14 221 240 2017 6 221 10 Thomas Aquinas, Quaestiones disputatae de malo, q. 10: de invidia (translation) Shinji MATSUNE 10 invidia 1 1 8 1 6 2013 213 28 8 2 4 8 2014 165 84 9 12 2016 261 77
222 10 invidia 10 1 2 2 3 1 6 1 11 2 1 7 2 8 2 1 4 3 3 3 invidia 4 2 2 3 4 invidia VERITAS 30 2011 21 39 ST II II, q. 36, a. 2.
223 5 2 6 7 14 8 9 10 14 11 12 13 5 6 7 8 9 Aristoteles, Ethica Nicomachea, II, 5, 1105b31 32. Damascenus, De fide orthodoxa, II, 14 (Buytaert 121, cap. 28). Augustinus, De vera religione, 14, 27 (CCSL 32, 204): peccatum voluntarium malum est, ut nullo modo sit peccatum, si non sit voluntarium. 312 Augustinus, De civitate dei, XIV, 6 (CCSL 48, 421): Et quid est metus atque tristitia nisi voluntas in dissentione ab his quae nolumus?... cum dissentimus ab eo quod accidere nolumus, talis voluntas metus est; cum autem dissentimus ab eo quod nolentibus accidit, talis voluntas tristitia est. cf. Petrus Hispanus, Summulae logicales, VII, 66 (de Rijk 121): Nichil movet nisi ad simile simpliciter vel in parte. Et ideo non est possibile unum contrariorum movere ad alterum. 263 10 A 11 Augustinus, De civitate dei, XIV, 13 (CCSL 48, 434). 12 Augustinus, De libero arbitrio, I, 3, 8 (CCSL 29, 215): Clarum est enim iam nihil aliud quam libidinem in toto malefaciendi genere dominari. 27 13 cf. Aristoteles, Ethica Nicomachea, I, 1, 1094a2.
224 10 3 1 14 15 14 16 17 2 18 14 Augustinus, De libero arbitrio, I, 1, 1 (CCSL 29, 211). 15 Isidorus, De summo bono (sive Sententiae ), III, 25, 1 (CCSL 111, 261). 16 Augustinus, De civitate dei, XIV, 7 (CCSL 48, 422): Recta itaque voluntas est bonus amor et voluntas perversa malus amor. amor improbus De libero arbitrio, III, 17, 48 (CCSL 29, 304) improva voluntas 17 Hieronymus, ad Laetam de institutione filiae (Epistola 107), n. 4 (CSEL 55, 294). 18 Aristoteles, Ethica Nicomachea, II, 7, 1108a35 b6. 81 82
225 6 19 1 20 4 21 4 22 23 2 24 19 Aristoteles, Ehica Nicomachea, VI, 2, 1139a21 22. 257 20 Aristoteles, Ehica Nicomachea, I, 1, 1094a2. 21 Dionysius, De divinis nominibus, c. 4, 32 (PG 3, 732C-D). 203 22 Dionysius, De divinis nominibus, c. 4, 30 (PG 3, 729C). 202 23 ex suo genere 24 Damascenus, De fide orthodoxa, II, 22 (Buytaert 132, cap. 36).
226 10 25 5 26 10 27 25 Aristoteles, Ethica Nicomachea, II, 5, 1105b32 1106a1. 26 Aristoteles, Ethica Nicomachea, V, 1, 1129b8 9. 200 V, 3, 1131b20 21. 211 5 carere bono accipitur in ratione mali ST I II, q. 70, a. 3, c. 5 carere bono habet rationem mali Cicero, Tusculanae disputationes, I, 36, 88 (Pohlenz 262 63): dicitur illud: bono carere, quod est malum. 27 Aristoteles, Ethica Nicomachea, X, 5, 1175a29 b24.
227 28 49 21 29 1 30 31 2 28 8 B 29 arguam te et statuam contra faciem tuam Psalmi iuxta Septuaginta emendati 50, 21 1998 NRSV: But now I rebuke you, and lay the charge before you. Douay-Rheims: but I will reprove thee, and set before thy face. statuere 30 Augustinus, Confessiones, I, 12, 19 (CCSL 27, 11). 43 78 13 13 cf. De civitate dei, XIII, 13 (CCSL 48, 395): Senserunt ergo novum motum inoboedientis carnis suae, tamquam reciprocam poenam inoboedientiae suae. 206 31 Augustinus, De civitate dei, XIV, 7 (CCSL 48, 422): Amor ergo inhians habere quod amatur, cupiditas est, id autem habens eoque fruens laetitia; fugiens quod ei adversatur, timor est, idque si acciderit sentiens tristitia est. Proinde mala sunt ista, si malus amor est; bona, si bonus. 282
228 10 32 33 12 31 34 peccatum mortale 35 22 36 2 37 12 38 32 Aristoteles, Rhetorica, II, 11, 1388a33 34. 33 zelus z los zelus 2 34 emulamini carismata meliora maiora 35 ST II II, q. 36, a. 3. 36 Gregorius, Moralia, XXII, 11, 23 (CCSL 143A, 1109). 37 Damascenus, De fide orthodoxa, II, 22 (Buytaert 132, cap. 36). 38 Augustinus, De trinitate, XII, 12, 17 18 (CCSL 50, 371 72). sensualitas sensualis animae motus Petrus Lombardus, Sententiae, II, d. 24, c. 12 (pp. 457 59); ST I II, q. 72, a. 7, arg. 1 et ad1.
229 39 40 1 41 42 2 nemesis 39 Augustinus, Contra mendacium, 7, 18 (CSEL 41, 489 90). 40 cf. Petrus Lombardus, Sententiae, II, d. 42, c. 4, n. 2 (p. 569): Alibi vero dicitur fieri peccatum tribus modis, scilicet cogitatu, verbo, opere. Unde Hieronymus, Super Ezechielem: «Tria generalia delicta sunt, quibus humanum subiacet genus: aut enim cogitatione, aut sermone, aut opere peccamus». His aliquando etiam quartus additur modus, scilicet consuetudinis. cf. Hieronymus, Commentarii in Hiezechielem, 43, 23 25 (CCSL 75, 642). In Sent. II, d. 42, q. 2, a. 2; ST I II, q. 72, a. 7 41 Augustinus, Confessiones, I, 7, 11 (CCSL 27, 6). 27 parvulum puerum 42 cf. Glossa ordinaria, in Cantic 2, 4, n. 24 (CCCM 170, 149). Glossa Origenes, Homiliae in Canticum canticorum, hom. 2, 8 (PG 13, 53C): et est in plerisque charitatis ordo perversus. Sanctorum vero charitatis ordinata est. (PG 13, 54B): Non est inordinatus sermo divinus, nec impossibilia praecipit, nec dicit, diligite inimicos vestros ut vosmetipsos, sed tantum: Diligite inimicos vestros; sufficit quod eos diligimus, et odio non habemus. Proximum vero ut teipsum. 266 67 168 74
230 10 43 14 30 6 44 45 46 104 25 47 48 11 49 43 Aristoteles, Ethica Nicomachea, II, 7, 1108a35 b1. 44 Gregorius, Moralia, V, 46, 85 (CCSL 143, 282). 45 Itinerarium Clementis Recognitiones Recognitiones Ps.-Clemens, Epistola I ad Iacobum (PG 1, 480C): Homicidiorum vero tria genera esse dicebat, et poenam eorum parilem fore docebat. Sicut enim homicidas interfectores fratrum, ita et detractores eorum, eosque odientes, homicidas esse manifestabat; quia et qui occidit fratrem suum, et qui odit, et qui detrahit ei, pariter homicidiae esse mostrantur. I Ioh 3, 15 Decretum, De penitencia, d. 1, c. 24 (Friedberg I, 1164) 46 Isidorus, De summo bono (sive Sententiae ), III, 25, 4 (CCSL 111, 262): Nulla est virtus quae non habeat contrarium invidiae malum; sola miseria caret invidia, quia nemo invidet misero, cui revera non livor obicitur, sed sola misericordia adhibetur. Nulla virtus est cui non contrariatur invidia 47 105, 25 48 Augustinus, Enarrationes in Psalmos, 104, 25, 17 (CCSL 40, 1545): Invidia est enim odium felicitatis alienae. De Genesi ad litteram, XI, 14, 18 (BA 49, 258) invidia invidentia 49 Odium est ira inveterata De Genesi ad litteram Enarrationes in Psalmos 25, 3 (CCSL 38, 143): quia ira cum inveteraverit, odium fit. Enarrationes in Psalmos 54, 7 (CCSL 39, 661):
231 5 2 50 2 15 51 1 3 14 9 52 53 Ira vero fratris si fuerit inveterata, iam odium est. Sermo 49, 7 (PL 38, 324): Ira inveterata fit odium. Sermo 58, 7 (PL 38, 397): Quid est odium? Ira inveterata. Ira inveterata si facta est, iam odium dicitur. Epistola 38, 2 (CSEL 34, 65): Ita enim inveterescens ira fit odium. Cicero, Tusculanae disputationes, IV, 9, 21 (Pohlenz 371): odium ira inveterata. 235 50 Iob 5, 2: vere stultum interficit iracundia et parvulum occidit invidia parvulus 2004 Expositio super Iob, cap. 5. 97 98 parvulus parvitas animi 51 Glossa Petri Lombardi, in II Cor 2, 15 (PL 192, 20D). Augustinus, Sermo 273, 5 (PL 38, 1250). 52 Aristoteles, Ethica Nicomachea, IX, 4, 1166a2 5. 413 14 1 2 53 7 3
232 10 9 54 55 56 54 Aristoteles, Ethica Nicomachea, IX, 4, 1166a30 33. 55 Augustinus, De vera religione, 47, 90 (CCSL 32, 246): Nam si cuiquam invidet bene cantanti, non iam illud diligit, sed laudem aut aliquid aliud, quo bene cantando vult pervenire, et potest ei minui vel auferri, si et alius bene cantaverit. Qui ergo invidet bene cantanti, non amat bene cantantem. 378 56 cf. Aristoteles, Rhetorica, II, 2, 1378b12 13; ST I II, q. 46, a. 3, c.
233 2 57 58 59 6 57 Aristoteles, Rhetorica, II, 9, 1386b21 24. 58 timor 7 59 Gregorius, Moralia, XXII, 11, 23 (CCSL 143A, 1109). 1 evenire plerumque solet ut non amissa caritate et inimici nos ruina laetificet, et rursum eius gloria sine invidiae culpa contristet, cum et ruente eo quosdam bene erigi credimus, et proficiente illo plerosque iniuste opprimi formidamus. 1 sine invidiae culpa
234 10 1 60 61 2 2 62 60 nemesis ira per zelum Gregorius, Moralia, V, 45, 82 (CCSL 143, 279); ST II II, q. 158, a. 1, ad2 61 62 4 a b a odium tristitia b ST I II, q. 46, a. 3, ad2 ST II II, q. 34, a. 6, ad3
235 vitium capitale 63 64 1 1 2 1 30 65 31 66 8 1 67 63 ST II II, q. 36, a. 4. 64 Augustinus, De sancta virginitate, cap. 31 (CSEL 41, 268): hanc superbiam sequitur invidentia, tamquam filia pedisequa; eam quippe superbia continuo parit nec umquam est sine tali prole atque comite. 65 Gregorius, Moralia, XXXI, 45, 88 (CCSL 143B, 1610). 66 Gregorius, Moralia, XXXI, 45, 87 (CCSL 143B, 1610). 67 cf. Aristoteles, Ethica Nicomachea, VI, 2, 1139a21 22. 1 19
236 10 susurratio detractio odium exultatio in adversis afflictio in prosperis 68 31 69 68 ST II II, q. 36, a. 4, ad3 detractio susurratio ST II II, qq. 73 74 69 Gregorius, Moralia, XXXI, 45, 87 (CCSL 143B, 1610). mater Ipsa namque vitiorum regina superbia Radix quippe cuncti mali superbia est 9 3 3 1
237 1 culpa peccatum poena et culpa 2 peccatum mortale vitium capitale 1 capitale 8 1 I Ioh 5, 16 peccatum ad mortem peccatum veniale vitium peccatum vitium capitale seven deadly sins 3 genus species ex suo genere secundum suum genus 4 obiectum materia materia vel obiectum materia materia J. Pilsner, The specification of human actions in St Thomas Aquinas, Oxford UP, 2006, 141 71. 5 motus motus appetitus sensitivi motus voluntatis motus invidiae, motus tristitiae motus 6 tristitia dolor tristari contristare dolere ST I II, q. 35, a. 2 dolor tristitia dolor dolor tristitia 7 appetitus sensitivus sensualitas ST I, q. 81, aa. 1 2 6 sensualitas passio passio passio affectio affectus libido
238 10 A 1 3 1 invidia est tristitia de alienis bonis 650 750 Damascenus, De fide orthodoxa, II, 14 (Buytaert 121, cap. 28): Tristitiae vero species sunt quatuor: accidia, achos, invidia, misericordia. Accidia igitur est tristitia aggravans, achos vero est tristitia vocem auferens, invidia vero est tristitia in alienis bonis, misericordia vero tristitia in alienis malis. 400 Nemesius, De natura hominis, cap. 18 (Verbeke 101): Tristitiae vero species sunt quattuor: achos (id est acedia), achthos (id est anxietas), invidia, misericordia. Acedia vero est tristitia vocem amputans; anxietas vero est tristitia aggravans; invidia vero est tristitia in alienis bonis ; misericordia vero est tristitia in alienis malis. 12 46 2014 23 55 35 40 De natura hominis dicit enim Remigius quod invidia est dolor de alieno bono Remigius 438 533 841 908 1235 1319 E. Dobler, Indirekte Nemesiuszitate bei Thomas von Aquin: Johannes von Damaskus als Vermittler von Nemesiustexten, Freiburg: Universitätsverlag, 2002, 217 20 Remigius 430 Catena Aurea in Matthaeum In Sent. III, d. 15, q. 2, a. 1, ql. 2, c. (Moos 485) De malo, q. 10, a. 1, arg. 3 Dobler I. Brady, Remigius - Nemesius, Franciscan Studies 8 (1948), 275 84 Brady Remigius 3 Deferrari De malo p. 611 tristitia - dolor in - de alienis bonis - alieno bono dolor de alieno bono B 1 8 8 8
239 1 Sancti Thomae Aquinatis opera omnia iussu Leonis XIII P. M. edita, cura et studio fratrum praedicatorum, tomus 23, Quaestiones disputatae de malo, Roma: Commissio Leonina, 1982 Quaestiones disputatae, vol. II, Roma: Marietti, 1949 pp. 439 699, ed. P. Bazzi et P. M. Pession 2 On evil, tr. John Oesterle and Jean Oesterle, Notre Dame, Indiana: University of Notre Dame Press, 1995. On evil, translated by R. Regan; edited with an introduction and notes by B. Davies, Oxford UP, 2003. Questions disputées sur le mal, tr. les moines de Fontgombault, 2 vols., Paris: Nouvelles éditions latines, 1992. 3 Biblia Sacra iuxta vulgatam versionem, editio tertia emendata, Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1983 4 CCSL Corpus christianorum, series latina, Turnhout: Brepols, 1954 CCCM Corpus christianorum, continuatio mediaevalis, Turnhout: Brepols, 1969 CSEL Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 1866 2012 Berlin: De Gruyter 5 39 1960 2012 2016 Aristoteles, Ethica Nicomachea, ed. L. Bywater, Oxford Classical Texts, Oxford UP, 1894.
240 10 2002 1992 1983 I 2014 28 2004 3 1989 2 1979 1995 Cicero, Tusculanae disputationes, ed. M. Pohlenz, Stuttgart: Teubner, 1967. 12 2002 Damascenus, De fide orthodoxa: Versions of Burgundio and Cerbanus, ed. E. M. Buytaert, St. Bonaventure, NY: Franciscan Institute Publications, 1955. Decretum Magistri Gratiani, in Corpus Iuris Canonici, pars 1, ed. E. L. Richter et E. A. Friedberg, Leipzig: Tauchnitz, 1879. Reprint, Graz: Akademinische Druck- u. Verlagsanstalt, 1959. 1 1992 Nemesius, De natura hominis: Traduction de Burgundio de Pise, ed. G. Verbeke et J. R. Moncho, Leiden: Brill, 1975. 1982 Petrus Hispanus, Tractatus, called afterwards Summule Logicales, ed. L. M. de Rijk, Assen: Van Gorcum, 1972. 1981 Petrus Lombardus, Sententiae in IV libris distinctae, tomus I, pars II (liber I et II), Grottaferrata: Editiones Collegii S. Bonaventurae, 1971; tomus II (liber III et IV), 1981.