Observasaun no Analiza ba Politika Governu Iha Jeral Estadu La o Hamutuk Dili, 3 Maiu 2019 Outline Prioridade iha livru OJE Objetivu OJE Fontes Finansiamentu OJE Sustentabilidade Fundu Petrolíferu RAEOA-ZEESM Alokasaun iha Setór Produtivu Oinsá monitor no influensia iha polítika OJE Rekomendasaun 1
Objetivu OJE 1.Nudár matadalan ba despeza no reseita estadu nian atu fasilita knar estadu hodi aumenta produsaun, kampu servisu no hadi'ak povu nia moris 2.Atu hadi ak povu sira nia moris liu husi kompleta iha sira nia servisu báziku sira, infrastrutura, investimentu ba rekursu umanu no dezenvolve ekonomia local, etc. 3.Atu distribui rekursu estadu nian ba ema hotu ka hamenus diskrepansia sosiál entre setór ka distritu sira. OJE nia Funsaun Funsaun Báziku mak implementasaun (ezekusaun) atu aloka rekursu ba atividade sira hodi atinje objetivu. Autoridade : nudár baze atu halo despeza no hetan reseita durante tinan partikulár ida, nune'e povu bele hatene despeza no reseita estadu nian. Planeamentu : nudár mata-dalan ba estadu atu planeia atividade iha tinan partikulár ida Monitorizasaun: nudár matadalan atu avalia atividade servisu estadu nian tuir prosedimentu ne'ebé deside ona 2
Finansiamentu ba OJE Empréstimu Fundu Mina-rai Reseita Petrolíferu iha futuru Rikeza Mina-rai Liu RSE MF Jerál Estadu (OJE) Reseita Doméstika Impostu Laos Impostu Ajénsia Retensaun Despeza Governu Kapitál Rekorrente Promesas 3
4
ba RAEOA iha tinan 2019 5
Despeza Kapitál ba RAEOA 6
Tabela Dotasaun Orsamentais ba 2019 Despeza OJE 2019 Tokon ( 000,000) Saláriu no Vensimentu 214 Bens no Servisu 473 Transferénsia Publika 363 Kapitál Minor 31 Kapitál Dezenvolvimentu 401 7
8
Oinsá Monitor iha Prosesu OJE Preparasaun no Formulasaun ba OJE Dezenvolve Estratéjia no Prioridade Envelope Fiskál (iha Abril nia laran) Prepara Submisaun (SIRKULAR) Submisaun (July no Agosto) KRO halo revizaun no Ministériu defende ho razaun klaru Proposta entrega ba KM Aprova Proposta Submete Proposta ba PN (15 de Outubru) Komisaun sira PN rekomenda konaba Proposta Debate iha PN aprova husi PN haruka ba PR atu Promulga Implementasaun no Despeza Distribuisaun Pakote Aprovadu (LM) Monitorizasaun Ezekusaun Oinsá atu Influensia iha Polítika OJE? 9
Sustentabilidade Fiskál >/= </= Reseita Reseita Rai-Laran Riku Soin Mina-rai Empréstimu Despeza Rekorente Kapitál Promesas Empréstimu 10
Esforsu atu influensia Desizaun Polítiku no Despeza Públiku Setór Báziku mak xave importante ba dezenvolvimentu hodi garante sustentabilidade moris Povu Timor-Leste! 11
Saida mak importante liu ba Timor-Leste nia futuru? Kustu husi aeroportu foun iha Suai boot liu fali saida mak Timor-Leste gasta ba servisu saúde ba nasaun ne e tomak kada tinan. Rekomendasaun Presiza iha peritu independente atu halo analiza kredivel ba kustu, benefísiu no risku sira husi Projetu Greater Sunrise no Tasi Mane. Halo diversifikasaun ekonómiku, liu-liu investe iha setór sira la'ós petróleu. Respeita RSE (Rendimentu Sustentável Estimadu) atu garantia sustentabilidade FP. Harii kualidade saúde, edukasaun no bee moos ba sidadaun sira. Investe iha setór agrikultura no turizmu. 12
Bele hetan informasaun tan no atualiza iha La o Hamutuk nia website http://www.laohamutuk.org Obrigado ba Atensaun La o Hamutuk nia blog http://laohamutuk.blogspot.com/ Institutu Timor-Leste ba Analiza no Monitor Dezenvolvimentu Rua Martires do Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste 77234330 (mobile) 3321040 (landline) Email: laohamutuk@gmail.com 13