REVISTA SITUASAUN NOVEMBRU - DEZEMBRU 2014 ASUNTU NE EBÉ PRESIZA TAU ATENSAUN Insidente liga ba joven no arte marsiais sai númeru a as no sai preokupa

Similar documents
REVISTA SITUASAUN FEVREIRU-MARSU 2019 Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) estabelese ona iha tinan 10 liu ba, hala o servisu monitorizasaun insi

Microsoft Word - RevSit Marsu 2014_Final_Tetun.doc

AtReS - Revista Situasaun - Marsu Tetun Final

Relatoriu Observasaun Eleisaun Prezidente 20 Marsu 2017 Final

Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) ALERTA Preokupasaun Komunidade Naktuka liga ho Lia nain ne ebé Ema Deskuñesidu Oho Mate iha Fronteira Sub-di

Microsoft Word - Trimester Nasional - TETUM _ Final_ 14 Aug 2013

v Prezentasaun Sumario a. Introdusaun b. Projeto no Apoio c. Begraun informasaun no fahe informasaun d. Konkluzaun

CBA FAQs_TETUM

Proteje Ita no Itania bebé. Teste raan iha Ita-nia vizita prenatál primeiru Tetum (Protecting you and your baby)

Microsoft Word - EWER Alert - Naktuka - Tetun - Jul 10.doc

República Democrática de Timor-Leste

LHOxfamOJE3May2019te

Microsoft Word - MAHEIN_33_OK.doc

ETAN for UNTL

ViolasaunAmbientalDec2018pptx

4/17/2019 Titlu Rezultadu Survey konaba Umakain Konsumu Manutolun no Na'an Manu 1/1

Microsoft Word - Module III. LIDERANSA.docx

PROSESU PAGAMENTU BA IDOZUS NO NIA POTENSIALIDADE BA KONFLITU Relatóriu Polítik

VALORIZA AGRIKULTOR SIRA NIA LIAN NO SIRA NIA MATENEK!

Relatóriu Final_EA_LH2018 1

Lansamentu ba Timor-Leste nia Dokumentu Politika kona ba Fronteiras Maritimas.TETUN_FINAL

Fronteiras Marítimas iha Tasi Timor Kay Rala Xanana Gusmão Xefe Negosiador ba Delimitasaun Definitiva Fronteiras Marítimas no Reprezentante Espesial G

Final Relatoriu Peskiza LH iha Suai

Foti Liman Hodi Desidi & Dezenvolve Ministério da Administração Estatal Rua Jacinto Cândido Dili, Timor-Leste Phone:

TransVieira

FIXA INFORMASAUN 2016 BA PÚBLIKU Timor-Leste la husu liu husi nia direitu tuir Lei Internasional. SAIDA MAK FRONTEIRAS MARÍTIMAS? Nasaun sira ne ebé t

LA IHA JOVEN IDA MAKA HELA IHA KOTUK IHA TIMOR-LESTE ANALIZE SITUASAUN # 1 JOVEN FETO AGRIKULTÓR SIRA

Microsoft Word - PN 08 - National Security Policy-Making and Gender _Tetum_.d

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Suai Juñu 2019 Afirmasaun: Sumáriu

Reprezentasaun arte fatuk iha kostume kulturál ema Fataluku iha Tutuala, Lautem Kim Dunphy 3, Ildefonso da Silva, Nelinha Pereira, Thomas Lopes & Holl

Rezumu Politika_Cover_Tetun_Belun

11 Efeitu adaptasaun hare variedade lokál mean ba klima no ambiente Abstratu Tobias Moniz Vicente, 14 Robert Williams Seeds of Life, 15Myrtille Lacost

Microsoft Word - SP Rede ba Rai Version for Members - reduced.docx

Microsoft Word - judecsetesarailos_t

ReJistrasaun Rai iha Timor-Leste REJISTRASAUN RAI iha Timor-Leste Análiza ba impaktu husi Sistema Nacionál de Cadastro (SNC) 120

Irlanda Norte ezamemédiku ba susun Ajuda ita atu deside

InflRD7te.pdf

7 Teste adaptasaun koto nani iha Timor-Leste Abstratu 1Armindo Moises, Luis Pereira, Antonio do Rego, Abril de Fátima, Amandio da Costa Ximenes, Tobia

La'o Hamutuk aprezentasaun ba ADN 18-Jul-2013 Papél Sosiedade Sivíl hodi tau matan ba Investimentu Estadu Aprezentasaun husi La o Hamutuk ba Retratu A

Microsoft Word - SK_TDB_ DEZEMBRU_2014 I _2_.doc

Ami-nia Dalan Mak Ba-oin; Sai Forte Hamutuk Hakbi it Sobrevivente Feto-sira husi Violénsia iha Timor-Leste Liu-husi Peskiza Asaun Partisipativu (PAP)

World Bank Document

La o Hamutuk Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu Rua Martires da Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste Tel: no

INSTITÚTO DO PETRÓLEO E GEOLÓGIA INSTITUTO PÚBLIKU (IPG-IP) ANÁLISE PERIGOSIDADE TSUNAMI IHA TIMOR LESTE UTILIZAUN DADOS DETERMINISTIK FELIX JANUARIO

República Democrática de Timor Leste Ministério da Agricultura e Pescas Sistema Fini Nasionál ba Variedade Ne ebé Lansa Fornese familia agrikultór Tim

LIA ULUK

Persepsaun husi Inan-Feton sira kona-ba Planeamentu Familiar Iha Distritu Viqueque & Dili (Timor-Leste) RELATÓRIU FINAL 1

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Oe-Cusse Maiu 2015 Sumáriu prosesu

Komprende Violénsia Kontra Feto no Labarik iha Timor-Leste: Konkluzaun sira husi Programa Nabilan nia Estudu Baze Sumáriu Relatóriu Australian Embassy

Submisaun Luta Hamutuk ba OGE 2011 ba Komisaun C

Projetu Ai-han Di ak ba Saúde Di ak liu Aileu, Baucau, Bobonaro no Covalima Sumáriu Baseline, Outubru 2018 World Vision-nia funsionariu no PSF iha Ail

BriefingBankadaDez2018te

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN SISTEMA JUDISIÁRIU Sumáriu Kazu Tribunál Distritál Dili Periódu Novembru 2017 Afirmasaun:

TLDPMEconomia24Jul2014te

Traditional justice workshop report _tetun_

IPG descobre kauza husi Rai Halai iha Auto-Estrada Covalima, Estrada diresaun Dili-Ainaro, no Dili-Loes Autores: Jose Soares Nano (Especialista iha Es

DebateRai2Julhu2012

Lei Tributaria fo vantajem barak liu ba kompania no emprezariu: Bainhira los mak fos bele baratu

Introdusaun Prémiu Nutrisaun Prezidente Prémiu Nutrisaun Lideransa Nasionál 2015 Atu fó rekoñesimentu, motivasaun no inspirasaun ba serbisu no lideran

Microsoft Word - wjureport125_t

Fabrika Semente iha Caisido Distritu Baucau: Oportunidade no Ameasa? Mahein Nia Lian Nú. 79, 09 Juñu 2014 Relatoriu Fundasaun Mahein Nia Lian ne e sup

16 Projetu edukativu Pastorál Juveníl Inspetoria nian Filhas de Maria Ausiliadora Inspetoria S. Maria D. Mazzarello TIN Timor - Indonézia

Estratejia Parseria País: Timor-Leste, tinan : AVALIASAUN SETÓR (SUMÁRIU): FINANSAS

ALOLA ANNUAL REPORT 2018 TETUM Final FOR pRINTING eDITING VERS.cdr

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE Lei No. 9/ Jullu Lei Suku 1 Suku sira iha funsaun determinante iha prezervasaun husi ita nia identidade kul

Journal JICA CBNRM, Vol 1/ Publikasaun 4/ Fevereriu 2018 Seremonia Tara Bandu PLUP no Implementasaun Regulamentu Suco Planu Participatoriu Uja Rai (PL

Konta Jeral Estadu 2011

13 Testu adaptivu aihoris Trigu no Barley iha Timor-Leste periodu Abstratu Apolinario Ximenes 16 Luis Pereira, 17 Brian Monaghan 2,,Robert W

Justisa ba Timor-Leste Nafatin Obrigasaun Internasional

Sobrevive Iha Impunidade Istória Feto sira ne ebé la hetan nafatin Justisa

Land_Law_tetum_Version_3_change[1]

Alkatiri4Feb2013en

Tema Liturjia domingu da-22 propoin mai ita reflesaun kona-ba Ukun-fuan. Maromak hakarak ema nia realizasaun no moris nakonu no, iha sentidu ida-ne e

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME PROGRAMA MONITORIZASAUN BA SISTEMA JUDISIÁRIU SUBMISAUN PENSAUN MENSÁL VITALÍSIA: Projetu Lei Nú. 5/III no Projet

Edisaun I/2016 BOLETIN PROVEDORIA DOS DIREITOS HUMANOS E JUSTIÇA (PDHJ) PROMOVE NO PROTEJE DIREITOS HUMANOS NO PROMOVE GOVERNASAUN DI AK

Microsoft Word - BOLETIN EDISAUN I 2015.docx

JUDICIAL SYSTEM MONITORING PROGRAMME

QUARTERLY REPORT

Índise! Introdusaun 1 TIMOR LOROSA E INFORMASAUN FOUN Marsu 2000! Situasaun Humanitaria.2 " Lori Fila Refujiadu Sira " Distribuisaun Hahán " Uma atu H

Graphic2

Sistema halo to os uza modelu liña no espésies leguminosa (foremungu no forekeli) ba produsaun hare rai maran lokál fatumasin (oriza sativa, L) Abstra

Orsamentu Jerál Estadu ba tinan 2016_

GIA ESPIRITUÁL IHA DALAN KSOLOK NO GLÓRIA NIAN Jan-Mar 1

RELATÓRIU HOSI KOMISAUN ORGANIZADORA IHA DÍLI BA BUKA FUNDU ORSAMENTO, KOMISAUN IDA NE E HATUTAN HOSI KOMISAUN ORGANIZADORA INAGURASAUN DA SEREMONIA K

Secretariado Devisão Relações Publicas, Audiovisual e Documentação Agenda N 0 160/II Reuniaun Plenária Extraordinaria Kinta-feira, 15 de Janeiro de 20

Microsoft Word - ARKTL Constitution_Tetun.doc

LHSubPNOJE2018te

OJE 2014 no ligasaun ba Ekonomia TL

DISCURSO DE

1 Prevalensia infestasaun trichuris suis ba fahi iha suku Lahane Oriental, posto administrativu nain feto, munisipiu Dili Rezumu Paulina Martins da Cr

Backup_of_ALOLA ANNUAL REPORT 2015 DRAFT Kinta tetum

LH konaba PAN Fome Zero

A9RA803.tmp

REVIZAUN ESTRATÉJIKU TIMOR-LESTE PROGRESU NO SUSESU ATU ALKANSA OBJETIVU DEZENVOLVIMENTU SUSTENTÁVEL 2 Tau matan ba ita-nia futuru Centre of Studies f

Microsoft Word - DISKURSU PPN 13 JUNHO 2018.docx

Jun-Agos 1

World Bank Document

Tema Liturjia domingu ikus Kuarezma nian konvida ita atu kontempla Maromak ne ebé, tan domin, tuun mai hasoru ita, fahe ita-nia umanidade, halo An sai

12 Produsaun bee moos husi bee fo er uza métodu filtrasaun Intrudusaun Autor: Felipe Xavier, L.Ed Mentor: Berta Tilman, BA Bee nu udar substánsia kími

Eskritorio Vice Prokurador Jeral ba Krimes Graves Timor Leste INFORMASAUN IKUS HUSI UNIDADE KRIMES GRAVES 30 Abril 2004 SCU: INVESTIGASAUN NO PROSEKUS

Transcription:

REVISTA SITUASAUN NOVEMBRU - DEZEMBRU 2014 ASUNTU NE EBÉ PRESIZA TAU ATENSAUN Insidente liga ba joven no arte marsiais sai númeru a as no sai preokupasaun nasionál Insidente hamutuk 10 iha Novembru no 8 iha Dezembru liga ho ritual kulturál família nian Insidente disputa rai sei buras iha kualkér munisipiu iha territóriu tomak INSIDENTE REZULTA EMA NAIN 5 MATE TANBA PROBLEMA JOVENTUDE NO ARTE MARCIAIS Problema joven sei sai kestaun importante iha dezenvolvimentu nasionál. Joven ba autór iha insidente hamutuk 25 kazu iha fulan Novembru no 30 kazu iha fulan Dezembru. Abut problema seluk ne ebé fó impaktu boot ba preukupasaun estabilidade nasionál iha fulan Dezembru mak arte marsiais, maske kazu ne e la dun maka as iha tinan 2014. Janeiru Jullu 2014 laiha insidente hanesan atu liga ho arte marsiais. Iha kazu 4 iha Agostu, kazu 2 iha Setembru. 2 iha Novembru no iha Dezembru 2014 hamutuk iha insidente 8 no rezulta joven na in 5 mate, 3 iha Baucau 2 iha Dili. Esforsu barak husi joven ho inisiativa ba harii dame maibé, problema joven seidauk iha progresu ne ebé signifikante, joven fasil liu atu monu ba situasaun violénsia. Totál insidente Fulan Novembru 2014 Distritu Insidente Aileu 3 Ainaru 2 Baukau 8 Bobonaru 2 Covalima 2 Dili 14 Ermera 6 Lautein 2 Likisá 5 Manatuto 2 Manufahi 6 Oekusi 10 Vikeké 6 Totál 68 Insidente sériu ida, liga ho Joventude no Arte Marsiais akontese iha loron 30 Dezembru 2014 tuku 10.00 dadeer, iha Bairu Akam, Suku Nunira, Postu Administrativa Laga, grupu baku malu to o oho malu. Kronolojia insidente mak iha dadeer maizumenus tuku 8:00, joven ida husi Buigira ba Laga ho motor hodi taka roda no enxe mina. Joven sira iha Bairu Akam nota hela nia mak baku sira nia maluk iha loron hirak liu ba, entaun sira bolu malu no hein nia iha dalan. Iha tuku 10.00 dadeer, joven ida husi Buigira ne e fila husi Laga no hetan kedas ataka husi grupu joven iha Bairu Akam. Hare situasaun ne e, entaun ninia joven maluk husi Buigira fó hatene nia kolega iha Buigira. La kleur joven lubuk ida husi Buigira to o iha fatin, Bairu Akam no halo asaltu malu to o joven ida mate kedas iha fatin. Uma hamutuk 7 hetan sunu no motor ida hetan estragus husi insidente refere. Iha indikasaun GAM (eis grupu arte marsiais) hanesan joven husi Buigira hare hanesan eis membru PSHT no grupu joven iha Bairu Akam ne e eis membru grupu IKS. Motivu husi insidente ne e akontese tanba joven ida ne ebé mai taka roda no enxe mina iha Laga, baku joven ida husi Bairu Akam iha dia 21 Dezembru liu ba bainhira joven husi Bairu Akam ne e liu iha sira nia Bairu Buigira, mai husi Lospalos. Insidente sei kontinua iha tempu lokraik maizumenus tuku 3.20, iha Aldeia Akahasamutu, Suku Buruma, Postu Administrativa Baucau Vila, grupu deskoñesidu juventude mai asalta tan mane kaben na in ida hanesan eis membru PSHT to o mate. Mane kaben na in ne e sei toba hela no derrepente grupu ne e mai ataka. INSIDENTE HAMUTUK 10 IHA NOVEMBRU NO 8 IHA DEZEMBRU LIGA HO RITUAL KULTURAL FAMÍLIA NIAN Komesa iha fulan Outubru, númeru insidente liga ho ritual kulturál família nian sei kontinua a as. Hatudu katak, serimónia kulturál família sei akontese iha fulan Novembru no Dezembru nia laran maske tempu ne e ema agrikultór fila ba sira nia to os no natar. Totál insidente Fulan Dezembru 2014 Distritu Insidente Aileu 2 Ainaru 4 Baukau 10 Bobonaru 0 Covalima 3 Dili 17 Ermera 4 Lautein 2 Likisá 14 Manatuto 4 Manufahi 4 Oekusi 9 Vikeké 5 Insidente ida akontese iha dia 15 Novembru 2014 oras 10:30 dadeer, iha Bairru Malepun, Aldeia Harame, Suku Aidabaleten, Totál 78 Postu Administrativa Atabae, Munisipiu Bobonaro. Diskuti malu entre grupu família uma lisan Lotan ho uma mane husi uma lisan Cowa no Aibuti Phun. Motivu husi insidente ne'e tanba parte rua hadau malu fatin atu hari'i estátua ai-tos avó feto ho avó mane nian. Tuir família husi uma lisan Lotan, estátua ai-tos avó feto no avó mane tenke hari i iha fatin foun seluk maibé parte família uma-mane husi uma lisan Cowa no Aibuti Phun hakarak hari i iha fatin tuan. Asuntu ida ne e maka halo grupu família rua diskute malu to o taa malu maske la rezulta kanek iha parte rua. Insidente refere konsege hakalma no rezolve kedas husi parte Komandante Eskuadra Atabae, ASD, CDO, OGL, Xefe Suku, Xefe Aldeia Harame, Beacou no Sulilaran. Rezultadu maka hotu-hotu konkorda hari'i estátua ai-tos avó feto no avó mane ne'e iha fatin ida uluk ne ebé avó sira hari'i nanis ona.

INSIDENTE HAMUTUK 9 IHA FULAN NOVEMBRU NO 14 IHA DEZEMBRU LIGA HO DISPUTA RAI BA TO OS NO NATAR Insidente liga ho disputa rai hamutuk 9 iha fulan Novembru no 14 iha Dezembru. Insidente liga ba disputa rai sai kategoria númeru hat iha númeru insidente fulan Dezembru no númeru neen iha fulan Novembru. Ezemplu insidente ida akontese iha Munisipiu Manufahi mak hanesan tuir mai. Iha dia 25 Novembru 2014, oras 10.00 dadeer, iha Aldeia Orlora, Suku Bubu-Susu, Postu Administrativa Alas Munisipiu Manufahi, akontese komunidade husi Suku Fahinehan ba sobu lutu no sunu uma to os komunidade Bubu-Susu nian. Motivu husi insidente ne e mak tanba komunidade Bubu-Susu lere to os kuaze hetares 8 hodi kuda batar. Iha tempo ne ebá, Xefe Suku Fahinehan ba fó hatene Administradór Postu Administrativa Fatuberliu ho Polísia Eskuadra Eskuadra Fatuberliu hodi halo mediasaun atu labele halo to os iha rai ne e tanba rai disputa entre komunidade rua. Tan ne e, Administradór Postu Administrativa ho Komandante Polísia Eskuadra ba halo tiha mediasaun iha fulan Outubru fulan kotuk hodi hapara labele halo natar kuandu udan mai. Komunidade Bubu-Susu la satisfás ho desizaun ne e no tuir sira nia hanoin katak, se nune e duni, foin hahú lere rai ne e hapara tiha kedas hodi labele kolen. Iha dia 24 Novembru 2014, komunidade Bubu-Susu ba kuda batar depois dia 25 Novembru 2014, komunidade Fahinehan mai sobu tiha lutu no sunu tiha uma to os refere. Insidente kontinua iha dia 29 Novembru 2014, grupu ida husi komunidade Suku Bubu-Susu, tau farda PNTL ba ataka Xefe Suku Fahinehan to o latan ba rai. Iha tempu hanesan, komunidade Suku Fahinehan ne ebé iha Same laran, bolu malu mai Fatuberliu hodi hasoru grupu komunidade Suku Bubu-Susu. Insidente ne e rezulta Xefe Suku kanek todan tanba hetan baku ho ai-pedasuk ida ne ebé prega ona pregu no mane na in rua mós kanek tanba hetan tuda. PNTL husi Munisipiu Manufahi, Postu Administrativa Same mak mai hakalma situasaun no ambulánsia husi Same mai tula kanek sira lori ba Óspital Same. Membru komunidade na in neen hetan kapturasaun no tama sela preventiva Polisía Eskuadra Same. KARATERÍSTIKA INSIDENTE 2

3

4

Radio Talkshow iha Oekusi. Atividade ne e realiza iha 21 Novembru 2014 kolaborasaun ho Radio Komunidade Atoni Lifau Oekusi. Membru RPRK mak ivolve iha eventu ne e mak hanesan Adjuntu Administrador Rejiaun Espesial Oekusi, OGL Sub-Rejiaun Nitibe no Peskizador husi Belun. ATIVIDADE PREVENSAUN NO RESPONDE BA KONFLITU Atividade ne ebé Hala o husi Ekipa Demokrasia no Dezenvolvimentu liuhusi Asaun Media no Hakbi it (DAME): Fo treinamentu Transformasaun Konflitu ba CDO (community development officer). 13 CDOs husi postu administrativa 13, munisipiu 8 durante loron tolu komesa dia 10-12 Dezembru 2014. CDO sira barak mak involve a an iha RPRK tanba nee, treinamentu Transformasaun Konflitu ajuda funsionáriu governu fasilita no hametin kbi it ba rezolve problema iha komunidade nia leet. Atividade Ne ebé Hala o Husi Ekipa Atensaun no Responde Sedu (AtReS) Fo diskursu kona-ba Joventude no Violénsia iha Konferensia Nasionál Joventude 2014 iha dia 25 Novembru 2014 iha Sentru CCD, Markado Lama Dili. Harii konsiensia ba joventude sira katak, involvimentu joven iha tipu violensia oi-oin iha komunidade. Fo diskursu kona-ba sistema AtReS ba funsiunariu departementu Harii Pás no Koezaun Sosiál, MSS iha 28 Novembru 2014 iha Timor Plaza Dili. Fahé esperiensia oinsa sistema ne e hala o no ajuda redus tensaun konflitu iha komunidade liu husi parseiru Rede Prevensaun no Responde ba Konflitu. Tanba nee, MSS-UNDP husu Belun fahé esperiensia ba ekipa MSS ne ebé partisipa kuaze 35 pesoas. Fo treinamentu Refreshing Training ba monitores Belun hodi orienta fila fali saida mak sira nia kna ar no responsavel iha komunidade liga ho papel Monitores. Total partisipante hamutuk 22 monitor (feto 6, mane 16) husi Munisipiu Aileu, Bobonaro, Ermera, Aileu, Dili, Manatutu, Ainaro no Baucau. Treinamentu komesa iha dia 1-3 Dezembru 2014 iha Salaun Enkontru Belun, Farol Dili. 5

Atividade Ne ebé Halao Husi Ekipa Mediasaun no Rezolusaun ba Disputa (MRD) Halo mediasaun ba kazu disputa rai iha Maliana, Suku Ritabou. Mediasaun ne e realiza iha dia 19 Novembru 2014 iha edifisiu Diresaun Terras Propriedade e serbisu Cadastrais (DTPSC) Munisipiu Bobonaro. Partisipa iha mediasaun ne e mak disputante nain rua ho sira nia família, representa DTPSC, Polísia Komunitaria no ekipa husi Belun. Disputa rai eransa entre maun ho alin kontinua la hetan solusaun tanba parte rua nafatin mantein sira nia pozisaun. KONA-BA REVISTA NE E Revista situasaun ne e relata kona-ba asuntu xave relasiona ho insidente violénsia no tendensia husi koleksaun dadus monitorizasaun liu husi Sistema Atensaun no Responde Sedu (AtReS) Timor-Leste durante Novembru - Dezembru 2014. Belun esforsu atu fahé informasaun ne ebé up-to-date no serteza ho dadus atual. Hanoin katak, situasaun bele hetan mudansa ho lalais husi kontribuisaun dame ita hotu nian. Ami agradese no simu informasaun seluk ne ebé bele klarifika ka update dadus ne ebé ami iha liuhusi sistema AtReS. Marilia Oliveira da Costa, Jestor Sistema AtReS: bylah.belun@gmail.com Laurensius Lein, Espesialista Prevensaun Konflitu-Politika: laurensius.belun@gmail.com 6