our nature, our future …

Similar documents
our nature, our future …

Bo Beibel

Spiritu Santu, nos Yudador

Bèl a bati

Bèl a bati

Bèl a bati

Bèl a bati

Bèl a bati

Bèl a bati

Esaki ta un avanse di e buki Awa, Habon ku Past i Djente. E buki aki ta optenibel na Mensing s Caminada òf serka e outor. Preis: Fl 50,- lione

Bèl a bati

Bèl a bati

Presentación de PowerPoint

Un krench i Birgen EDISHON 4 YAN 2018 Entrevista ku Ida Silvanie PÁGINA 2 Galeria di Potrèt NOS A HABRI UN AÑA NOBO, AÑA 2018, KU YEN DI DESEO I META

17 23 yanüari Studia lès di e siman aki pa prepará pa Sabat, 23 yanüari KONFLIKTO I KRISIS: E HUESNAN Lesa: Huesnan 4; Huesnan 6; Huesnan 14; Hebreona

Presentación de PowerPoint

Presentación de PowerPoint

Bèl a bati

Les 1 testament Bieu pag 5-13

Kiko ta literatura? Literatura ta un forma artístiko pa skibi pensamentu i sintimentu. 2

5 11 yüni Studia lès di e siman aki pa prepará pa Sabat, 11 yüni SUSESONAN DEN FIN DI TEMPU Lesa: Eksodo 19:5, 6; Mateo 23; Juan 12:20-26; Mateo 24; J

PARLAMENTO DI KO RS OU Parliament of Cura<;ao Parlamento de Curazao Staten van Cura<;ao STATEN VAN CURA~AO 0ntv.:MAR Na: Presidente di Parlament

Sabbatskol les 3 kuartaal 2, 2019

Sabbatskol les 8 kuartaal 4, 2017

Sabbatskol les 5 kuartaal 1, 2017

Nota informativo Vidanova, E nota informativo di bo Fondo di Penshun Vidanova. Awor si Rafaël Pichardo ta dispedí di Vidanova Intrevista ku Ra

PARLAMENTO DI KO RS O U Parliament of Curac;:ao Parlamento de Curazao Staten van Curac;:ao Na: Presidente di Parlarnento di Korsou Sr. W. Millerson Wi

Unabes salbá, semper salbá!

Sabbatskol les 9 kuartaal 1, 2018

Serena s Art Factory Klas: 3TK3 Nomber: Rebecca Fresco, Giney-shaley Offerman Vaak: CAV Dosent: juff Floridas Fecha: 30 Maart 2018 Skol: St. Jozef VSB

Sabbatskol les 12 kuartaal 1, 2018

Sabbatskol les 10 kuartaal 2, 2017

Bèl a bati

Korporashon pa Desaroyo di Kòrsou Schottegatweg Oost 36 Curacao Phone: Resúmen di Plan di Negoshi

Boletin Informativo K A R N A V A L Kontenido Biba nos Kultura 1 Bienestar di mucha 2 Norma i Balor 3 Seguridat i Órden Públiko Importansia di

10 16 yanüari Studia lès di e siman aki pa prepará pa Sabat, 16 yanüari REBELDIA MUNDIAL I E PATRIARKANAN Lesa: Genesis 4:1-15; Genesis 3:9, 10; Genes

KORANT BIRGEN EDISHON 1 SEP 2017 Señora Juana Dortalina a selebrá su 100 aña... Página 2 Mi Amparo a kuminsá un proyekto di dam... Apresiabel lesadó,

GAROSHI BOLETIN INFORMATIVO DI SELIKOR # WARDA BO GAROSHI! Garoshi ta un boletin informativo ku Selikor ta repartí na gran mayoria di kas. E di

Papiamentu tin sufisiente palabra?

rapport

29 mei 4 yüni Studia lès di e siman aki pa prepará pa Sabat,4 yüni HESUS NA JERUSALEM Lesa: Zakarias 9:9; Mateo 21:1-46; Romanonan 4:13-16; Revelashon

PARLAMENTO DI KORSOU Parliament of Curac:;ao Parlamento de Curazao Staten van Curac:;ao Na: Presidente di Parlamento di Korsou Sr. W. Millerson Wilhel

Rapòrt Un investigashon riba e manera di aktua di Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst Fecha: 6 di sèptèmber 2016 Rapòrt number: 2016/082

19 25 yüni Studia lès di e siman aki pa prepará pa Sabat, 25 yüni KRUSIFIKA I RESUSITA Lesa: Mateo 27:11-26; Juan 3:19; Isaias 59:2; Mateo 27:45, 46,

Sabbatskol les 2 kuartaal 4, 2019

Sabbatskol les 5 kuartaal 1, 2019

Buki di lès klas 1 i 2 Enseñansa sekundario pa e eksposishon: George Maduro, héroe di movementu di resistensia di Kòrsou.

Sabbatskol les 3 kuartaal 1, 2019

Sabbatskol les 7 kuartaal 4, 2018

PARLAMENTO DI KO RS OU Parliament of Cura~ao Parlamento de Curazao Staten van Cura~ao Na: Vise Presidente di Parlamento di Korsou Sra. Giselle McWilli

Sabbatskol les 9 kuartaal 3, 2018

Bo Beibel

Brochure NAT 2018 Pap examens sept okt 2018 juni 2018

Microsoft Word - voorkant_colofon_voorwoord en Inhoudsopgave _090309__a5.doc

PARLAMENTO DI KORSOU Parliament of Curac;ao Parlamento de Curazao Staten van Curac;ao Na Presidente di Parlamento Sr. W. Millerson Wilhelminaplein # 4

PARLAMENTO D I KORSO U Parliament of Cura<;ao Parlamento de Curazao Staten van Cura<;ao Na Presidente di Parlamento Sr. W. Millerson Wilhelminaplein #

"05/05/15“ƒ"P01-16


Un krench i Birgen EDISHON 9 APREL 2019 DESPEDIDA DI LIZANNE BRADSHAW-WASON DONASHON DI RÒLSTÙL PÁGINA 3 DESPEDIDA DI AYA MACDONALD PÁGINA 5 GRANDINAN

Bo Beibel

- Gradisí Señor pa Su grasia - Na promé lugá nos ker a gradisí Señor Dios pa Su grasia, konosementu, komprendementu i sabiduria ku El a impartá riba n

Tratamentu di Keho Ofisina di Kuido Bonèiru, Sint Eustatius i Saba Fecha: 5 di desèmber 2017 Number di rapòrt: 2017/135

Sinku aña Hulanda Karibense Konsekuensianan pa e poblashon Resúmen periodístiko

エジプト、アブ・シール南丘陵頂部・石造建造物のロータス柱の建造方法

Sabbatskol les 4 kuartaal 1, 2019

Sabbatskol les 10 kuartaal 3, 2018

Bèl a bati

m Fundashon pa Konsumidó Ekseso di Saiu ta malu pa bo Salú Ki ora bo ta paga ku bo Credit Card Garantia ekstra Komparashon di preis riba wasmashin Fun

Despues ku stòf a baha Tokante vulnerabilidat i bon intenshon Komishon Independiente Tilburg Kromo-6 Riesgo di salú na trabou na trom entre 2004 i 201

ï ñ ö ò ô ó õ ú ù n n ú ù ö ò ô ñ ó õ ï

.w..01 (1-14)

Nota maneho di propaganda (konsepto) Na kaminda pa un esena di kaya atraktivo i limpi (Kresementu ku mantenshon di naturalesa i kultura) Direktorado D


MANEHO DI DONASHON DI FUNDASHON WEGA DI NUMBER BONAIRE (FWNB) 1. Definishonnan General Fundashon Wega di number Bonaire tin komo meta prinsipal atkisi

Microsoft Word Papiamentu Programma ERA NOBO Pap

Bèl a bati

edishon6.pmd

f0d242d4-dbdd-4f c7be87fba.pdf

pnp-programa-di-akshon.indd

Resúmen di e informe di Ombudsman Nashonal di 2016

Sinku aña Hulanda karibense Konsekuensianan pa e poblashon Resúmen i opservashonnan final Rob Bijl i Evert Pommer Sociaal en Cultureel Planbureau De H

CRA3689A

untitled




‚æ27›ñ06-…|…X…^†[


ル札幌市公式ホームページガイドライン

p1_5.pmd

320_…X…e†Q“õ‹øfiÁ’F

…_…C…L…fi…J…o†[fiü“ePDF/−mflF™ƒ

WINS クラブ ニュース

Microsoft Word - Padu su Facebook 14 di ougustus 2010.doc

122 丸山眞男文庫所蔵未発表資料.indd

Di nos tur Atraves di nos tur Pa nos tur Programa di gobernashon Kolegio Ehekutivo Boneiru


M NlSTER DI DESAROYO EKON6MIKO Pa: Presidente di Parlamento Sr. Ing. William W. Millerson Wilhelminaplein 4 Korsou Fccha: 11 april Bo karta di:


Slides key

Transcription:

Boletin informativo Kakalaka Periplaneta americana Hopi hende ta pensa ku hende ta e espesie mas dominante riba e mundu akí. Hopi hende ta pensa ku nos ta mas importante ku otro bestia i paranan ku ta habitá mundu. Nos por pensa, usa nos mente i inteligensia. P esei ta asina straño ku nos, inteligente i sabí asina manera nos ta, ta pèrdè tur inteligensia i pensamentu lógiko ora nos mira un bestia chikí i simpel asina manera... un kakalaka. Kakalaka tin hopi tempu ta kana rònt na mundu kaba. Ya pa por lo menos 320 mion aña. Ta e úniko sorto di bestia di kua a keda demostrá den laboratorio ku e por resistí radiashon radioaktivo. Mas informashon di e departamentu di ENM (Edukashon di Naturalesa i Medioambiente) di Carmabi riba: Wèpsait: Facebook: Instagram: www.carmabi-educatie.org carmabi NME education carmabi nme Na mundu tin masha hopi diferente sorto di kakalaka. Grandi i chikí, pretu i maron, ku kabei i sin kabei, ku ala i sin ala. Na tur tin sigur manera un 4.000 diferente sorto di kakalaka. Na Cuba ta eksistí un kakalaka bèrdè. I na Afrika tin un sorto di kakalaka ku ta skupi.

Kakalaka na Kòrsou Na Kòrsou tambe tin diferente sorto di kakalaka. No solamente e kakalaka di berpùt grandi ku kabei ku tur hende konosé, konosí tambe komo kakalaka merikano (Periplaneta americana), sino tambe e kakalaka di blachi chikí smal ku ta biba bou di blachi seku i ku no sa drenta kas mashá. Kakalaka un bestia di kas...? Insekto Bo tabata sa? Pa muchanan sabí ku ke sa mas Kakalaka ta pertenesé na e grupo di insekto, di kua tin mas ku un mion diferente sorto na mundu ta kana, bula, lastra i landa. Ta bestia di sanger friu ku ta pone webu pa prokreá. E bestia ku ta sali for di e webu ta kompletamente otro for di e bestia ku e mester bira. E ta pasa den diferente etapa di desaroyo, di webu pa larva i di larva (òf ninfa) pa bestia madurá. Di tur insekto, kakalaka probablemente ta esun ku tur hende ta haña mas fis i mas mahos. Riba nos wèpsait tin hopi mas informashon, video i plachi di klùr. Òf mas leuk ainda; bishitá nos Marine Education Center na Carmabi Piscadera!

Forma di kurpa Bo tabata sa ku? un kakalaka por biba sin kabes... Si bo wak e forma di kurpa di un kakalaka bon, lo bo keda sorprendí ku e bestia akí, ku nos ta plècha asina fásil ku un sapatu, tin asina tantu diferente parti chikí di kurpa ku ta lagu é sobrebibí efisientemente. E imágen ta duna un ilustrashon skemátiko di e kurpa di un kakalaka. Kurpa di un kakalaka ta konsistí, meskos ku kurpa di mayoria otro insekto, di tres parti grandi: e kabes, e toraks (garganta) i e kurpa. Den e kabes, ku ta basta chikí, tin dos wowo grandi. E wowonan akí nos ta yama wowo kompuesto, ku na ulandes ta samengesteld oog, òf wowo fasetá, ku ta facetoog na ulandes. Un wowo kompuesto ta un wowo ku ta konsistí di yen wowo chikí huntu. P esei un kakalaka su bista ta fantástiko. Bo por bisa ku si e ta den bo kamber, e por mira henter bo kamber di tur banda. Riba su kabes tin tambe dos antena masha sensibel, ku por midi vibrashon di airu. Si por ehèmpel bo yega serka di dje, no solamente e por mira bon ku bo ta yegando, sino tambe e por sinti bo ta kana. Ku su antenanan e por midi tambe e temperatura di e area i humedat di airu. Pasó pa e por biba bon, su espasio pa biba mester ta húmedo i kalor. Kon bin kakalaka si por i hende nò? Un kakalaka no ta hala rosea via su nanishi sino ku un órgano den su kurpa ku nos ta yama trakea (tubu chikí den e kurpa, ku buraku chikí na e bandanan di su kurpa. Di akí oksígeno nesesario pa e bestia akí por biba ta drenta). I un kakalaka no tin sanger den su kabes. Kemen si bo kita su kabes, e no ta sangra muri. Antó komo e ta un bestia di sanger friu (bestia di sanger friu no tin mester di mes tantu kuminda manera nos, nan ta kenta nan kurpa den solo, meskos ku rèptil) e por keda na bida sin kome pa mas o menos un luna. Anto di mes e kabes tin un boka tambe, pasó naturalmente e mester por kome. E toraks ta sirbi komo garganta ku ta konektá e kabes ku e kurpa. E kurpa di e kakalaka ta e parti kaminda mayoria kos ta tuma lugá. E ta un parti basta diki di e kurpa kaminda mayoria órgano ta.

Bestia di anochi Prokreashon Meskos ku tur otro insekto un kakalaka ta prokreá poniendo webu. E muhé, ku mayoria bia ta mas grandi ku e hòmber, ta pone un pakete ku ta parse un envelòp. Den kada pakete tin mas o menos 12 pa 40 webu. E webunan ta surtí masha nèchi banda di otro i tur ta mas o menos 2 milimeter largu. E webunan no por sobrebibí pafó di e envelòp. E kakalaka muhé por kana hopi tempu ku e pakete akí te ora e haña e lugá apropiá i e or ei e ta lagu é kai. I kasualmente esei por resultá di ta un lachi di bo kashi. Ora e yunan nase, e webunan ta kibra i ta sali kakalaka blanku masha chikí mes. Riba e imágen akibanda bo por mira e diferensianan entre e kakalakanan chikí i esnan madurá. Kakalaka ta bestia di anochi. Esei ta nifiká ku den dia nan ta drumi i ta aktivo prinsipalmente anochi. P esei kasi bo no sa mira nan den dia òf lo bo mester skòp un bòshi di blachi ku nan ta drumi bou di dje. Anochi nan ta paresé i ta sali buska kuminda. Kakalaka gusta espasio húmedo i kayente, i p esei no ta straño ku bo ta haña mayoria tipo di kakalaka den klimanan tropikal, kaminda e temperatura i e humedat di airu ta haltu. Tòg tin kakalaka na paisnan mas friu tambe manera Ulanda. Kon bin nan por biba einan tambe? E kontesta riba e pregunta aki ta hopi simpel. Den aire liber na Ulanda regularmente ta friu. Pero komo hende ke tene nan kurpa kayente tambe, nan ta keinta e kasnan. Asina e temperatura den e kasnan ta bira dushi haltu, di moda ku e kakalakanan por biba kómodamente den kas. E yu ta krese dor di tira su kueru bieu. Eibou tin un kueru nobo ku ta grandi sufisiente pa e bestia por krese aden. Asina e kakalaka chikí ta pasa di beibi pa tiner i di tiner pa adulto. Kakalaka por prokreá hopi lihé. P esei bo ta haña nan asina tantu na grupo grandi serka otro. Si bo haña unu den mondi, semper lo tin basta un par mas djis serka.

infoblad Kustumber alimentisio Meskos ku hende mester di kuminda pa por keda na bida, kakalaka tambe mester di kuminda pa por biba. Hopi hende ta pensa ku kakalaka ta kome pupu i otro kos fis. I esei apsolutamente no ta bèrdat! Kakalaka tin hopi diferente kos riba nan menú i pupu no ta parti di esei. Kakalaka ta omnívoro. Esei ta nifiká ku nan ta kome di tur kos un poko, tantu di materia vegetal komo animal. Algun ta kome palu for di palu morto ku tin den mondi, meskos ku komehein. E parti mas grandi di nan menú ta konsistí di blachi morto ku tin na suela. P esei bo sa haña nan hopi tambe na sitionan kaminda tin bòshi di shushi di kurá i naturalmente den mondi. Ta mashá importante ku nan ta kome e blachinan morto akí, pasó asina nan ta yuda ku digestion lihé di e blachinan akí. Banda di esei, mes fásil nan ta kome tambe un djaka morto ku nan haña den mondi, òf un pida keshi ku bo laga kai. Kakalaka ku ta biba den kas ta yena nan barika ku otro kos. Nan ta kome por ehèmpel diferente tipo di fèrf i tambe e lomba di buki ku ta pegá ku un sorto di leim spesial. Pasó den e leim aki tin hopi suku. Meskos ku nos, nan gusta kos dushi. Funshon di kakalaka Hopi ta puntra nan mes kiko en realidat ta e utilidat di un kakalaka pa naturalesa i den naturalesa. Den naturalesa un kakalaka ta masha importante, pasó e ta fungi entre otro komo alimento pa hopi otro bestia ku ta mas grandi. Manera por ehèmpel kolebra, sapu i asta lagadishi. Nan ta un parti masha importante di hopi kadena alimentisio den naturalesa na nos isla. Un kadena alimentisio ta un kadena den kua nos por mira ken ta mira kiko den naturalesa. Aki bou bo ta mira un kadena alimentisio ku un kakalaka den naturalesa di Kòrsou.

Un kadena alimentisio ta kuminsá semper ku mata. E kakalaka ta kome mata (blachi morto), e lagadishi ta saboriá di e kakalaka, e kolebra na su turno ta kome e lagadishi gordo ku a kaba di kome un kakalaka i e para yagdó ta kome e kolebra ku ta dushi drumí bou di un mata, barika yen ainda di e lagadishi grandi ku el a kome. Si saka un di e partinan akí for di e kadena, e or ei kada bestia den e kadena alimentisio lo haña nan den problema. Si no tin sufisiente lagadishi i kolebra, e falki no tin sufisiente kuminda i lo muri. Kemen, si no tin kakalaka mas, e lagadishi i kolebranan lo no tin sufisiente kuminda mas i ya bo sa kiko lo pasa e or ei ku e falki. Tur kos den naturalesa mester di otro i ta dependé di otro. Bo ke sa mas di Kakalaka? Bo tabata sa ku...? Kakalaka ta un di e insektonan di mas limpi ku tin? Nan ta laba nan mes regularmente pa asina nan por ta mas limpi posibel. Pero nan tin un problema grandi: nan ta hole stinki! Loke ta hasi kakalaka ahigiéniko ta ku nan gusta kasi tur kos ku hende ta kome. Ora nan morde e kuminda, nan ta spùit un sorto di líkido aden for di nan atras ku ta pone ku e kuminda ta daña mas lihé. Tambe nan ta karga diferente bakteria ku nan ta transmití riba e kuminda. Si nos kome for di e kuminda akí, nos por haña diferente malesa. Pero e peliger akí ta keda eksagerá hopi. Un kakalaka no ta mas fis ku kualke otro insekto, a menos ku el a kaba di sali for di un berpùt... Purba sigui buska e informashon aki bou riba internet. Kakalaka ta antrópodo, meskos ku tur otro insekto. Kreft, kangreu, lisimbein, araña tambe ta antrópodo. Tur antrópodo tin un skelèt eksterior (un skelèt na e parti pafó). Akí (afortunadamente) nos no tin kakalaka enormemente grandi. Pero bo a yega di bai Sürnam òf Asia? Chèk un ratu riba Google i lo bo ta kontentu ku nos kakalakanan... Gosa hopi ora bo buska i lesa mas informashon.