийв. Бас, яавал байгаль орчиноо хамгаалаж чадан, юунд байгаль орчины хамгаалалт нь чухал гэдэгийн тухай сурвалжлага хийж, арвин зуруг авалаа. 3 цагийн цэвэрлэх ажил хийсэний днд, бид 2 том уут хог цуглуулаж, том хнтэй байгаль орчины хамгаалалтын тухай ярилцаж, мн, маш олон мэдээлэл цуглуулав. Бид энэ удааны йл ажиллагаагаа ангидаа илтгэл хийж, ангийн сурагчидтайгаа янз брийн саналаа солилцов. Сайхан байгали орчиноо хамгаалахад, бгдээрээ чармайх хэрэгтэй гэж, бгдийн санал нийлсэн байна. Эл улсын залуучуд хамтран, нэн сайхан маргаашийн тл чармайжгаая. Илтгэлийн гол санаа Нэн сайхан маргаашийн тл, бгдээрээ хамтаар чармайх чухалтай.

14 Монглийн байгадь орчины одоох байдал болог тулгамдсан асуудлууд Засаг захиргааны нэр Монгол, Сэлэнгэ Аймаг Илтгэл хийгчхарьяалагдах нэр А.Уянга Илтгэлийн товч агуулга Одоо, байгаль орчины хамгаалалтын асуудал нь дэлхий хамгийн чухал сэдэв болоод байна. Хн трлхтн нь эдийн засаг, нийгэм, шинжилэх ухаан техник мэргэжилийн талаар хгжиж ирсэн боловч, тнээс болж агаар мандалд их хэмжээний хлэмжийн хий гарч, озоны давхаргийг эвдэн, олон тооны амьтан ургамалыг мхж, мн чцэнгэг ус нь хорогдожих ган ба цлжил сж, хортой химийн бодис ба зйл брийн хаягдалаас болж бохирдож, бас шинэ вчн сж, гай гамшигийн тоо ч нэмэгдэж байна. Энэ мэтээр хн трлхтний нийгэм ба шинжлэх ухааны хгжилт нь, бидэний амьдралд муун лзлж байна. Монголын байгаль орчины одоогийн байдал Эртэнээс аваад биднийвг дээдэс байгаль болон тний хишиг буянийг нандигнан, байгаль орчины хамгаалалтд ч чармайж ирсэн байна. Монгол хн гол мрний бохирдол, хрсийн эвдрэл, ойн сангийн сйтгэлийг уучлаж болшгй ажиллаагаа гэж бодож байсан боловч, одоо энэх зан заншил нь хаягдаж байна. Слийн 100жилийн хугцаанд, байгалийн баялагын хэрэглэлтийн нэмэгдэж, заримдаа хэрэглэх хэжээ нь маш тргэн байж, тэр нь байгалийн боломжийг давж байна. Жил бр байгалийн баялагын хэмжээ нь хорогдож, байгаль орчины тэнцвэр нь эвдэгдэх хандлага байна. Манай улсын том хот ба хн амын нягтрал нь ндр газар оронд, байгаль орчины бохирдол нь маш срхий байна. Жишээлбэл, Монголын нийслэл Улаанбаатарын байгаль орчины одоогийн байдал доорх мэт байна. Одоо, Улаанбаатартгалын цахилгаан станц байж, тэндээс 200 шахам трлийн бохирдол бодис гарч байна. Нийслэлд 50 мянган машин байж, 92 мянган айл нь дулааны хангалтд 300 мянган тонн модын нрс, рр хэлбэл жилд 400 мянган тонн модыг хэрэглэж байна. Нрсийн тоос ба нрсийн утааны шалтгаан болох уурын тогоогоос, 250 илзйлийн бохирдолын бодис нь агаар мандалд орч, жилд 400 мянган тонн модын нрс хэрэглэж байна. Энэх байдал нь агаар мандалын бохирдолын шалтгаан болж, нэнч хмсийн эрл мэндэд муу нл злж байна. Хаягдал ба хортой бодисыг хууль бусаар хаях, бузар газар доорх гэр, уул болж байгаа хог, хн ба амьтан ургамалд зохисгй орчиныг бий болгж байна. Билчээр болон малын тоо толгойн тэнцвэр нь эвдэдэж байх учираас, зарим оронд хрсийн

15 элэгдэл эвдрэлэ болон цлжилт нь нэмэглэж байна. Цлжилтс болж Монголын нутаг дэвисгэрийн 42.5 хувь нь хэрэглэж болхгй болж, амьтан ургамалын оршин амьдраз хэвчээ нь давчуу болсоноос, мххаюулд тулгарч байна. Слийнжилд, хрсийн тухай захиргаа муугаас болж, тариан газарын чнар муутаж, хч нь доошлаж байна. Мн ч байгаль орчины хувиралт ба хний ажиллагаагаас болж байгалийн ургамийн трл ч багасж байна. Судалгаанаас зэхэд, слийн100 жилд байгаль орчин, уур амьсгалын байдал, хний ажиллагаагаас болж мнд Монгол ороны ойн зааг шугам нь хойшоо шилжиж, ой сангийн 40 хувийн талбайд хэрэглэгдэж байгаа ой мод огтлох хууль нь улсын стандарт тохирхгй байна. Ойн сангийн 1/4 нэгэнтээ хний ажиллагаа, ой хээрийн тймэрээс болж сйтгэгдсэн байна. Дэлхийн дахины дулааралтаас болж, 4 жилд дараалан бх улсын нутаг дэвсгээрийн бараг 50 хувь нь гандаж, слийн 3 жилд тэжээл хрэлцэхгйгээс болж хэдэн арван сая мал хэж улсын эдийн засагт их хохирол авчирсан байна. Дэлхийн дахины дулааралтаас болж уур амьсгалыг рчл гдэж, х рс шороо хатна. Цлжилээс болж, гол мрн, нуурын тоо багасж, хрсын хч муутаж, элэгдэл эвдрэл нь хэч болно. Цэвэр ус ч хорогдож, тний днд байгаль орчины муу газараас байгаль орчины одоох байдал нь тогтвортой газарт шилжих хн ам нэмэгднэ.

16

17

18

19

20

21 Байгаль орчины хамгаалалтад зориулсон бидэний чармайлт Засаг захиргааны нэр мнд Солонгосын Чнчионнамдо Илтгэл хийгчхарьяалагдах нэр И Дахе (Гонгжо охидын дунд сургууль) йл ажиллагааны нэр Байгаль орчины хамгаалалтад зориулсон бидэний чармайлт йл ажиллагааны хугцаа 2005 оны 3 сарын 1 йл ажиллагааны газар Чнчионнамдо Гонгжо Хотын Гонгжо охидын дунд сургууль йл ажиллагаанд оролцсон хний тооцэнхэр ойгоо хамгаалах хмсийн эвлэл18 нэрс йл ажиллагаа эхэлсэн шалтгаан 2004 оноос, Уулын Ойн Танхимын засаг захиргааны дэмжлэг болон компанийн эдийн засагийн тусламжийг хртэж, Юханкинбарий компани сугруулаа ойзуулах йл ажиллагаагаа эхэлсэн байна. Сургуулийн ойгоо сайн хамгаалахд, амьдралын хог нь харшил гэж бодож, сургуулийн ойн байгаль орчиноо хамгаалах йл ажиллагааг эхэлсэн байна. Илтгэлийн товч агуулга Баруун Европын агарын бохиртол нь Дорнод Европыг нлж, Хятадын цлжилт нь Солонгос Хойгийн элсэн шуурганы шалтгаан болж байна. Иймээс, байгаль орчины асуудал нь нэг хэсэг газар ороны сэдэв биш, бх дэлхийн бмбрцгийн асуудал юм. Тнийг шидвэрлэхд, юуны тэргнд, бидэний рийн биеээсээ хийж эхлэх хэрэгтэй гэж бодж байна.тиймээс, маний сургуульд хэрэгзлсэн хэдэн жишээ татаж танилцуулъя. (1) Байгаль орчины хамгаалатын боловсрол Байгаль орчины зарлалын самбар: Эл ангид байгаль орчины зарлалын самбар зохиож, байгаль орчины тухай эл зйлийн мэдээг танилцуулан, байгаль орчины хамгаалатын ухамсараа дээшллжээ. Байгаль орчины айл гэрийн захиаг илгээх: тр зуурын айл гэрийн захиаг илгээж, хогийн гаралтын тохируулга ба ялган цуглуулах, хаягдалын дахин ашиглах арга зэрэгийг мэдлж, ххддтэй хамтаар байгаль орчины хамгаалалтын йл ажиллагаанд оролцохыг уриалсан байна. Байгаль орчины тухай хичээл ба урлгийн бтээлээ дэлгээн злэхзэсгэлэн энээх : байгаль орчиноор сэдэв болгсон хичээл, байгаль орчины сонины хэвлэл, хаягдалыг дахин ашиглах аргийг жаах хичээл орж, мн, явагдуулж байгаа жишээг сургуулийн найр дээр дэлгэн злэхээр дамжин, байгаль орчины хамгаалалтын ухамсараа олом дээшлсэн байна. (2) Хогийг ялган цуглуулах Энгийн хог, хоосон лонхын трл, хоосон лааз, цаасын трл зэрэгийг ялган хураан цуглуулахаар хайрцаг байрлуулжээ. мн эдгээр хураан цуглуулсан хогоор жорлонгийн цаас сольж, сургуулийн жорлонд хэрэгэхээр дамжин, хогийг ялган цуглуулахын р ашиг ба баялагийн чухал чанарыг ойлгоох болсон байна. (3) Сургуулийн дрэмт хувцас ба тамирьн хувцасаа доод ангийн сурагчидэд гх Тгс х сурагч нь, сургуулийн дрэмт хувцас ба тамирьн хувцасаа доод ангийн сурагчд гхр дамжин, баялагийг арвилхаар барахгй дээд анги блолн доод ангийн сурагчидын халуун дотно нхрлл бий болсн байна.

22 (4) Члт зах Оншиж дууссан ном, лавлалтын материал, хувцас, чимэглэл зэрэгээ сургуулийн тамирьн талбайд авч ирэн, члт зах нээж, олсон ашиг орлогоо бгдийг нийниймийн халамжийн байгууламжад ргл болглв. Энэ нь, баялагийг арвилсанаар барахгй, хнийг туслж чадах нэг сумаар хоёр туулай буудах сайхан йл ажиллагаа байна. (5) айгаль орчины хамгаалалтын тл нийгиймд хувь нэмэрээ злэх йл ажиллагаанд ороцох. Сургуулийнорчин тойроны цэвэрлэл : сар бр 2 удаа,эл ангийн жижр нь сургуулийн орчин тойроны хогийг цуглуулах нийгиймд хувь нэмэрээ злэх йл ажиллагаа явуулсан байна. Кмгангсан уулын цэвэрлэх йл ажиллагаа : Гонгжо далайн цэрэгийн хийж байгаа Кмгангсан уулын цэвэрлэх йл ажиллагаанд оролцов.сургуульд сурсан байгаль орчины мэдэлгээ хэрэглэх сайн тохиол байлаа. Бас, йл ажиллагаанд оролцсноос усын бохирдол ба хуйль босоор хог хаяж байгаа байдалыг мэдэж, амьдраоаа дахин харах сайн тохиол ч байлаа. (6) Амьдралын хогийг багасгах болн дахин ашиглах Сургуулийн дийн хоолноос гарах хогийг аль болхоор багасгаж, тэгсэн ч гарсан хогийг сургуулийн тарианд бордоо болгон хийв. Бас, хоол хийхд гарсан тосыг бохирдол болхгй сван хийжээ. (7) Сургуулийн ойзуулал рийн модоо нэг сонгж, сургуулийн доторх ойг хмжлэх, тнийг шинжиж, дрийн тэмтэлэл бичих, сургуулийн хрээнд байх мод ба цэцэгийн нэрийг таах асуулт хариултын тэмцээн, ногооны талбай ба цэцэгийн тайз барих ажиллагаа зэрэг зйл брийн ажилаар дамжиж, байгаль орчины хамгаалалтын ухамсар ба байгалаа хайрлах сэтгэлийг гэгэрлэв. Орчимын жил, бидэны тулгарж байгаа байгаль орчины асуудал нь, бид бдээрээ санаа талвихгй бол болохгй хэмжээнд хртэл хнд хэц байна. Тэгээд, энэх байгаль орчины асуудалыг шидбрлэхэд хэдэн хн эсэл хэдэн улс нь хариуцалга хлээхээр шийдвэрлэгдэхг й юм. Иймээс, байгаль орчины тухай зв мэдэлгээг бх дэлхийн хмст мэдлэх нь маш хнд ач холбогдолтой гэж бодож байна. Бидэний сургуульд, байгаль орчины асуудалын тухай суралцаж, хогийг багасгаж тэгсэн ч гарах хогийгдахин ашиглах амьдралын дадгалыг хмжиллхэр зйлийн ажиллагааг хийж байна. Эдгээр ажиллагаа нь звхн сургууль биш харин айл гэр ба орон нутгийн нийгийм ч хамтаар хийх хэрэгтэй байна. Басаав ээж болон орон нутгийн нийгиймдхбайгаль орчины хамгаалалтын ндр ухамсар ба чармайлг нь, сургуульдх байгаль орчины суралцалгатай зохицх ед, тний р ашиг нь олом ндр байж, байгаль орчины асуудалд хандах бидэний жаахан чармайлг нь удахгй бх дэлхийн ббрцгийн байгаль орчины асуудалыг намжаах явдал ч болно. йл ажиллалгааны дн ЭхлэхтээЦэнхэр ойгоо хамгаалах хмсийн эвлэл18 хнээр гол болглж хийсэн ажиллагаа нь, аажмаар бх сургуульд дэлгэрч, сайхан сургуулийн ойгоо хамгаалах зэрэг зйийн байгаль орчины хамгаалалтын ажиллагааг рийн ухамсараасаа хийх болов.

23

24

25

26

27

28 Амьдралын хогийн дахин ашиглалт болон бага сургуулийн сурагчидад зориосон гэгэрэлийн бодит ажиллагаа Засаг захиргааны нэр Приморский Край Илтгэл хийгчхарьяалагдах нэр Минченко Ксения Сергеевна, Пожарского орон, Лучегорск тосгон 4-нэгтэсэн боловсролын сургуулийн 7-р ангийн сурагч, сурагчдын кулбробинзоны йл ажиллагааны нэр Хатуу биет амьдралын хогийг ялган зохицуулахзай,хуучин цаас, дахин ашиглах, бага сургуулийн сурагчидад зориосон амьдралын хогийн тухай гэгэрэлийн хичээл болон бодит ажиллагаа йл ажиллагааны хугцаа 2003 оны 9 сар2004 оны 7 сар йл ажиллагааны газар Лучегорск йл ажиллагаанд оролцсон хний тоо 28 нэрс1114 настай йл ажиллагаа эхэлсэн шалтгаан Лучегорск тосгондх хатуу биет амьдралын хогоос болсон бохирдол, оршин суугчидын байгаль орчины асуудалын тухай мэдлэг дутагдаж байгаа байгдал зэрэг. Илтгэлийн товч агуулга Лучегорск тосгоны оршин суугчидад авч хэлвэл хогийн асуудал нь хамгийн чухал сэвэв юм. Одоо, тосгоны хн ам нь 300 мянга байж, оршин суугчидад бруниар утаагэдэг гийн утгийг ойлгж, бас тогтоосон хугцаанд дадлага хийж байна. Тэр нь, даруй тосгоны хог зохицуулах газарын хамгийн энгийн зохицуулах арга нь хогийг шатааж байгаа очирт байна. Хогийг шатаах ед, агар мандалд, хн ба байгальд хортой бодисыг гарган, мн ч, хог зохицуулах газараас бохирдол бодис нь хрс болон газар доорх усанд урсан орно. Амьдралын хогтой хамтаар зай зэрэгийн мнгн усыг агуулах хортой хог ч хог зохицуулах газарт хргэгдэн ирч байна. Бас, тосгоноос байгууласан номын сан ба сургуулийн номын сангаас жил бр хэдэн тонн хуучин ном хргэгдэн ирж шатаагдаж байна. Энэх байдалаас, сурагчдын кулбробинзонынь Лучегорск тосгоны байгаль орчины хамгаалалтын йл ажиллагаагаа 2003 оноос хэрэгзлсжн байна. Юуны мн, оршин суугчийн байгаль орчины асуудалын тухай мэдлэгийг дээшллж, амьдралын хогоос болсон бохирдолын асуудалыг шийдвэрлэхд идэвхитэй оролцхоор уххулаж, онцгойлон залуучуудын оролцохыг уриалан дуудахаар тлвллг хийв. Нэгдгээр алхамд,айл гэрийн йлдвэргэдэг йл ажиллагаагаа хэрэгзлсэн байна. Тний зорилго нь, бага сургуулийн сурагчидад гэртээ хуучин цаасны дахин ашиглах аргийг жаах явдал болоно.багачуудынэкологист нар, хуучин дэвтэр,сэтгл,сонин зэрэгээс хатуу цаасан хайрцаг хийх айл гэрийн йлдвэр байгуулав. Бас, ххтдэд зориолсон нэвтрлэгнгт шил ын тл хатуу цаасан хайрцаг хийх арга ба тний хэрэглэх аргийг тайлбарлсан видео зураг

29 авсан байна. Энэ видеогий хуулбарыг тус газар ороны бгд сургуульд тгээв. Хоёдугаар алхамд,анхар! хортой хаягдал!гэдэг йл ажиллагаа хийв. Тний зорилгонь, залуучуудыг хогийг зохицуулах тухай сайн дураар хийх ажиллагаанд оролцхоор уриалан дуудах явдал байна. Оршин суугчийн энэх сэдэвт хантах мэдлэгийг магадлахаар, тосгоны иргэнд анкет хийв. Жолоодогч багш болон сурагчидаас тосгондх хогийг зохицуулах асуудалын тухай анкет зохиож, 5-11р ангийн сурагч болон аав ээжд тгэн гв. Оршин суугчийн хогийг зохицуулах асуудалын тухай мэдлэгийг даруй мэдэхээр, шалгалтын днг зурагаар эмхэлэв. Мн ч, NGOПервоцветтай хамтаар, оршин суугчидад мэдээ хангахаартетрапаку нь яавал турах вэ, ххтдэд зориолсон нэвтрлэг нгт шилд Анхархортой хаягдал гэдэгвидео зураг хийж, басхогийг зохицуулах асуудалын тухай радио программийг ч зохиов. Бага сургуулийн сурагч болон дунд сургуулийн сурагчийн тл, гэшн 20 нэрсээс жжиг ч тоглов. Жжигий зорилго нь, ххтдэд амархан ойлгох хэлбэрээр байгаль орчины асуудалын чухал чанарыын тухай тайлбарлаж Тетрапаку ба гялгар лонхын цуглуулах ялгах зохицуулах зв арга зэрэгийг жаах явдал болоно. Сурагчид ба тэдний аав ээжд мэдээ хангахаар хортой бодисын тухай товхимолыг ч зохиов. Тлвллггийн агулгааг тайлбарлах ханийн сонин ба зайн тоог тэмтэглэж бодох онцгой цаасыг зохиож, мн, Бид, сайхан дэлхийн ббрцгд амьдрамаар байна гэх тунхагийг ч бичив. 3 дрийн хугцаанд тосгоны сургуульдзайг хамгаас ил цуглуулсан сурагчгэдэг уралдаа явуулав. Сургуульд хай цуглуулах газар байгуулаж,тэнд гэшн нар зайг х лээн авч, тоог бргэж, тэмтэглэлийн цаасанд тэмтэглэж, трлсэн сурагч, анги, сургуульд дурсгалын юмгв. Энэ йл ажиллалгааг хэрэгзлэхээс мн, Приморский ба Хабаровский ороны зайг дахин ашиглах йлдвэрыг лавлаж талвисан болхор, тус йл ажиллалгаанд цуглуулсан 1086ширхэг зайг Хабаровский ороны дахин ашиглах йлдвэрт хргэв. Мн ч, гэшн нар, газар ороны засагийн захиргааны удирдалгийн доор хэрэгзсэнбид ирээдйд энд амьдранагэдэг йл ажиллалгаад оролцов. ТосгондХогийн мангасба зурагт хуудас зэрэгээр срт жагсаал явуулаж,срт жагсаалын лоозон ньрийн тосгоноо цэвэрлье байлаа. Энэх срт жагсаал болон хогийг зохицуулах асуудал нь олонх оршин суугч ба тосгоны тагийн газарын ажилтаны ангхаралыг татав. йл ажиллалгааны дн 70 ширхэг280 хний ховь анкетыг задлан шинжилэв. Оролцогчийн 80 нь тосгоны амьдралын хогоос болсон бохирдолын асуудалын шийдвэрлэх нь хэрэгчээтэй гэж бодож байгаа б гээд хогоо япгана гэж хариолсан байна. Д н нь Вэб хуудасанд нийтлэв ( TV нэвтрлэгнгт шилийн гэшд сурвалжалсанвидео, LTVПанорамад видео нь нэвтрлэгдсэн байназэгч бараг 6500 хн. Газар ороны сонинпобедаданхар хортой хаягдалны тухай 2 зохиол нь нийтлэгдсэн байнаоншигч бараг 3500 хн.

30 Залуучуудын сониншиповникд ч мэдээлэл хангав. Бас, газар орны радио нэвтрлэгийн товчоод ч программыг нэвтрлсэн байнабараг 4,000 хн. Эдгээр йл ажиллалгаагаар дамжин, оршин суугчид байгаль орчины бохирдолын асуудалын тухай бодолхилах агргаа ховируулахаар мэдээ хангаж, хортой хаямал бодисын нлг багасгахд бх хчээ зориолав. Жжиг Тетрапаку нь яавал турах вэыг 6 удаа тоглоов. Тоглолтд, 8 анги болон ххдийн цэцэрлэг Теремокын блэг оролцов. 230 нэрс ххтд хогийн асуудал, зохицуулах асуудалын тухай мэдээ олж, бас эл айл гэрт ч р хогийг багасгах аргийг сурсан байна. Лучегорск тосгоны сургуульд 50 ширхэг товхимол тгээв. 30 ангийн бараг 750 нэрс сурагчид нь мэдээ олсон байна. йл ажиллагаагаас мн мэдээ гсонс, зай цуглуулах жиллагаанд идэвхитэй оролцсон байна. Зай цуглуулах уралдаанд, 300 ил сурагч оролцож, нийт 1,086 ширхэг зайг цуглуусан байна. Ернхий хндэч 25 kg хортой хаягдал нь энгийн хог хаях газарт хргэгдсэнгй, ххдийн гараар 21,500 хрсийн бохирдол нь аврагдасан байна. Пожарскийн оршин суугчид зориолсонбид, сайхан дэлхийн ббрцгд амьдрамаар байнагжджг тунхагт 149 сурагч гарын сг зурав. Тус йл ажиллалгааны хэрэгзлэлтд, цэцэрлэгийн ххдийг багтааж, 800 нэрс сурагч оролцож, тэд нар хортой хаягдал, хогийг багасгах аргийг сурч, рийн гэртээ байгадь орчины хамгаалалтд оролцох болслн байна. Мн ч, зохион байгуулагч болох сурагчдын кулб Робинзоныын гэшн нарт авч хэлвэл, тус йл ажиллалгаа нь маш сайн торшилгаа болсон байна. Бас, Хабаровский орроны байгаль орчин мнгн усын дахин ашиглах твийн даргатай ярилцасан яриа нь, ирээдэйд, ганч Приморский оронд л биш, бх алс дорнодх мнгн ус агуулах бодисыг дахин ашиглаж дийлнэ гэсэн хсэлийг хртэв.

31

32

33

34

35

36

37 Хогмйг ялган цуглуулаж баялаг болглх йл ажилдагаа ~ Настайчуудад дугуйтай сандаль хргъеыг амн дохио болгож~ Засаг захирганы нэр Оябе Хот Илтгэл хийгчхарьяалагдах нэрморикава Шиори, ено Хиро, Огава АякаОябе Хотоос байгуулсан Цзава думд сургуулийн сурагчидын эвлэл йл ажилдагаа ны нэр Сайн дураар хийх з л л нь хийж байх хнгн цагаан лаазыг цуглуулаж олсон ашиг оролгоор дугуйтай сандаль худалдан авах йл ажиллагаа нээс бусад Оябе Хот нь хийж байх хогийг ялгахсурагчидын хоолны хогийг ялгах йл ажиллагааны хугцаа 2004-оноос одоо хртэл йл ажиллагааны газар Оябе Хотоос байгуулсан Цзава Дунд Сургууль йл ажиллагаад оролцосон хний тоо бараг 200 нэрс йл ажиллагаа явч Сурагчидын эвлэлийн сайн дураар хийх з л лийн йл ажиллагаар тлвлвсурагчидын айлаас гарсах нгн цагаан лаазыг цуглуулаждахин ашиглах худалдаачин д худалдан н гч, ашиг оролгоор настайчуудыг асарах газарт дугуйтай сандаль хргэв. Илтгэлийн товч агуулга Хнгн цагаан лаазын цуглуулах йл ажиллагаагийн т л в Айлаас хнгн цагаан лааз цуглуулах бх сурагчидыг уриалжайлийн хнгн цагаан лаазыг цуглуулав. Гудамж цэвэрлэх йл ажиллагаа болон хогийг ялгаж, хнгн цагаан лааз цуглуулах Чимэх з л лтэй хамтарлан гудамжйл ажиллагаа т л вл ж, бх сурагчидыг уриалаж хэрэгзлэв. Тус др нь цуглуулсан огын тотороос хнгн цагаан лаазыг ялган авчай. Хнгн цагаан лаазыг цуглууласан хоёр шалтгаан Дахин ашиглахаар дамжиж хогийг багсгаж, баялагийг хчмнтэй ашиглах Хнгн цагаан лаазыг цуглуулан олосон ашиг оролгоор настайчуудыг асарах газарт дугуйтай сандаль хргэж нийгимд хувь нэмэр злэх Хнгн цагаан лаазын хрэх газар Хнгн цагаан лаазыг худалдан авсан дахин ашиглах худалдаачинг айчлаж, хнгн цагаан лааз нь яаж дахин ашиглагдаж байхыг шинжилгээ хийв. нээс бусад дахин ашиглах йл ажиллагаа Оябе Хот нь хэрэгзлэж байх хог ялгах ажилийг сурагчидын хоолны хогдч хмйж байна.

38

39

40

41 Эргэлтд нийгэийн байгуулалтд зориолсон йл ажиллагааны жишээ Засаг захиргааны нэр мнд Солонгос Chungcheongnamdo Илтгэл хийгчхарьяалагдах нэр Ю Мнгил, И Гилху (Daecheon Дунл Сургууль) Илтгэлийн товч агуулга Нэг газар орон, нэг улст сж байгаа байгаль орчины бохирдол нь, сcэн газар оронд л биш харин бх дэлхийн том асуудал болж байгаа болхор, байгаль орчины хамгаалал нь, байгали орчинд хайртай цаг е болхын туст маш чухал сэдэв юм. Энэ мэтийн байгаль орчины бохирдолыг шийдвэрлэхд тний бодит байдалыг тодорхой болгж, рийн хавьдх жижиг явдалаас хийх хэрэгтэй байна. Иймээс, бид тус илтгэлээр дамжиж сурагчид сургууль болон гэртээ хийж дийлэх хэдэн жишээг танилцуулъя. (1) Сургуульд хэрэгзлсэн жишээ Сургуулийн дрэмт хувцас ба тамирьн хувцас болон ном хэрэгсэлээ доод ангийн сурагчидэд гх. Дээд ангийн сурагчаас хлээн авахаар дамжин баялагийг арвилхын хамт, дээд ангийн сурагчийн амьдралын байдалыг мэдэж, рийн биеэ шинжих сайн завшаан юм. Сургуулийн хрээнд дуртай ургамалыг тарих Ургамалыг бойжуулахаар дамжин байгаль орчинтай дасалцаж, мн ч байгалийг нандигнах сэтгэл соёолох юм. Сургуулийн тойроны цэвэрлэх Гараг брийн нэгдэх др, ангийн йл ажиллагааны цагт 2 блэг нь сургуулийн тойроныг идэвхтэй цэвэрлэж, байгаль орчиноо гоёлохоор чармайж байна. Байгаль орчины хамгаалалтын йл явдалд оролцох Сургуульд нээх байгалийн ажиглан шинжлэх их хурал, байгаль орчины хамгаалалтын хэчээл зэрэг байгаль орчинтай холбоотой йл явдалд идэвхтэй оролцон, байгаль орчины хамгаалалтын аргийг сурч байгаль орчины хамгаалалтыг хэрэгзлэх ухамсараа дээшллнэ. (2) рийн гэртх хэрэгзлсэн жишээ Хэрэглэж даруй хаядаг барааг хэрэглэхээс биеэ барих Хэрэглэж даруй хаядаг бараа нь хрсэнд задлагдахгй зйл олон байгаа учираас, хрсийн бохирдолын гол шалтгаан болж байхд хэрэглэж байгаа хн олон байна. Иймээс, бид р ашиг й чанарыг мэдрэж тэдгээрийн хэрэглэлтийг багасгаж байна. Дахин ашиглаж баялагийг арвилах Хаягдал тосыг гээхгй сван хийх зэрэг, хягдалыг дахин ашиглахаар дамжин, байгаль орчины бохирдолыг сэргийлээр барахгй аж ахуйн далаар ч туслам болох болхоор манай

42 сургуульд бгдээр чармйн хэрэгзлэж байна. Усыг арвилах Жорлонын танканд тоосго хийж талвин, шдээ угаах ед, цомоонд ус хийх талвин хэрэглэх, шршрт орох ед усаа ргэлжллэн гаргахгй, савангаа дэмий хэрэглэхгй, бидэний амьдраод дутагдашгй усаа арвилан, мн ч бохирдолохгйгжжр чармайн хэрэгзлж байна. Слийн жилд, байгаль орчины бохирдол нь ганц бидэний асуудал биш, бх дэохийн хнд чухал асуудал болоод байгаа боловч, олонхи хмс энэх хэц байдалыг сэнхрэхгйхэн нэг нь хийх байлгй дээгэрэг хуучин бодолтой байгаа. Бид, Daecheon Дунд Сургуулийн сурагчид, энэ янзын бодолоо хувируулахыг зориогоо болгж, дээр ярисан мэтээр сургууль болон гэртээ байгаль орчины хамгаалалтад зориолж, жижиг явдалаас хэрэгзлж байна. Дусал ус далай болоногэгдэг зйр цэцэн г байдаг. Эл айл гэрийн ялган цуглуулсан хогньэргэлтэй баялагаар дахин ашиглагдахыг хсэж байна. Энэ шинпожиом ньндр энд цуглсан зн Хойт Азийн бсийн 5 улсыг байгтаасан бх дэлхийд, байгаль орчины чухал чанарыг сайн мэдлэх завшаан болхыг хсэж байна.

43

44

45

46

47

48

49

50 багачуудын байгалчийн ртдэх хаягдлыг дахин ашиглахйл ажиллагаа Засаг захиргааны нэр Приморский Край Илтгэл хийгчхарьяалагдах нэр Ekaterina Klimovich, Арсеньев хотоос байгуулсан 4р нэгтэсэн боловсролын сургууль йл ажилдагааны нэр Амьдралийн хогийг дахин ашиглах йл ажиллагааны хугцаа 2000 он2005 он йл ажиллагааны газар Приморский Край, Арсеньев хот, багачуудын байгалчийн рт йл ажиллагаанд оролцсон хний тоо 95 нэрс йл ажиллагаа эхэлсэн шалтгаан Арсеньев хотын амьдралийн хогийн нэмэгдэл. Илтгэлийн товч агуулга Эд бодисын йлдвэрлэл ба зарчуулалаар дамжиж гарах хог бол хн трлхтнд авч хэлбэл эртэнээс аваад энгийн учир байсан. Гэтэл, 15р зууны эхнээс хог нь байгаль орчины асуудал болож, зуунд нэлээн хэц байгаль орчины асуудал болсон байна. Одоо, альваа талаас гарах хогийг шийдвэрлэх нь маш чухал учир болоод байна. Ялангуяа, хог цуглуулах, зохичуулах, булах зэрэг, хогийг зохистой шийдвэрлэх нь бх дэлхийн анхаралыг татаж бий бгээд, янзын арга авагдаж байна. Тний дотор хамагийн р ашигтай арга бол, хогийг багасгах ба дахин ашиглах явдал юм. Арсеньев хотын багачуудын байгалчийн рт ххдд ч б хчээрээ хогийг багасгаж, аль болхоор хаягмалийг дахин ашиглахаар арга хэмжээ авч байна. ртнд, нэгэнтээ 25 жилийн хугцаандхоггэдэг йл ажиллагаа хэрэгжлэгдж байна. Т ний агуулга нь, амьдралын хаягдалыг чимэглэлийн урлаг, цэцэрлэгжлэх, гэрийн хогшил зэргийг хийх д хэргэлж, аль болхоор амьдралийн хаягдмалийг багасгах учир болоно. Нэн ч, 2004 оноос 3 шинэ йл ажиллагаа хэрэгзлж,хэргэлж дууссан цайн навч ууж дууссан цайн навчийг хр хийхд хэргэлж,гялгар лонх Гялгар лонхыг гэрийн хогшил ба, цэцэрлэгжлэхд хэргэлж,bumхуучин цаасыг цуглуулан, дахин ашиглахаар тусгай газарт хргэнэ. Энэ жил, бгд сургууль ингийж хийхийг уриалсан байна. йл ажиллагаа хэрэгзлсэн р днээ задлан шинжилэж, амьдралийн хаягдал нь даррах талд дахин ашиглаж болоно гэдэгийг мэджээ. Цэцэрлэг байгуулах Чимэглэлийн урлаг Цэцэрлэгжлэх Цэцэрлэг байгуулахд ихэнх амьдралийн хаягдалыг дахин ашиглаж дийлнэ. Жишээлбэл, ртнд хны хэлбэртэй хуучин чийдэнээр сайхан усан оргилуур хийв. Орчим хотын номын санаас авсан хуучин номын тавиураар оронгоот ургуумлын тайз хийв. Том хогийн хайрцаг ба хуучин бутанг будаж, цэцэгийн тайз болгов. Таргийн пластик саваар цэцэгийн ваар хийж,

51 жимсийн боодлын цаасаар чимэглэв. Хуучин ус шршр, гуталаар цэцэгийн ваар болон х рээний чимэглэл хийв. Бас хуучин машины дугуйгаар хэрэм чимгэлж байна. Элс хийсэн гялгар лонхыг хрсэнд хагас булаж, цэцэгийн тайзын таслуур хэрэм болгов. Чимэглэлийн урлагд, нэндээ ю ч хэрэглэж болоно. Ямар ч хэрэгй юмийг ххдд рийн бтээл болгож байна. Цаасан хайрцаг зэргээр зйлийн хэлбэр ба гуу, зургийн ивр хийж байна. Хуучин ханын цаас, хуанли зэргээр зургийн жаазны чимэглэл, наалт, шингэн ханын цаасаар цэцэгийн лонхын чимэглэл хийж байна. Слжмэлийг хэрэглэх газар ч олон, дээс, утас, бсийн дср зйлийн юм хийж байна. Жишээлвэл, бсийн дср шалын дэвсгэр, ххэлдэй, дээс ба утасаар мнгийн цнх хийнэ. Гялгар лонх ба лонх ч олон газар хэрэглэгдж байна. Лонхоо чимгэлэж, цэцэгийн лонх хийнэ. нгт шилийн хагархайгаар зургийн чимэглэл хийж байна.тоглоом ба гэрт хэргэлэх янзын юм хийхд, хуучин хзний з лт, хл арчих бс, шр, нгт харандаагийн рдэс хртэл хэрэглэж байна. Чимэглэлийн урлагийн талаар гэрийн хогшил ба др тутмын эдлэл хийж байна. Гялгар лонхоор сандаль, ширээний хл, тамхины нсийн сав ба зйлийн тайз хийнэ. нээс гадна, хэрэгчээгй болсон юм ч ргн хэрэглэгдэж байна онд, ртнд хэрэгчээгй болсон юмаар хийсэн хамгийн сайн хогийн савыг сонгох уралдаан явагдв.мн ч ххдд сайхан цэцэгийн лонх хийхдээ дуртай байдаг. Тиймээс хуучин таваг, усан оргилуур, лонх зэргийн дээр дуртай юмжишээлвэл, зураг, тор, тний дээр рийн уран сэтгэмжээр чимэглэнэ. Эдгээрийн дн нь, хэрэлэхгй болсон юмаар, ххддийн уран гараар дамжин, хосгй юм бтээгдэж байна. Цэцэрлэгжлэхд хэрэглэгдэж байх амьдралын хаягдал тийм олон биш. Нэгэн жишээ гэввэл, хэргэлэж дууссан цайн навч байна. Тнийг шороотой холиж, бордоо болгоно. Цайны навчаас гадна, модны ваарын ус гарх материалд жижигэн хэрчсэн хсрлсэн полистрол хэрэглэгдэж байна. Бас, тараан зааг хийхд цаасан хайрцаг хэрэглэгдэж байна. Тэр нь гандалаас сэгийлэх ба тараанд алхухд амархан болгодог. Бид, ххдд рт болон сургуульд хийж байх йл ажиллагаа нь хотын байгаль орчины сайжирлалд маш тус злэж байна гэж бодож байна. Эдгээр йл ажиллгааны дунд, ххдд р юм бтээж, эргэн тойроны зэмж ба рийн гэрийн орчиноо сайжруулхаар барахг й, эргэн тойроны байгаль орчиноо ариутгаж, байгаль орчиноо бохиртуулахг й цармайж байга нь хамгийн нандин юм. Иймэрх йл ажиллагаар дамжиж, байгаль орчины хамгаалалтын ажил нь маш цэнгэлтэй мрт ашиг орлрго ч олно гэж ойлогож байна. Бодит байдалд, ххдд рийн гараараа юм бтээж, тэгээд зйлийн юм худалдан авах мнг арвилаж дийлнэ. Бас рийн бтээлээ худалдаж болоно. Хожим, бид эдгээр туршлагаан Приморскийн бусад сургуульд ч дамжуулах гэж бодож байна. йл ажиллалгааны дн Ххддийн хэрэгжлсэн хотын цэвэршлэх ажил, амьдралын хаягдлыг дахмн ашиглах аргийг сурав.

52 My Lecture at Today s Symposium (ндрийн хичээл ) TATEDA Masafumi, Ph.D. Toyama Prefectural University August 21, 2005

53 Today s contents( 今日の内容 ) Introduction (10min.) (Оршил.10 минут) What are environmental issues? (20min.) (Байгаль орчины асуудал гэж юу 20 минут) вэ? What is important in waste management and what we can do now?(30min.) (Хогийн зохичулалд юу чухал бэ? Одоо хийж дийлэх нь юу вэ? 30 минут) What is waste?(30min.) (Хог гэдэг юу вэ? 30 минут)

54 Introduction What kind of place is Toyama? (Тояма хаа вэ?) Population(Хн ам): approx. 1,120,000 people

55 Introduction Toyama is not Fujisan! (Тояма болон Фжисан адаль биш!) Тояма (Toyama) is a place but Фжисан(Fujisan) is a mountain! (Тояма бол газар, Фжисан бол уул!)

56 Introduction Average temperature by month

57 Introduction Toyama has lots of nature. Japan Alps

58 Introduction Toyama has lots of nature. Paddy Fields

59 Introduction Toyama has lots of nature. Toyama Bay Snow Grouse Japanese Serow Yellowtail Firefly Squid Tulip

60 Introduction What kind of university is Toyama Prefectural University? (Тояма Аймагаас Байгуулсан Их Сургууль гэж ямар сургууль вэ?)

61 Introduction Study Areas (Тусгай Мэргэжил) Механикийн систем техник салбар Электрон мэдээлэлийн техник ийн салбар Биотехнодогийн шинжилгээгийн тв Амьд бодисын баялагийн салбар Байгаль орчины систем техникийн салбар Total Number of Students: approx. 1,000 students (бх оюутан:бараг 1000нэрс)

62 Introduction What am I? (Би хэн бэ? ) I am an associate professor of Toyama Prefectural University. (Тояма Аймагаас Байгуулсан Их Сургуулийн дэд профессор) My major is waste management technology. ( Тусгай Мэргэжил бол хаягдалыг зохицуулах техник ) My concentration is to develop recycling technology of waste. (Хогийг дахин ашиглах техникийг хгжлэж байна.)

63 Introduction My Laboratory (Миний албан гэр) Herb Plantation (всийн тариа) Students in my lab. ( Миний оюутан)

64 What are environmental issues? (Байгаль орчины асуудал гэжюувэ?) What kinds of environmental issues do you know? (Ямар байгаль орчины асуудалыг мэдэж байх вэ?) Let me know! (Надад заагад г ч!)

65 What are environmental issues? Global Warming (Дэлхийн хэмжээний дулаажил) Problems on Waste (Хогийн асуудал) Water Pollution (Усны бохирдол ) Air Pollution (агаарын бохирдол) Deforestation (Ой шугуйн сйтгэл) Population Expansion (Хн амийн нэмэгдэл) Desertification (Цлжилт) Destruction of O 3 layer (озоний сйтгэл ) and so on. (Гэх мэт..)

66 What are environmental issues? There are fundamental environmental issues which we should not forget about. (Бидэнд мартаж болошгй байгаль орчины ндсэн асуудал байна) Many people are dying everyday because of starvation. 8 million people are in mulnutrition. (Маш олон хн лв рч хэж байна. Бараг 8 сая хн шим тэжээл дутагдаж байна) Approx. 14,000-30,000 people are dying everyday because of diseases related to water. (др бр 30-мянган хн устай холбоотой вчинээс болож хэж байна)

67 What are environmental issues? There are fundamental environmental issues which we should not forget about. (Бидэнд мартаж болошгй байгаль орчины ндсэн асуудал байна) Some millions of people are dying every year from easily curable diseases because of no treatment. (Жил бр хэдэн сая хн вчин злэж чадахгй, амархан эмчилэж чадах вчинээс нас бараж байна.) One sixth of world adult population are illiterate. (Дэлхийн насанд хрсэн хний 6 хобийн 1 нь боловсролгй)

68 What are environmental issues? There are fundamental environmental issues which we should not forget about. (Бидэнд мартаж болошгй байгаль орчины ндсэн асуудал байна) Women are not be allowed to study. Two third of population in illiteracy are women. ( Эмэтэйчдэд суралцах тохиаол олгожгй. Боловсролгй хний 3 ны 2 нь эмэтэй х н) Women activity are severely limited. (Эмэтэйчдийн йл ажиллагаа нь туйлаар хязгаарлагдаж байна) Many people are still in any kinds of conflicts. ( Маш олон хн дайн мараан дунд байна)

69 What are environmental issues?

70 What are environmental issues? Do not jump to Global Warming, O 3 Layer Depletion, Desertification, and so on if you are asked about environmental issues. ( Байгаль орчины асуудал гэвэл даруй дулаажил зэрэгийг бодож болохгй) We should always remember those fundamental environmental issues, then talk about Global Warming, and so on. ( Ямагт нэн байгаль орчины асуудал ндсэн асуудалыг мэдэх ёстой)

71 What is important in waste management and what we can do now? (Хогийг зохичуулахд юу чухал бэ?одоо чадах йл юу байна?) Waste Generation (Хогийн хэмжээ) Town Population Waste treatment, t/day (Хотын нэр) (Хнам ) (др брийн хог зохичуулах хэмжээ тонн) Dalian (Далиан ) 5,572,712 1,740 Guangzhou(Ганж) 6,122,016 4,235 Shanghai(Шанхай)12,950,000 13,904.

72 What is important in waste management and what we can do now? (Хогийг зохичуулахд юу чухал бэ?одоо чадах йл юу байна?) Suppose, Waste treatment/day = Waste generation/day, what is Waste generation/day/person in each city? (1 дрийн хог зохичуулах хэмжээ болон 1 дрийн хогийн хэмжээ нь адаль гэж звэл, элэ хотын 1 дрийн хогийн хэмжээ нь?)

73 What is important in waste management and what we can do now (Хогийг зохичуулахд юу чухал бэ?одоо чадах йл юу байна?) Town Population Waste generation, ton/day (Хотын нэр) (Хн ам) (др брийн хогзохичуулах хэмжээ тонн) Dalian (Далиан) 5,572,712 1,740 Guangzhou( Ганж) 6,122,016 4,235 Shanghai( Шанхай) 12,950,000 13,904. Let s calculate!! (Бодож зье!)

74 What is important in waste management and what we can do now (Хогийг зохичуулахд юу чухал бэ?одоо чадах йл юу байна?) Waste generation (kg/day/person) Waste generation (kg/day) = Population (persons) Dalian ( Далиан ) 1,740,000 (kg/day) = = 0.33 (kg/day/person) 5,572,712 (persons), Guangzhou( Ганж) = 0.69 (kg/day/person) Shanghai( Шанхай ) = 1.07 (kg/day/person)

75 What is important in waste management and what we can do now (Хогийг зохичуулахд юу чухал бэ?одоо чадах йл юу байна?) Waste Management Flow ( хог зохичуулах урсгал) 1Discard (хог гарах) 2Collection&Transport ( Цуглуулах Зврлх ) 3Intermediate Treatment 4Final Disposal (дундахь зохичуулал) (Хамаг слийн зохичуулал)

76 What is important in waste management and what we can do now (Хогийг зохичуулахд юу чухал бэ?одоо чадах йл юу байна?) Importance of Collection&Transport (Цуглуулах болон Зврлхийн чуухал чанар)

77 What is important in waste management and what we can do now (Хогийг зохичуулахд юу чухал бэ?одоо чадах йл юу байна?) We must bring waste to one place in order to treat waste! ( Хогийг зохичуулахд хогоо нэгэн газар цуглуулах чухуултай!) Effective transport of waste is essential. (Хогоо р ашигтай зврлх нь маш чухуул) What is effective transport? ( р ашигтай зврлх гэдэг нь юу вэ?) Reduce volume of waste, that is, remove air from waste. (Хогийн хэмжээг багасгах явдал нь даруй хогийн хийг шахаж гаргах явдал)

78 What is important in waste management and what we can do now (Хогийг зохичуулахд юу чухал бэ?одоо чадах йл юу байна?) Without crushing cans, we need 2 trucks. (Лаазыг тэр хэвээр нь гагавл, 2 ачааны машин хэрэгтэй) With crushing cans, we need just 1 truck. ( Лаазыг няцалаж гагавл, 1 ачааны машин байвал болно )

79 What is important in waste management and what we can do now? (Хогийг зохичуулахд юу чухал бэ?одоо чадах йл юу байна?) What happen if we use 2 trucks instead of 1 truck? (1 ачааны машины оронд 2 ачааны машин хэргэлвэл яах вэ?) To consume more gas. (Их бензинхэрэглэнэ) To cause more air pollution by exhaust gas. (Их хаягдал газ гаргаж агаарыг бохиртуулана) To give more damage to roads. (Замын ачаа нэмэгднэ) To make more noise. (Шуугиан нэмэгднэ ) To increase labor cost. (Ажилийн н нэмэгднэ ) To produce more risk of traffic accident. and so on. (Замын хэрэгийн аюул нэмэгднэ)

80 What is important in waste management and what we can do now (Хогийг зохичуулахд юу чухал бэ?одоо чадах йл юу байна?) Let s try! (Хийж зье!) Discard papers by three ways. (3 аргаар цаасыг хаях!) Fold it neat (Сайхан нугалах) Tear it away (Урах) Make it round like a ball (бмбрлэх )

81 What is important in waste management and what we can do now (Хогийг зохичуулахд юу чухал бэ?одоо чадах йл юу байна?) Which way of discard gave the largest volume of waste? (Аль арганд цаас хамаг хи багтаамжтай болсон бэ?) To remove air from waste is very important for effective transport. ( Хогийг р ашигтай зврлхд, хогоос хийг авах чухалтай)

82 What is waste? ( Хоггэжюувэ? ) Waste is something you don t need. Your friend s bicycle is very shabby, but your friend likes it very much. (Чиний найзын дугуй нь маш элдэгсэн боловч, найз чинь харин тнд маш хайртай байна) Your grandpa gave you a new Game Boy, but you came not to like and need it soon because you could never win. ( вгн аав чинь тоглоом авч гсн ч бусадыг дийлхгй болхор хэргэхгй болов ) I bought the cake in the frige 1 week ago, but I am going to eat because I am too hungry. (Гэдэс лсн болхор 7 хоногийн мн х боов идэхээр байна ) Tom gave me Sushi, but I cannot eat it because I just ate too much dinner. (Том надад сши гв, гэвч хоолоо идчихсэн болхор сшийг идэж дийлхгй) Not a Waste A Waste Not a Waste A Waste

83 What is waste? ( Хоггэжюувэ? ) Something becomes a waste or not totally depends on your interest, feeling, and thinking. (Тэр бодис нь хог болох эсэх нь, хобь хний дур сэтгэл ба бодолтой холбогдоноо) It does not fully depend on physical and chemical changes in material quality. (Тэр бодис нь физикийн ба химийн хувирал гарсанаас хог болох л биш) Somebody may need your waste. Your waste may not be other s waste, and vice versa. ( Таний хог хэн нэгэнд хэрэгцээтэй магадгй. Таний хог, бусадын хог биш магадгй, ний эсрэг ч адил байдаг) Therefore, recycling of waste is important for our earth. (Тийм болхор, бидэний дэлхийн б мб рц гт дахин ашиглах нь эрхэм чухал юм)

84 What is waste? ( Хоггэжюувэ? ) You don t need it and either anybody else does. (Хэнд ч хэрэгчээгй) Kitchen waste (Амьдралын хог) You discard it as waste. (хог гэж хаях) Waste management (Хог зохичуулах )

85 What is waste? ( Хоггэжюувэ? ) Kitchen waste You discard it as waste. (хог гэж хаях ) Waste management ( Хог зохичуулах ) Microorganisms in soil like and need your kitchen waste!! Don t discard it!! (Хрсийн бичил амьтан таны хогийг хсэж байна, битгий хаяач! )

86 What is waste? ( Хоггэжюувэ?) Please give me more nutrients, Microbes. (Нэн арвин шимээ г ч бичил амьтан) We are also very hungry. (Бидэн члн байна) Kitchen waste Yahoo!! We have foods now!! (Хой идэх юм ирлээ!!) I am happy,too! (Бичаз жаргалтай!) I am getting better, thanks. (Би сайн болож байна) We are very well and have many friends now!! (Сайн болож найз ч нэмэгдэлэ!) We are happy! (Аз жаргалтай!) We can give you more nutrients now!(одоо бол шим нэмэгдэнэ!)

87 What is waste? ( Хоггэжюувэ? ) Let s recycle your waste!! (Хогийг дахин ашиглъя!) Your waste may not waste for others! (Таний хог, хог биш магадгй! ) Somebody or microorganisms may need your waste! (Хэн нэгэнд хэрэгцээтэй! ) Waste is resource! (Хог бол баялаг юм! )

88 Thank you for your attention!

89

90

91

92

93

94

95 Зн Хойт Азийн залуучудын байгаль орчины симпозиомын ТунхагТсв 2005-оны Зн Хойт Азийн залуучудын байгаль орчины симпозиомд оролцсон бид, харилцан байгаль орчины асуудалаа звлдхр дамжуулан,байгаль орчины асуудал нь тус тусын газар оронд тусгай байдаг сэдэвээс дэлхийн хэмжээны асуудал хртэл зйл бр байдаг ба тний шалтгаан бол бидэний амьдралтай нягт холбоотой гэдэгийг мэдлээ. Эдгээр байгаль орчины асуудалийг сайжруулахд нэн олон хмс хамтран тэмцээх чухалтай байгаа ба ирээдйг даан авах залуучуд хийх боломжтой зйл олон байж, нэндээ маш олон залуучуд хэрэгжлэж байгаа г мэдэлээ. Энэ симпозиомд оролцсон бид,зн Хойт Азийн элвэг байгаль орчины хэзээ ч орошихийг хсэн,зн Хойт Азийн хамаг залуучуд харилцан сайхан хань болж, байгалтай хамт ороших нийгим ба эргэлтэй нийгимийн байгулултыг зориж, хамтаар байгаль орчины хамгалалтд идэвхтэй оролчохыг уриалан дууданаа оны 8 сарын 22 Зн Хойт Азийн залуучудын байгаль орчины симпозиом 2005 ын бх оролцогч

96 Манай гэрээ хамгаалъя Засаг захиргааны нэр Приморский Край Илтгэл хийгчхарьяалагдах нэр Сармо Илья Андреевич Приморский Край, Надеждинский ороны 1-р нэгтэсэн боловсролын сургууль, 6-р оны сурагч йл ажиллагааны нэр Амьдралын хогийн асуудалын тухай ойр хавийн хмсэй хэрэгзлсэн гэгээрэлийн йл ажиллагаа йл ажиллагааны хугцаа 2004 оны 9 сар2005 оны 3сар йл ажиллагааны газар Приморский Край, Вольно-Надеждинское тосгон йл ажиллагаанд оролцсон хний тоо 25 нэрс йл ажиллагаа эхэлсэн шалтгаан Вольно-Надеждинское тосгондх амьдралын хогийн нэмэгдэл, тосгоны орчи тойроны байдалын дордол. Илтгэлийн товч агуулга Вольно-Надеждинское тосгон бол тариалант бсийн голд байралж, том компани ба йлдвэр байхгй боловч, байгаль орчин болон ариун цэвэрийн байдал нь нэлээн муутаж байна. Тосгоны тойронд, амьдралын хогт зориулсан хог хаях газар нэг ч байхг й. Тэгэхдээ, тохиромжтой биш газарт ёс бусаар хаясан газар 30 ч шалгагдаж байна.тосгоний дундуур урсах жижиг гол ч амьдралын хогоос болж срхий бохиорж, лааз, лонх, цаас, хугарсан модны салаа зэрэг энд мэндгй хаягдаж байна. Сайн дураар хийх цэвэрдэх ажиллагаа нь жилд 1 л удаа хэрэгзлэгдэж тэр нь звхн тосгоний гол гудамжд л хийж байгаа болхор, бусад газарын хог нь тгэр хэвээр лдэж байна. Манай сургуулийн еко клубамуурский болон, хэдэн жил ргэлжлэн Вольно-Надеждинское тосгоний байгаль орчины асуудалыг судалж байна онд, сурагчидаас болсон усны чанрыг шинжилгээ явагдаж, бохирдолын эх нь тодорсон байна.тний днгээс, Вольно-Надеждинское тосгонд гарч байгаа амьдралын хог нь гол болох бохирдолын эх гэдэг нь тодорхой болж, тэр нь бх бохирдолын 60-70% ыг эзэлэнэ. Хнээс болсон байгаль орчинд гх даррасыг хнглхд, тэнд оршин суугчидын хамжилгаа гйгээр дийлэхгй юм. Хмсийн амьдралын заншилыг бага багаар хувируулаж, рийн тойроны байгаль орчин, рийн амьдралаа эрхэмлэх ухамсарыг хмжлэх хэрэгтэй гэж бодоно. Манай йл ажилдагааны зорлиго бол, оршин суугчидын хчийг ашиглаж, тус тосгоны амьдралын хогийн асуудалыг шидврлэх явдал болоно. Юуны мн, тосгоны оршин суугчид тус тосгоныхаан, байгаль орчины байдалыг ямар хэмжээ хртэл мэдэж байгаагаа ойлгохоор, анкет хийв. Анкетад бараг 200 оршин суугчид

97 оролцов. Тний днийг звэл, тэд нар р тосгоныхаан байгаль орчины байдалыг муутуулж байна гэдэгээ ухамсарж байхгйг мэдэв. Жигээлвэл, ойд наадахаар явж, буцахдаа рийн хогоо авч харсан хн нь звхн 30% л байлаа. Бас, олонх оршин суугч нь хогийн хайрцагын тоог нэмэгдлвэл даруй, амьдралын хогоос болсон тосгоны бохирдолын асуудал ыг шийдв рлэж дийлнэ гэж бодож байна. Тосгоны оршин суугчидад, амьдралын хогийн асуудал ба тнийг шийдвэрлэх аргийн тухай мэдлэхийн тл, бид гэгээрэлийн йл ажиллагаагаа хэрэгзлсэн байна. Юуны мн, зирийн айлд, хэн ч дийлэх хялбархаанамьдралын хогийг багасгах арга ба дахин ашиглах аргийг тайлбар хийсэн,ганцаар дийлэх юмгэдэг мэдээлэлийн сэтгл ба зарлалыг зохиов. Мн ч, адил зорилгогоор, 300 нэрс бага сургуулийн сурагчидадхогийн тухай ярилцъя гэдэгсеминарыг 10 цаг хийв. Адил сэдэвээр зураг ба зохиолын уралдаан, багцалах цаас ба цаасан хайрцагаар хийсэн бтээлийн уралдаан, Минмй сууж байгаа гудумжийн байгаль орчингэдэг сэдэвээр илтгэлийн уралдаан явуулав. Олонх сурагчид тосгоны гудамж ба цэцэрлэгийн цэвэрлэх ажилд оролцов. Тосгоны ойрхон байгаа байгалийн дурсгалт бодисбарын хавцалын тойроныг ч цэвэрлэв. йл ажиллагааны хугцаанд бараг 1.5 тонн хогийг цуглуулж, тэдгээрийг 2 тусгай нхэнд булж, бас зохистой газарт 7 шатаах байр зохиов. Байгалийн дурсгалт бодисбарын хавцалын тойронд 3 мэдээлэлийн самбар байршуулж, жуулчинбайгалийн дурсгалт бодисбарын хавцалыг зхээр ирэх ед, онцогой хамгаалалтын орон гэдэгийг хармачаа мэдэхээр зохиов. йл ажиллалгааны дн Хогийн асуудалаар сэдэв болгосон зарлал 600ширхэг, мэдээлэлийн сэтгл 200 ширхэг зохиож, оршин суугчидад тгээн гв. Орон нутгийн сонин болон газар ороны сонин дээр 2 материал нйтлэв. оршин суугчиийн бараг 1,000 хн нь амьдралын хогийн зохистой зохичуулах арга, багасгах аргийн тухай мэдээлэл олсон байна. Сурагчдын бараг 600 хн нь хогийн тухай гэгээрэлийн йл ажиллагаа ба цэвэрлэх ажилд оролцов. Тосгон болон байгалийн дурсгалт бодисбарын хавцалын цэвэрлэх ажилыг хиив. Тосгоны тамгийн газар ба оршин суугчидын т л тосгоны байгаль орчиныг сайжруулалтын арга хэмжээний твр зохиов.