民話ライブラリ1.indd

Size: px

Start display at page:

Download "民話ライブラリ1.indd"

えみこけい
7 years ago
Views:

1 アイヌ民話ライブラリ 1 上田トシの民話 1 アイヌ民族博物館

2 第 1 話散文の物語白い犬の水くみ収録日 :1996 年 3 月 25 日資料番号 :35230A 添付 CD:1-1(20 分 41 秒 )

3 第 1 話白い犬の水くみ 3 第 1 話散文の物語白い犬の水くみ (1 (2 a=yupihi an hine oka=an pe ne hike a=yupihi earkinne i=omap ne ya i=eyam wa po hene a=yupi eun 5 a=koyayepataraye kor an=an pe ne wa neun ka iki=an wa aynu ta a=ne yakun a=yupihi ekimne wa 10 iwak etoko un wakkata hene apeari=an hene ki kor an=an pe 年 3 月 25 日上田トシ氏宅にて安田千夏が収録千葉伸彦氏が同席上田トシ氏はこの話を姉である木村きみ氏から聞いたと語っているちなみに萱野茂編ウウェペケレ集大成所収第 7 話レタラホロケウアイヌマッネアン白狼が人間の妻になった (pp ) がこの話とほぼ同じ内容である 2 主人公は犬なのでもちろん人間の兄が実の兄であるわけではなく飼い主のことを親しみを込めてそう呼んでいる

4 4 第 1 話白い犬の水くみ sekor patek yaynu=an kor [0:40] an=an pe ne korka 15 nea aynu a=ne ka somo ki p ne kusu nep ka a=yupi a=kasuy ka a=eaykap kor an=an ayne... pe ne a p sineanta eytasa aynu a=ne rusuy hi kusu 20 a=yupi ani wakkata kor an (3 siri a=nukar niyatus a=ekupa kane hine pet or_ ta arpa=an hine... wakka a=nise kusu hepokiki=an 25 akusu a=koenpuyna hine 3 直訳すると私の兄がそれで水くみをしている様子を私が見た手桶

5 第 1 話白い犬の水くみ 5 niyatus turano mom=an hine (4 ne... ukokarkarse niyatus turano karkarse=an kor 30 mom=an korka ne niyatus nenkane a=opici yakun a=yupi i=koyki kuni a=ramu hi kusu a=ekupa kane hine mom=an ayne 35 hinak ta arpa=an ruwe ne akusu poro pitar an hine ne pitar or_ ta yan... or_ ta yan=an ruwe ne _hine 4 人称接辞がない以下何か所かで同様の特徴がみられる

6 6 第 1 話白い犬の水くみ earkinne sinki=an. 40 a=eyaykopuntek kor ne niyatus wakka oma wa an hi kusu a=etuhu ani a=karkarsere wa ne niyatus wakka a=kuta ne ya ki wa ora earkinne sinki=an 45 hi kusu ora... kor hesehese=an pe ne kusu ora oro ta hotke=an _hine an=an. siukokarkari=an hine hotke=an hine an=an ruwe ne akusu 50 rapokke ney wa ne ya kamuy ek hum as siri kewrototo kor an=an ayne... a p

7 第 1 話白い犬の水くみ 7 i=enkaske un ekuskonna kamuy kamuy kewrototo hum ne ya a=ekimatek ne ya ki hine oro ta ne ene iki=an... =an hi ka a=erampewtek no an=an ayne inkar=an ruwe ne akusu 60 (5 i=sam ta an retar seta numa i=sam ta an hine yaykata anakne pirka ponmenoko ne an=an wa ora earkinne a=eyaykopuntek. 65 ora ene aynu ne an=an rusuy a p, 5 ヌマ numa は毛毛皮はウル ur でこの後ではウル ur と言っている意味するところはその娘が今までまとっていた犬の毛皮口承文芸で犬が人間の姿になる時にこうした毛皮を脱ぐという表現がしばしば見られる

8 8 第 1 話白い犬の水くみ nen ka kamuy i=erampokiwen wa aynu ne i=kar hi ne kuni a=ramu kor a=eyaykopuntek kor ora nea niyatus a=ani _hine 70 seta ur a=ani hine ek=an hine a=uni ta ek=an hine ora nea niyatus ani (6 wakkata=an ne ya ki ora apeari=an kor 75 a=yupi a=kooripak kor ne korka neno iki=an kor an=an ruwe ne akusu oro ta a=yupi iwak _hine supuya at pe ne kusu 6 水くみに行くのは家の近くの川にある水くみ場というのが通例である

9 第 1 話白い犬の水くみ 9 oyamokte wa ne noyne 80 puyar kari inkar hine ora ahun hine ora oripak=an pe ne kusu a=an hine an=an akusu harkiso peka kus _hine 85 oharkiso wa a hine ora (7 ene hawean _hi. i=kouwepekennu hi kusu nep ka esina ka eaykap pe ne kusu 90 a=yupihi mak ne hine an=an pe ne ya a=erampewtek no 7 エネハウェアニ ene hawean _hi に続いて ( 兄のセリフ ) となるのが普通だがここでは兄のセリフは省略されている

10 10 第 1 話白い犬の水くみ an=an pe ne hike ora a=yupi eytasa i=eyam siri a=yupi a=kooripak kor an=an hi kusu 95 neun ka iki=an wa aynu ta a=ne yakun (8 a=yupihi etok un wakkata ne ya apeari ne ya ki kor an=an pe sekor 100 yaynu=an kor mosma anakne nep ka yaynu ka somo ki no ne aynu ne an=an rusuy hi patek a=yaynu kor an=an ayne... a p... kusu wakkata poka a=ki sekor yaynu=an wa 8 アユピヒエトクン a=yupihi etok un は直訳だと私の兄の前に冒頭の同じ箇所でアユピヒエキムネワイワクエクン a=yupihi ekimne wa iwak etok un 兄さんが山に狩りに行って帰って来る前にだったのと同じ意味だろう

11 第 1 話白い犬の水くみ a=yupihi kor niyatus a=ekupa kane hine pet or_ ta san=an ruwe ne akusu a=koenpuyna _hine a... ukokarkarse=an kor mom=an _hine 110 pitar or_ ta yan=an wa ora oro ta sinki=an pe ne kusu hotke=an wa an=an akusu kamuy ek hum sirkewrototo ayne i=enkas un 115 siryaskosanu hi... eun... a=ekimatek kor mos=an ruwe ne akusu ene ponmenoko ne an=an wa ora i=sam ta taa seta ur an wa

12 12 第 1 話白い犬の水くみ seta ur ka a=ani kane wa 120 iwak=an ruwe ne. a=yupihi a=kooripak kor... korka an=an ruwe ne sekor hawean=an ruwe ne akusu earkinne a=yupihi i=kopuntek kor 125 (9 onkami a onkami a ruwe ne hine ora a=yupi ene hawean _hi. [7:11] naa e=pon _hi ta ekimne=an ruwe ne akusu 130 a=kor ekimne ru etoko ta e=unuhu ne kuni a=ramu horkew kamuy 9 相手を重んじる時に男性が行う所作この場合はこの娘に拝礼をすると共に人間の姿にしてくれた神に感謝するという意味が含まれるのだろう

13 第 1 話白い犬の水くみ 13 e=tura kane hine an hine arpa=an siri i=nukar akusu (10 i=hekote i=heneno i=heneno 135 pekor iki kor i=hekote san hine e=tura kane hine ora e=hoppa tek _hine nani nitay or osma tek _hine isam 140 hi kusu ora nani nep ka kamuy i=cikasnukar ne wa i=kore hi ne kuni a=ramu wa suy nani a=upsoroomare wa ek=an wa 10 不明

14 14 第 1 話白い犬の水くみ 145 te pakno a=e=resu hine... korka nep ka wen kewtum a=kor wa iki=an _hi ka somo ne. ora... korka... kamuy i=cikasnu... cikasnukar hi ne kuni a=ramu wa kusu 150 itanki ani a=e=koypuni ka a=e=kooripak wa kusu (11 patci a=huraye a a=huraye wa nea patci ani a=e=koypuni kor an=an ruwe ne 155 sekor_ ne akusu ne ponmenoko ne patci ani 11 イタンキ itanki は普段使いの食器なのに対しパッチ patci は実用にもする塗りを施した宝物の一種で儀式などで神への供物を入れるのにも使われる

15 第 1 話白い犬の水くみ 15 a=yupi i=koypuni hi po hene a=yupihi akoyayko yayepataraye=an kor an=an ruwe ne a p sekor ne ponmenoko ka hawean korka kamuy i=cikasnukar a=ki wa ne kuni a=ramu wa a=e=pirkaresu kor an=an ruwe ne a p 165 kamuy aynu ne e=an rusuy wa... kusu kamuy e=erampokiwen wa aynu ne e=kar hi ne nankor sekor hawean kor a=yupihi onkami a onkami a ruwe ne hine 170 orano a=yupihi turano an=an ruwe ne.

16 16 第 1 話白い犬の水くみ aynu ne an=an hi orowano anakne a=yupi ekimne kor okake ta suke=an ne ya wakkata=an apeari=an ne ya ki kor 175 a=yupi a=kasuy kor an=an ruwe ne wa po hene a=yupihi i=kopuntek a i=kopuntek a kor an=an ayne tane ponmenoko sirpo ne 180 an=an ruwe ne akusu rapokke ora sineanta wentarap=an ruwe ne akusu rorunpuyar kari kamuy ne kusu koraci an menoko

17 第 1 話白い犬の水くみ retar kosonte utomciwre kamuy menoko (12 rorunpuyar ta an hine ene hawean _hi. tan a=matnepoho itak=an ciki e=inu katu anak 190 ene an _hi. horkew sekor a=ye yakka tup... sinep tup patek oka hi ka somo ne. horkew sekor a=ye ka 195 iyotta pase kamuy ne horkew e=onaha ne... ne hine turano an=an ruwe ne a p 12 口承文芸ではオオカミ神はしばしば白い着物を着て夢に現れる絶滅したエゾオオカミの毛色は褐色系であったらしいがどうやらオオカミ神につながるイメージカラーは白であるらしい

18 18 第 1 話白い犬の水くみ tan turano e=an okkaypo onaha utar earkinne horkew nomi 200 pirka sake ani pirka inaw ani horkew nomi kor an pe ne a kusu earkinne ne... e=onaha ne horkew kamuy eyaykopuntek 205 yayrayke hi ye kor an pe ne a p, pa oyan hine tan turano e=an okkayo onaha unuhu pa oyan hine isam oka ta 210 mak ne wa ne ya sinen ne siknu wa an hi

19 第 1 話白い犬の水くみ 19 e=onaha nukar wa orano ene nispa utar a=koyayrayke nispa utar 215 ne a p ora nep ka a=koyayattasa ka somo ki no an=an kusu sine matnepo takup a=kor_ ruwe ne korka 220 ne okkaypo... okkayo tura... or_ ta e=arpa wa turano e=an yakun horkew e=ne kusu kamuy hene yuk hene e=rayke wa 225 tan turano e=an okkayo e=kore yakun

20 20 第 1 話白い犬の水くみ poka a=koyayattasa hi kus ne na sekor e=onaha hawean wakusu... a p orano ene aynu ne e=an rusuy hi... kor an hi 230 e=onaha e=nukar kor an a p ene... e=wakkata kusu e=arpa kusu e=koenpuyna wa mom... e=mom siri e=onaha nukar kusu ora earkinne e=erampokiwen _hi 235 ye a ye a kor neun ka iki wa aynu ne arpa... arpa wa aynu ne e=karkar sekor e=onaha hawean hine

21 第 1 話白い犬の水くみ ora ek=an _hine aynu menoko ne a=e=kar wa aynu ne e=an ruwe ne kusu テワノカ te wano ka tan e=yupihi paro e=oyki kor 245 te pakno e=an a korka tane tan nispa macihi ne e=an wa ne yakun ora tu po re po eci=ukokor yak ora kamuy or un a=e=uk kus ne na. 250 (13 nispa pirkano koyayowpekare kopuri... koyayowpekare (14 kopuriatte wa... yak pirka. 13 この後しばらく来客の声がかぶっていて話者も気にしながら話しているようすがうかがえる 14 コプリアッテ ko-puri-atte にふるまいを増やす?

22 22 第 1 話白い犬の水くみ ora tu po re po e=kor yak ora matkaci ne hike e=sitek'anire wa 255 kamuy or un a=e=uk kusu ne na. sekor... ne na. ora e=isam yakka okake ta aynu menoko ek wa tan okkaypo suy turano an yakun 260 eun ka tu po re po kor yakun ora kamuy or un ta aynu ne turano e=an okkayo ka a=uk wa ora kamuy or_ ta sino ukor sino ukor eci=ki kus ne na. 265 pirkano e=yupihi kopuriatte yak pirka na

23 第 1 話白い犬の水くみ 23 sekor an wentarap a=ki ruwe ne hine ora kunneywa a=ye akusu a=yupihi ka neno wentarap ruwe ne 270 yak ye kor orano onkami a onkami a. aynu a=ne _hi wa ora kamuy menoko mat ne a=kor sekor a=ye hi ka 275 a=kooripak korka kamuy ye itak ne kusu yakun umurek ne an=an kusu ne wa sekor_ ne hine ora orowano turano an=an _hine 280 a=yupihi ne yak a=ye kor

24 24 第 1 話白い犬の水くみ an=an pe ne a korka turano an=an umurek ne an=an hi orano po hene i=eyam ne ya 285 na nen nen an nepki a=ki kusu ne yakka i=kokopan wa nep ka a=kar ka somo ki no suke ne ya ki... patek a=ki kor cise or_ ta patek an=an ayne 290 rapokke ora honkor=an ruwe ne hine nuwap=an ruwe ne akusu pirka okkayo poyson a=kor wa orano po hene ne poyson turano i=koiyomap a=yupi iki kor

25 第 1 話白い犬の水くみ oka=an ayne rapokke ora suy os... matkaci a=kor wa po hene a=ukoomap kor oka=an rapokke ora matkaci tup a=kor sine okkayo 300 poyson a=kor kane rapokke ora (15 pon siyeye a=ki hi anakne tane kamuy or un kamuy a=onaha a=unuhu 305 kamuy or un i=sikoekte rusuy wa... kusu ne nankor kusu 15 以下はでくくって妻が夫に対して言ったセリフのように( 直接話法で ) 訳したがエ e= エチ eci= が必要な箇所にもそれらがない場合が多く話者の意識としては間接話法で語っているのかもしれない

26 26 第 1 話白い犬の水くみ isam=an yakka a=kor an... nispa nani aynu menoko yaykohunara wa 310 turano an wa a=po utar ne yakka pirkano ko...no eyam kopuriatte i=os ek menoko eun ka pokor_ nankor akusu 315 ne poho utar ne yakka pirkano koyayowpekare kuni kaspaotte ora ney pakno eci=oka yakka kamuy... horkew 320 horkew kamuy rikun kanto un

27 第 1 話白い犬の水くみ 27 horkew kamuy horkew ekasi a=nomi na sekor eci=haweoka kor rikun kanto un horkew kamuy 325 inaw ani sake ani ney pakno nomi kuni ka pirkano poho utar eun ne yakka kaspaotte ora isam=an yakka 330 horkew... rikun kanto un... (16 ne a=kor_... turano an=an nispa ka kamuy or un rikun kanto un horkew kamuy eun 16 アコロニシパ a=kor nispa 私の旦那さんと言いかけてトゥラノアナンニシパ turano an=an nispa 私が一緒にいる旦那さんと言い直している旦那さん本人に向かって言っているセリフなのでこの表現は不自然だが聞き手の理解を助けるために言ったものか

28 28 第 1 話白い犬の水くみ arpa=an nankor kusu 335 sinrit or un anakne (17 ne sinnurappapa somo ki yakka pirka na sekor ne kamuy katkemat hawean kor mokor ruwe ne hine ora 340 orano ne... ene turano an=an humi pirka katkemat ne a p sekor (18 ne a=hoppa okkayo ramu a korka kamuy ye itak ne kusu enene hi ka isam pe ne kusu 345 neno an=an rapokke 17 神の国は先祖の国 ( あの世 ) とは別なので何らかの事情で神の国へ行った人に対しては一般的な先祖供養をしても供物も祈りも届かないその場合はここでいうホロケウノミ horkew nomi( オオカミ祭祀 ) のように伝説に基づいて一族の守り神に対して特別な儀礼を行う 18 4 行前のネカムイメノコ ne kamuy menoko その神の娘とこのアホッパオッカヨ a=hoppa okkayo 残された男性はどちらも第三者的な表現だがだとすれば誰が話者なのかわかりにくくなっている

29 第 1 話白い犬の水くみ 29 ora suy tane pirka menoko ek _hine turano an=an rapokke eun... ne menoko eun ka tu po re po a=kor. 350 hoski a=macihi eun ka a=kor poho... a=poho utar ka rupne siri ka a=nukar_ rapokke ora suy yaykata ka siyeye=an hi anakne rikun kanto un 355 arpa=an hi ne nankor kusu horkew kamuy horkew ekasi a=nomi na sekor eci=haweokapa kor eci=sinnurappa-kamuynomi wa

30 30 第 1 話白い犬の水くみ 360 i=kore yakun kamuy or_ ta a=kamuynere wa an=an kus ne na. sinrit or un anakne i=nurappa somo ki yakka pirka na sekor ne okkayo hawean kor 365 mosir hoppa hi... wa isam oka ta ne a=hoppa okkaypo utar anakne ne horkew kamuy nomipa kor oka rok ayne ukoonnepa wa isam ruwe ne sekor.

31 アイヌ民族博物館民話ライブラリ 1 上田トシの民話 1 発行日編集発行 2015 年 2 月 28 日一般財団法人アイヌ民族博物館北海道白老郡白老町若草町 TEL FAX 本書は平成 26 年度公益財団法人アイヌ文化振興研究推進機構の研究出版助成 ( アイヌ文化関連出版助成 ) の成果である

民話ライブラリ3 .indd

民話ライブラリ3 .indd 第 7 話散文の物語息子にゼンマイと名づけた夫婦の話収録日 :1997 年 08 月 27 日資料番号 :35236B 添付 CD:6-2(10 分 28 秒 ) 第 7 話息子にゼンマイと名づけた夫婦の話 135 第 7 話散文の物語息子にゼンマイと名づけた夫婦の話 (1 a=kor_ nispa an hine oka=an pe ne hike a=kor_ nispa